T.C. SAKARYA ÜN ĐVERS ĐTES Đ SOSYAL B ĐLĐMLER ENST ĐTÜSÜ A. TURAN OFLAZO ĞLU’NUN T ĐYATRO ESERLER ĐNDE ŞAHIS KADROSU YÜKSEK L ĐSANS TEZ Đ Hatun TÜRKMEN Enstitü Ana Bilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı Enstitü Bilim Dalı : Yeni Türk Edebiyatı Tez Danı şmanı : Yrd. Doç. Dr. Gülsemin HAZER EK ĐM-2010 T.C. SAKARYA ÜN ĐVERS ĐTES Đ SOSYAL B ĐLĐMLER ENST ĐTÜSÜ A. TURAN OFLAZO ĞLU’NUN T ĐYATRO ESERLER ĐNDE ŞAHIS KADROSU YÜKSEK L ĐSANS TEZ Đ Hatun TÜRKMEN Enstitü Ana Bilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı Enstitü Bilim Dalı : Yeni Türk Edebiyatı Bu tez 05/10/2010 tarihinde a şağıdaki jüri tarafından ‘oy çoklu ğu’ ile kabul edilmi ştir. Doç. Dr. Yılmaz DA ŞCIO ĞLU Yrd. Doç. Dr. Gülsemin HAZER Yrd. Doç. Dr. M. Bedizel AYDIN _________________________ __________________________ _________________________ Jüri Ba şkanı Jüri Üyesi Jüri Üyesi Kabul Kabul Kabul Red Red Red Düzeltme Düzeltme Düzeltme BEYAN Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlâk kurallarına uyuldu ğunu, ba şkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunuldu ğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahribat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya ba şka bir üniversitedeki ba şka bir tez çalı şması olarak sunulmadı ğını beyan ederim. Hatun TÜRKMEN 5 Ekim 2010 ÖN SÖZ A. Turan Oflazo ğlu ça ğda ş Türk tiyatrosunun önde gelen yazarlarından biri; aynı zamanda şair, çevirmendir. Felsefe, Đngiliz Dili ve Edebiyatı, tiyatro alanlarında eğitim görmü ş olan sanatçı, hem Do ğu ve Uzak Do ğu hem de Batı edebiyat ve felsefeleri ile kültürlerine vâkıftır. Karagözcülükle de çocuk denebilecek ya şlarda u ğra şmı ş olan yazar, sanatı için ba şta “tarih” olmak üzere geni ş bir malzeme kayna ğı ve sa ğlam bir üslûba sahiptir. Tiyatro yazarlı ğı sanatçılı ğının di ğer yönlerinden daha baskın olan Oflazo ğlu’yla ilgili olarak daha önce biri lisans, dördü yüksek lisans tezi olmak üzere be ş tez hazırlanmı ştır. 1 Bunlardan, bu ara ştırmada, yazar hakkında monografi niteli ğinde olan Hüseyin Saraç’ın A.Turan Oflazo ğlu Hayatı-Sanatı-Eserleri adlı çalı şmasından di ğerlerine göre daha önemli ölçüde faydalanılmı ştır. Biz A.Turan Oflazo ğlu’nun Tiyatro Eserlerinde Şahıs Kadrosu adını ta şıyan bu çalı şmamızda yazarın (senaryo biçiminde olanları dı şarıda bırakmak üzere) kitap hâlinde çıkan oyunlarındaki şahısları inceledik. “Giri ş” kısmında çalı şmamızın amaç, önem ve yöntemini ortaya koymaya çalı ştık. “1. Bölüm”de yazarın hayatı, edebî şahsiyeti ve eserleri hakkında bilgi verdik. Edebî şahsiyetini eser verdi ği üç alana göre alt ba şlıklara ayırıp “2. Bölüm”e “Eserlerin Şahıs Kadrosu Açısından Đncelenmesi” ismini verdik ve bu bölümde yazarın çalı şmamızın konusunu te şkil eden eserlerini kronolojik sıraya göre tek tek ele aldık. Önce her oyunun üzerinde çalı şılan baskısına göre künyesini ve mümkün oldu ğunca geni ş özetini verdik. Üzerinde çalı ştı ğımız baskı eserin birinci baskısı de ğilse, ilk baskının künyesini de dipnotta belirttik. Ardından eserin şahıs kadrosunu belirleme yoluna gittik. 