AYASOFYA CAMİİ HAGIA SOPHIA MOSQUE مسجدآيا صوفيا FATIH SULTAN MEHMED HAN’IN EMANETI, INSANLIĞIN ORTAK HAZINESI THE TRUST OF FATIH SULTAN MEHMED KHAN, THE COMMON HERITAGE OF HUMANITY آمانة السلطان الفاتح محمد خان، كنز اإلنسانية املشرتك AYASOFYA CAMİİ HAGIA SOPHIA MOSQUE مسجد آيا صوفيا FATIH SULTAN MEHMED HAN’IN EMANETI, INSANLIĞIN ORTAK HAZINESI THE TRUST OF FATIH SULTAN MEHMED KHAN, THE COMMON HERITAGE OF HUMANITY آمانة السلطان الفاتح محمد خان، كنز اإلنسانية المشترك ISBN: 978-605-06504-3-3 AYASOFYA CAMİİ FATIH SULTAN MEHMED HAN’IN EMANETI, INSANLIĞIN ORTAK HAZINESI HAGIA SOPHIA MOSQUE THE TRUST OF FATIH SULTAN MEHMED KHAN, THE COMMON HERITAGE OF HUMANITY مسجد آيا صوفيا آمانة السلطان الفاتح محمد خان، كنز اإلنسانية المشترك © 2020 TÜRKIYE CUMHURIYETI CUMHURBAŞKANLIĞI ILETIŞIM BAŞKANLIĞI PRESIDENCY OF THE REPUBLIC OF TURKEY DIRECTORATE OF COMMUNICATIONS رئاسة إدارة اإلتصال برئاسة الجمهورية التركية CUMHURBAŞKANLIĞI ILETIŞIM BAŞKANLIĞI YAYINLARI PUBLICATIONS BY PRESIDENCY’S DIRECTORATE OF COMMUNICATIONS منشورات رئاسة إدارة اإلتصال برئاسة الجمهورية التركية Yayıncı Sertifika No: 45482 الطبعة األولى، إسطنبول | Baskı, Istanbul, 2020 | 1st Edition, Istanbul .1 لالتصال | İletişim | Contact Ceyhun Atuf Kansu Caddesi No: 122 Balgat/Ankara/TÜRKİYE T +90 312 583 60 00 | [email protected] | www.iletisim.gov.tr الطباعة | Baskı | Print Prestij Grafik Rek. ve Mat. San. ve Tic. Ltd. Şti. T +90 212 489 40 63, İstanbul Matbaa Sertifika No: 45590 AYASOFYA CAMİİ FATIH SULTAN MEHMED HAN’IN EMANETI, INSANLIĞIN ORTAK HAZINESI ÖNSÖZ 10 Temmuz 2020 tarihinde Danıştay’ın, Ayasofya’yı camiden Ayasofya Camii, ülkemizdeki dini özgürlüklerin çerçevesinin müzeye dönüştüren 1934 tarihli Bakanlar Kurulu düzenlemesini de ne denli genişlediğinin de bir göstergesidir. Türkiye’deki birçok iptali yönündeki kararı sonrası yayımladığımız Cumhurbaşkanlı- tarihi cami gibi Ayasofya Camii de diğer inançlardaki vatandaş- ğı Kararnamesiyle Ayasofya’nın yeniden cami olarak ibadete açıl- larımızın, ülkemize gelen misafirlerimizin ziyaretine daima açık masını temin ettik. olacaktır. Ayasofya Camii’nin ibadethane vasfını yeniden kazan- Ayasofya’nın tekrar cami statüsüne kavuşması, sadece Türk ması, Dünya Kültür Mirası olma vasfını da kaybettirmemiştir. milletinin değil dünya genelindeki tüm Müslümanların bir rüya- Çağ açıp çağ kapatan bir fethin zafer nişanı, ecdadımızın yü- sının gerçeğe dönüşmesidir. ce emaneti olan Ayasofya Camii, İstanbul’un siluetine güzellik ka- Ayasofya’nın yeniden cami olmasına yönelik attığımız adımla- tan bir eser özelliğiyle Dünya Kültür Mirası olarak yaşamaya de- rın ardından milletimizin Ayasofya Camii’ne akın etmesi, dünya- vam edecektir. nın dört bir yanından ulaşan mutluluk mesajları, bu ulu mabede Ayasofya’nın 86 yıl sonra cami olarak yeniden ibadete açılması gösterilen sevginin ve özlemin en büyük delilidir. elbette tarihi bir olaydır. Ancak bu kararın mecrasından çıkartıla- 86 yıldır mahzun bırakılan Ayasofya Camii’nin yeniden açıl- rak, asırlar öncesine dayanan kinlerini kusanlara, İslam düşman- masının milletimizin ve tüm Müslümanların hislerine tercüman lığı için bahane arayanlara da malzeme yapılmasına izin verme- olduğuna inanıyorum. yeceğiz. Tarih boyunca her zaman hürmetle