PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz USTRZYKI GÓRNE (1068) Warszawa 2007 Autorzy: JERZY GĄGOL*, ANNA BLIŹNIUK*, ANNA GABRYŚ-GODLEWSKA*, PAWEŁ KWECKO*, ZBIGNIEW PAUL*, HANNA TOMASSI-MORAWIEC* Główny koordynator: MGŚP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA* Redaktor regionalny planszy: A: ALBIN ZDANOWSKI* Redaktor regionalny planszy B: DARIUSZ GRABOWSKI* Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA* * Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN… Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2007 Spis treści I. Wstęp Jerzy - G ągol .......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - Jerzy Gągol ............................................. 4 III. Budowa geologiczna - Zbigniew Paul, Jerzy Gągol ......................................................... 7 IV. ZłoŜa kopalin - Jerzy Gągol ............................................................................................ 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - Jerzy Gągol ........................................................... 13 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin - Jerzy Gągol ...................................... 13 VII. Warunki wodne - Zbigniew Paul .................................................................................... 14 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 14 2. Wody podziemne.................................................................................................... 14 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 16 1. Gleby - Anna Bliźniuk, Paweł Kwecko................................................................... 16 2. Pierwiastki promieniotwórcze - Hanna Tomassi-Morawiec.................................. 19 IX. Składowanie odpadów - Anna Gabryś-Godlewska......................................................... 21 X. Warunki podłoŜa budowlanego - Jerzy Gągol ................................................................ 21 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - Jerzy Gągol ................................................................. 22 XII. Zabytki kultury - Jerzy Gą gol ......................................................................................... 24 XIII. Podsumowanie - Jerzy Gągol .......................................................................................... 25 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 27 I. Wstęp Arkusz Ustrzyki Górne (1068) Mapy geośrodowiskowej Polski został wykonany we- dług zasad określonych w Instrukcji… (2005). Plansza A jest reambulacją arkusza Ustrzyki Górne Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, opracowanego wcześniej w Oddziale Karpackim Państwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie (Paul i in., 2002). Mapa geośrodowiskowa Polski w skali 1:50 000 przedstawia w syntetyczny sposób wy- stępowanie kopalin oraz stan ich rozpoznania i zagospodarowania górniczego na tle wybra- nych elementów hydrogeologii i geologii inŜynierskiej oraz stanu i potrzeb ochrony środowi- ska, przyrody i dóbr kultury (plansza A). Informuje takŜe o stanie geochemicznym po- wierzchni ziemi i moŜliwości składowania odpadów (plansza B). Mapa geośrodowiskowa Polski jest adresowana głównie do instytucji, samorządów i organów administracji państwowej, zajmujących się zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści jest przydatna w realizacji m.in. postanowień ustawy o za- gospodarowaniu przestrzennym, ustawy o odpadach, prawa ochrony środowiska oraz prawa geologicznego i górniczego. Zawarte na mapie informacje mogą być wykorzystane przy opra- cowywaniu strategii rozwoju województw, studiów i planów zagospodarowania przestrzen- nego oraz w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środo- wiskowe są pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych progra- mów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa moŜe teŜ być przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw społeczności lokalnych oraz w edukacji na wszyst- kich szczeblach nauczania. Materiały archiwalne i informacje niezbędne dla realizacji mapy uzyskano m.in. w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie, Regionalnym Banku Hydro w Kra- kowie, Podkarpackim Urzędzie Wojewódzkim i Urzędzie Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie, Urzędach Powiatowych w Ustrzykach Dolnych i Lesku, Urzę- dach Gmin Lutowiska i Cisna oraz w Inspektoracie Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w czasie prac terenowych. Opracowanie sporządzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współrzędnych 1942 (ark. M-34-106-C StuŜyca). Mapa