1 Kızanlık, Sevtap: Turan Oflazo ğlu’nun Tiyatrolarının Tahlili , Đst. Üniv. Edebiyat Fak., Lisans Tezi, Đst. 1975, No:9468. Uçar, Đlhan: A.Turan Oflazo ğlu’nun Tiyatroları Üzerinde Bir Stilistik Denemesi , Fırat Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Elazı ğ 1995. Saraç, Hüseyin: A.Turan Oflazo ğlu Hayatı-Sanatı-Eserleri, Harran Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa 1997. Konyalı, Bekir Şakir: A.Turan Oflazo ğlu’nun Üç Trajedisinde Dilsel Yapı ve E ğitim Unsurları, Ondokuz Mayıs Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Samsun 2004. Seyhan, Gökhan: A.Turan Oflazo ğlu Oyunlarından “IV.Murat-Deli Đbrahim-Kösem Sultan” Karakterlerinin Birbirleri Arasındaki Đktidar Sava şları , Hacettepe Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ank. 2006. 2 Akta ş, Şerif: Roman Sanatı ve Roman Đncelemesine Giri ş, Akça ğ Yayınları, Ankara 1991. Đncelememiz kuramsal anlamda, büyük ölçüde, Şerif Akta ş’ın Roman Sanatı ve Roman Đncelemesine Giri ş adlı kitabında yer alan şahıs kadrosu inceleme metoduna dayanmaktadır. Yeri geldikçe, bu konu hakkında yazılan di ğer kuram kitaplarının söz konusu kısımlarından da yararlanılmı ştır. Oyunların sonunda şahıs kadrosuna topluca göz atılmı ştır. “Sonuç” bölümünde önce, oyunların hepsiyle ilgili genel bir de ğerlendirmede bulunulmu ştur. Söz konusu eserler konuları bakımından üçe ayrılmı ş; her biriyle ilgili, şahıs kadrosu bakımından kimi tespitlerde bulunulmu ştur. Sanatçının ki şilerinden ortak tarafa sahip olanlar gruplandırılmaya, bu ki şilerin en belirgin nitelikleri tespit edilmeye çalı şılmı ştır. Öne çıkan kahramanların ayırt edici yönleri ortaya konmaya; ki şiler vasıtasıyla yazarın neyi hedefledi ği, onları nasıl sundu ğu tartı şılmaya çalı şılmı ştır. “Sonuç” bölümünde ise yazarın Türk tiyatrosunda bulundu ğu konum, tiyatro eserlerinin özellikleri hakkında bir de ğerlendirmede bulunulmu ştur. Çalı şmamızın sonunda bibliyografya kısmı yer almaktadır. Tezimi hazırlama sürecinde de ğerli öneri ve yardımlarıyla beni destekleyen, yolumu aydınlatan saygıde ğer hocam Yrd. Doç. Dr. Gülsemin Hazer Hanımefendi’ye te şekkürü borç bilirim. Hatun TÜRKMEN 5 Ekim 2010 ĐÇĐNDEK ĐLER KISALTMALAR………………………………………………………………... vi ÖZET…………………………………………………………...………………... vii SUMMARY………………………………………..…………...………………... viii GĐRĐŞ …………………………………………………………………………….. 1 BÖLÜM 1: A. TURAN OFLAZO ĞLU’NUN HAYATI, EDEBÎ ŞAHS ĐYET Đ VE ESERLER Đ……………………………...……………………….. 4 1.1. Hayatı………………...………………………………………………………. 4 1.2. Edebî Şahsiyeti….……………………………………………………………. 5 1.2.1. Şiir……………………………………………………………………… 6 1.2.2. Çeviri…………………………………………………………………… 6 1.2.3. Tiyatro………………………………………………………………….. 7 1.3. Eserleri………………………………………………………………..……… 11 BÖLÜM 2: A. TURAN OFLAZO ĞLU’NUN T ĐYATRO ESERLER ĐNDE 16 ŞAHIS KADROSU……………..………………….…….…………. 2.1. Keziban……………………….……………………………………………… 16 2.1.1.Eserin Tanıtımı ve Özeti …………………………………………….…. 16 2.1.2.Eserin Şahıs Kadrosu Açısından Đncelenmesi …………………………. 17 2.1.2.1.Asıl Kahraman …………………………………………………. 17 2.1.2.2.Hasım veya Kar şı Güç …………………………………………. 20 2.1.2.3.Arzu Edilen veya Korku Duyulan Nesne ………………………. 21 2.1.2.4.Yönlendirici ……………………………………………………. 21 2.1.2.5.Alıcı ……………………………………………………………. 22 2.1.2.6.Yardımcı ……………………………………………………….. 23 2.1.2.7.Dekoratif Unsur Durumundaki Şahıslar ………………….……. 23 2.1.2.8.Eserin Şahıs Kadrosuna Toplu Bir Bakı ş………………………. 