yaklaştığımız Ayasofya Ca- Ayasofya Camii tarihi, dini ve kültürel özellikleriyle özellik- mii, ortak miras özelliği korunarak ve Türk-İslam kültürünün es- le Avrupa’da yükselişe geçen İslamofobiye karşı, dünyanın çeşit- tetik ve sanatının en zarif örnekleriyle süslenerek yüzyıllardır bü- li yerlerinde Müslümanlara karşı işlenen nefret suçlarına verilmiş tün insanlığa kucak açmıştır. en güzel cevaptır. Ecdadımız Fatih Sultan Mehmet Han’ın emaneti bu kutlu ma- Müslümanlara karşı her geçen gün artan şiddet olaylarına rağ- bede her dönem gözbebeği gibi bakmıştır. Biz de ülkemizdeki di- men Türkiye’de her dinden insan ibadethanesine özgürce gidebil- ğer tarihi ve kültürel varlıklarımıza sahip çıktığımız gibi Ayasofya mekte, kilise ve sinagogların güvenliğine büyük önem verilmek- Camii’ne sahip çıkıyoruz. tedir. 4 Son 18 yılda azınlıkların özgürlüklerini genişleten devrim nite- liğinde adımlar attık. Van’daki Akdamar Kilisesi’nden Edirne’de- ki Büyük Sinagog’a kadar birçok dini yapıda özenli restorasyon- lar gerçekleştirildi. Aynı şekilde kapsamlı bir onarımın ardından İstanbul’daki Demir Kilise’nin ve Trabzon’daki Sümela Manastı- rı’nın açılışı tarafımca yapıldı. Yeşilköy'deki İstanbul Süryani Ka- dim Vakfı Mor Efrem Süryani Kadim Ortodoks Kilisesi’nin te- melini de “Kalbimizde ayrımcılığa hiçbir zaman yer olmamıştır” diyerek bizzat kendim attım. Dini vakıflara ait taşınmazların ilgili vakıflara devri gibi adımlar da Türkiye’nin din ve ibadet özgürlü- ğüne saygısının göstergesidir. Azınlıkların dini özgürlüklerinin genişletilmesine yönelik sa- dece bir kısmını anlattığım bu çalışmalar bile Türkiye’de medeni- yetimizden, kültürümüzden gelen hoşgörü ikliminin hala bozul- madan sürdüğünün birer kanıtıdır. Bu iklimin zarar görmemesi için var gücümüzle çalışmaya, hangi din, dil, ırk, mezhepten olur- sa olsun insanımıza değer vermeye, temel hak ve özgürlüklerin en geniş ölçülerde yaşanması için çalışmaya devam edeceğiz. Nice bin yıllar kubbesinde ilahi kelamın yankılanarak ayakta Ecdadımızın büyük bedeller ödeyerek kazandığı, bizlere yurt kalmasını dilediğim Ayasofya Camii’nin ülkemize, milletimize, olarak emanet ettiği, bizim de vatan diye sahip çıktığımız bu top- tüm İslam alemine ve yüreğinde sevgi ve hoşgörü barındıran tüm raklar üzerinde alınacak her karar, Türkiye’nin egemenlik hakkı- insanlara hayırlı olmasını diliyorum. nın da perçinlenmesidir. Ecdadının mirasına hiçbir zaman halel getirmemiş milletimiz, Ayasofya Camii ile ilgili verilen kararda ol- duğu gibi tek yetkili ve söz sahibidir. İletişim Başkanlığımızın hazırladığı bu eser, Ayasofya Camii’nin tarihi, mimari, dini ve kültürel açıdan ihtiva ettiği önemi ortaya koyduğu gibi, Ayasofya’nın yeniden cami olarak açılmasının ulusal RECEP TAYYIP ERDOĞAN ve uluslararası hukuk bağlamındaki yerini de ele almaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı 5 ünyadaki en önemli mabedlerden biri olduğu herkes- • Türkiye’nin iç hukuku ve tarihi hakları bağlamında Ayasofya’nın çe kabul edilen Ayasofya Camii, İstanbul’un manevi hangi amaçla kullanılacağına karar vermesi ve cami olarak ibade- merkezini teşkil etmektedir. İnşa edildiği dönemde te açması, Türkiye’nin egemenlik hakları ile ilgilidir. Türkiye’nin D