jest przygotowana w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geośrodowiskowej Polski. Ponadto szczegółowe dane o złoŜach są ujęte w kartach informacyjnych złóŜ i w komputerowej bazie danych o złoŜach. Arkusz Ustrzyki Górne odbiega w znacznym stopniu od typowego arkusza Mapy geo- środowiskowej Polski. Obejmuje on zalesiony, bardzo słabo zamieszkany obszar górski, 3 wchodzący w obręb parku narodowego i parków krajobrazowych. Niektóre warstwy tema- tyczne są zatem ubogie w treść lub nie ma ich wcale (np. waloryzacji podłoŜa budowlanego, waloryzacji gleb). II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Ustrzyki Górne określają współrzędne: 49º00’ i 49º10’ szerokości geo- graficznej północnej oraz 22º30’ i 22º45’ długości geograficznej wschodniej. Tylko nieco więcej niŜ połowa powierzchni arkusza leŜy w granicach Polski1. Pozostała część naleŜy do Ukrainy i Słowacji (fig. 1). Pod względem administracyjnym obszar arkusza leŜy w obrębie województwa podkarpackiego, w powiecie leskim (gmina Cisna) i biesz- czadzkim2 (gmina Lutowiska). Pod względem fizycznogeograficznym obszar arkusza znajduje się w całości w Biesz- czadach Zachodnich (fig. 1). Bieszczady są częścią Beskidów Wschodnich. Zbudowane są z pofałdowanych utworów fliszowych. Charakterystyczną cechą ukształtowania Bieszczad3 są długie, równoległe pasma gór- skie, ciągnące się z północnego zachodu ku południowemu wschodowi. Układ tych pasm jest odbiciem litologii i tektoniki podłoŜa. Elementem grzbietotwórczym są kompleksy skalne z przewagą piaskowców, obniŜenia zostały wypreparowane w kompleksach z przewagą łup- ków. W południowej części obszaru arkusza rozciąga się pasmo graniczne Bieszczad z kul- minacjami: CzerteŜ (1070,1 m n.p.m.), Kamienna (1200,9 m n.p.m.), Wielka Rawka (1307,2 m n.p.m.), Kańczowa (1114,8 m n.p.m.), Wołkowe Berdo (1120,6 m n.p.m.), Men- czył (1008,0 m n.p.m.). Następne ku północy jest pasmo połonin, które tworzą: Połonina We- tlińska z kulminacją Hnatowego Berda (1244,7 m n.p.m.), Połonina Caryńska (1296,8 m n.p.m.) i grupa Szerokiego Wierchu (1268,3 m n.p.m.) - Tarnicy (1346,2 m n.p.m.). Tarnica jest najwyŜszym szczytem w polskich Bieszczadach. Dalej ku północnemu wschodowi ciągną się Pasma Bukowego Berda i Jeleniowatego. Większe doliny tworzy potok Wołosaty i jego dopływy oraz potoki Prowcza, Caryński, Wetlinka i Dolna Solinka. Warunki klimatyczne obszaru arkusza związane są z wpływem klimatu kontynentalne- go wschodniej Europy. Przejawia się to niskimi temperaturami najzimniejszego miesiąca 1 UŜywane dalej w tekście niniejszych objaśnień tekstowych sformułowanie „na obszarze arkusza” dotyczy tylko obszaru będącego przedmiotem niniejszego opracowania, czyli terytorium Polski. 2 Siedzibą władz powiatu bieszczadzkiego są Ustrzyki Dolne. 3 Obie uŜywane w języku polskim formy: „Bieszczad” i „Bieszczadów” są poprawne. W niniejszym opracowa- niu przyjęto formę „Bieszczad”. 4 stycznia oraz wysokimi - najcieplejszego miesiąca - lipca. Średnie temperatury roczne osiąga- ją 5-6oC. Istotną rolę odgrywa takŜe wpływ ciepłych mas powietrza napływających od południa znad równin węgierskich. Niewysoki łańcuch Karpat nie jest tutaj przeszkodą dla napływają- cych ciepłych wiatrów z południa. Średnia roczna suma opadów wynosi 1000 mm. Dni z po- krywą śnieŜną na terenach powyŜej 600 m n.p.m. jest ponad 100 w roku. Fig. 1. PołoŜenie arkusza Ustrzyki Górne na tle jednostek fizycznogeograficznych (wg J. Kondrackiego, 2001) 1 - granica mezoregionu, 2 - numer mezoregionu, 3 - granica państwa podprowincja: 522 - Zewnętrzne Karpaty Wschodnie (Beskidy Wschodnie) makroregion: 522.1 - Beskidy Lesiste mezoregiony: 522.11 - Góry Sanocko-Turczańskie, 522.12 - Bieszczady Zachodnie Na obszarze arkusza Ustrzyki Górne dominują róŜnego typu gleby brunatne. W więk- szości są to średnio- i słaboszkieletowe gleby brunatne kwaśne i wyługowane, tworzące m.in. 5 Ŝyzne siedliska górskich lasów bukowo-jodłowych. Na omawianym obszarze nie ma gleb, które mogłyby być zaliczone do chronionych. Lasy pokrywają około 90% powierzchni omawianego obszaru. Charakterystyczną cechą Bieszczad jest obniŜenie górnej granicy lasu, która sięga tu 1100-1150 m, a wyjątkowo 1250 m n.p.m. Występują tu tylko lasy regla dolnego. Najpowszechniejszym zespołem le- śnym w Bieszczadach jest Ŝyzna buczyna karpacka (buk z domieszką jodły i świerka). Na stromych, kamienistych północnych stokach występują licznie zespoły jaworzynowe, a w dolinach rzecznych i wzdłuŜ potoków - łęgi (olszyna karpacka i bagienna). PowyŜej piętra regla dolnego, na wysokości powyŜej 1150-1250 m n.p.m., rozciągają się łąki górskie, murawy typu subalpejskiego,