24 2.2. Allah’ın Dedi ği Olur……………………….………………………………… 25 2.1.1.Eserin Tanıtımı ve Özeti ……………………………………….………. 25 2.1.2.Eserin Şahıs Kadrosu Açısından Đncelenmesi ………………….………. 26 2.1.2.1.Asıl Kahraman …………………………………………………. 26 i 2.1.2.2.Hasım veya Kar şı Güç …………………………………………. 27 2.1.2.3.Arzu Edilen veya Korku Duyulan Nesne ………………………. 28 2.1.2.4.Yönlendirici ……………………………………………….……. 30 2.1.2.5.Alıcı …………………………………………………….………. 31 2.1.2.6.Yardımcı …………………………………………….…………. 32 2.1.2.7.Dekoratif Unsur Durumundaki Şahıslar …………….….………. 33 2.1.2.8.Eserin Şahıs Kadrosuna Toplu Bir Bakı ş……………….………. 33 2.3. Deli Đbrahim………………….……………………………………………… 34 2.3.1.Eserin Tanıtımı ve Özeti …………………………………….…………. 34 2.3.2.Eserin Şahıs Kadrosu Açısından Đncelenmesi ………………….………. 38 2.3.2.1.Asıl Kahraman …………………………………………………. 38 2.3.2.2.Hasım veya Kar şı Güç …………………………………………. 42 2.3.2.3.Arzu Edilen veya Korku Duyulan Nesne ………………………. 48 2.3.2.4.Yönlendirici ………………………………………….…………. 52 2.3.2.5.Alıcı ………………………………………………….…………. 55 2.3.2.6.Yardımcı …………………………………………….………….. 61 2.3.2.7.Dekoratif Unsur Durumundaki Şahıslar …………….….………. 64 2.3.2.8.Eserin Şahıs Kadrosuna Toplu Bir Bakı ş……………….………. 65 2.4. Sokrates Savunuyor……………………………………………….….……… 66 2.4.1.Eserin Tanıtımı ve Özeti ……………………………………….………. 66 2.4.2.Eserin Şahıs Kadrosu Açısından Đncelenmesi ………………….………. 67 2.4.2.1.Asıl Kahraman …………………………………………………. 67 2.4.2.2.Hasım veya Kar şı Güç …………………………………………. 69 2.4.2.3.Arzu Edilen veya Korku Duyulan Nesne ………………………. 73 2.4.2.4.Yönlendirici …………………………………………….………. 73 2.4.2.5.Alıcı …………………………………………………….………. 74 2.4.2.6.Yardımcı ……………………………………………….……….. 75 2.4.2.7.Dekoratif Unsur Durumundaki Şahıslar …………….….………. 78 2.4.2.8.Eserin Şahıs Kadrosuna Toplu Bir Bakı ş……………………….. 79 2.5. IV. Murat……………………………………………………………………. 80 2.5.1.Eserin Tanıtımı ve Özeti ……………………………………….………. 80 2.5.2.Eserin Şahıs Kadrosu Açısından Đncelenmesi …………………………. 84 ii 2.5.2.1.Asıl Kahraman …………………………………………………. 84 2.5.2.2.Hasım veya Kar şı Güç …………………………………………. 87 2.5.2.3.Arzu Edilen veya Korku Duyulan Nesne ………………………. 88 2.5.2.4.Yönlendirici ……………………………………………………. 89 2.5.2.5.Alıcı ……………………………………………………….……. 90 2.5.2.6.Yardımcı ………………………………………………….…….. 92 2.5.2.7.Dekoratif Unsur Durumundaki Şahıslar ………………….……. 93 2.5.2.8.Eserin Şahıs Kadrosuna Toplu Bir Bakı ş………………….…….. 94 2.6. Genç Osman …………...……………………………………………….…… 95 2.6.1.Eserin Tanıtımı ve Özeti …………………………………………….…. 95 2.6.2.Eserin Şahıs Kadrosu Açısından Đncelenmesi ……………………….…. 98 2.6.2.1.Asıl Kahraman …………………………………………………. 98 2.6.2.2.Hasım veya Kar şı Güç …………………………………………. 100 2.6.2.3.Arzu Edilen veya Korku Duyulan Nesne ………………………. 104 2.6.2.4.Yönlendirici ……………………………………………………. 106 2.6.2.5.Alıcı ……………………………………………………………. 109 2.6.2.6.Yardımcı ……………………………………………………….. 109 2.6.2.7.Dekoratif Unsur Durumundaki Şahıslar …………………….…. 109 2.6.2. 8.Eserin Şahıs Kadrosuna Toplu Bir Bakı ş…………………….… 110 2.7. Elif Ana…………...……………..…………………………………………... 111 2.7.1.Eserin Tanıtımı ve Özeti ……………………………………………….. 111 2.7.2.Eserin Şahıs Kadrosu Açısından Đncelenmesi …………………………. 112 2.7.2.1.Asıl Kahraman …………………………………………………. 112 2.7.2.2.Hasım veya Kar şı Güç ………………………………………….