dünya üzerindeki en büyük ve en görkemli binalar- aldığı bu karara saygı duyulmalıdır. Bu konuda görüş belirtmenin dan biri olan Ayasofya, 1985 yılında UNESCO Dünya Miras Lis- ötesindeki her türlü tavır Türkiye’nin bağımsızlığının ihlali anla- tesi’ne alınan İstanbul’un en dikkat çekici simgelerinden biridir. mına gelir. İstanbul’un 1453 yılında fethedilmesinin ardından Fatih Sultan Türkiye Ayasofya’yı insanlığın ortak kültürel mirası kimliğine ha- Mehmed Han, Ayasofya Camii’ni vakfederek, bu yapının ilelebet • lel getirmeden, vakfiyesine uygun şekilde yeniden ibadete açmış- muhafazasını vasiyet etmiş ve cami hüviyetinin devamlılığını şart tır. Türkiye’deki bütün camiler gibi Ayasofya’nın kapıları da yerli koşmuştur. Bu bağlamda, milletimiz tarafından büyük bir muhab- ve yabancı, müslim ve gayrımüslim herkese sonuna kadar açıktır. bet beslenen Ayasofya Camii, asırlar boyunca İstanbul’un gözbe- beği gibi muhafaza edilmiş ve bir insanlık mirası olarak bugünlere • Uluslararası sözleşmelerde, Ayasofya’nın camiye dönüştürülme- kadar varlığını koruyabilmiştir. Öyle ki, “Tanrı’nın Hikmeti” anla- sine engel teşkil edecek herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. mına gelen orijinal isminin değiştirilmesine dahi teşebbüs edilme- • Türkiye’nin aldığı karar Ayasofya’nın üstün evrensel değerini as- miştir. Asırlarca yaşadığı depremlerden, yangınlardan, yağmalar- la etkilemeyecektir. Fonksiyonunun değiştirilmesi, üstün evren- dan ve bakımsızlıktan dolayı harap vaziyette olan Ayasofya, 1453 sel değerine halel getirileceği anlamına gelmemektedir. yılından itibaren sadece camiye dönüştürülmemiş, aynı zamanda • Bu karar müzeye çevrilmiş Ayasofya’nın asli hüviyetine, yani iba- bir medeniyet tasavvuru çerçevesinde ihya edilmiştir. Bu neden- dethaneye kavuşturulmasıdır. le, güçlü sahiplenişi ile Türk Milletinin Ayasofya üzerindeki hakkı Türkiye’de halen ibadete açık olan birçok kilise ve sinagogun var- yaklaşık 1.500 yıl önce bu eseri ilk inşa edenlerden daha fazladır. • lığı, dini özgürlük konusunda ülkemizin hassasiyetini gözler önü- Ancak, 481 yıl boyunca cami olarak hizmet veren Ayasofya, 1934 yılında müzeye dönüştürülmüştür. Türk milletinin maşerî ne sermektedir. vicdanında yara açan bu durum, 10 Temmuz 2020 günü son bul- • Türkiye bugüne kadar olduğu gibi, bugünden sonra da, insanlığın muş ve 86 yıllık hasret sona ermiştir. Ayasofya, Cumhurbaşkanı ortak mirası olarak varlığını devam ettirecek olan Ayasofya’nın Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın muştusuyla aslına rücu ederek iba- üstün evrensel değerine, özgünlüğüne ve bütünlüğüne azami dete açılmıştır. Bu karar, hukuki bir yanlışlığı düzeltmenin yanı sı- hassasiyet gösterecek ve gerek uluslararası sözleşmeler gerekse iç ra Fatih Sultan Mehmed Han’ın vasiyeti ve vakfiyesinin yerine ge- hukuk çerçevesinde Ayasofya Camii’ni koruyarak gelecek nesille- tirilmesi anlamına da gelmektedir. re aktaracaktır. 7 A AYASOFYA’NIN TARİHİ VE MUHAFAZASI: OSMANLI’NIN DEĞERLİ KATKISI AYASOFYA aynı yere üç kez inşa edilmiş bir eserdir. Günü- yılında İmparator Jüstinyen aleyhinde çıkan Nika Ayaklanması’n- müzdeki Ayasofya “Üçüncü Ayasofya” olarak bilinmektedir. Aya- da isyancılar tarafından yakılıp yıkılmıştır.