11. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: ANLATIM BİÇİMLERİ SADIK UYGUN YAYINLARI 01 PARAGRAF Paragrafta Anlam Paragrafta Yapı Konu Başlık Ana Düşünce Yardımcı Düşünce Paragrafın Bölümleri Akışı Bozan Cümle İkiye Bölme Paragraf Tamamlama • • • • Paragrafta üzerinde • Paragrafın konusu- • Paragrafta, yazarın • Ana düşünceyi geliştirmek, 1. Giriş Bölümü Her paragrafta bir Her paragraf, bir ana Bir paragraf tamam- en çok durulan kav- nun bir ya da birkaç okuyucuya vermek açıklamak ve desteklemek İçinde bağlayıcı ögeler bu- konu ele alınır ve pa- düşünceyi ele alır. lanırken öncelikle pa- ram ya da kavram- sözcükle ifade istediği mesajdır. amacıyla kurulan cümleler lunmayan, açıklanıp geliştiri- ragraftaki cümleler de İkiye bölme sorula- ragrafın konu ve ana lardır. edilmesidir. yardımcı düşünceleri oluşturur. lebilecek genel ve bağımsız bu konu bütünlüğünü rında paragraf, ana düşüncesi belirlenme- • “Yazarın vermek yargıların olduğu bölümdür. sağlayacak şekilde düşüncenin değiştiği lidir. Çünkü paragrafın • “Yazar ne anlatı- Başlığın bulunabil- istediği mesaj nedir, • Yardımcı düşünce soruları kullanılır. Paragrafın veya farklı bir yönün başına, ortasına veya yor, neyden söz mesi için öncelikle yazar niçin anla- olumsuz ifadelerle sorulur: 2. Gelişme Bölümü anlam bütünlüğüne ele alındığı yerden sonuna getirilebilecek ediyor?” sorusunun konun belirlenmesi tıyor?” sorularının Konunun örneklerle zengin- ✓ değinilmemiştir uymayan, paragrafta itibaren bölünür. cümle; paragraftaki yanıtıdır. gerekir. yanıtıdır. leştirilip açıklandığı bölümdür. ✓ çıkarılamaz işlenen düşüncelerin konu ve ana düşün- ✓ söylenemez 3. Sonuç Bölümü dışında bir düşünce- ceyle uyum içerisinde Konunun özetlendiği ve bir ye yer vermek parag- olmalıdır. sonuca bağlandığı bölümdür. rafın akışını bozar. Paragrafta Anlatım Yönü Düşünceyi Geliştirme Anlatım Teknikleri Yolları Açıklayıcı Tartışmacı Betimleyici Öyküleyici Tanımlama Karşılaştırma Örneklendirme Benzetme Tanık Gösterme Sayısal Veriler- Anlatım Anlatım Anlatım Anlatım den Yararlanma • Bir kavram veya • İki varlık, kavram • Yazarın ele • Bir varlık ya da • Yazarın ileri sür- • Herhangi bir • Bir düşüncenin • Yazarın gözlem- • Belirli bir yer ve varlığın ne oldu- ya da olayın aldığı düşünceyi kavramın başka düğü düşünceyi • Düşünceyi konuda okuyucu- yanlışlığını gös- lerini okuyucunun zamana bağlı ola- ğunun açıklan- benzer ve farklı somutlaştırmak bir varlık ya da desteklemek için inandırıcı kılmak yu bilgilendirmeyi terip ileri sürülen gözünde canla- rak kahramanların masıdır. yönleriyle kıyas- için örneklere kavramın özellik- o alanda yetkin, için istatiksel ve ona bir şey düşüncenin savu- nacak biçimde hareketiyle ortaya lanmasıdır. başvurmasıdır. leriyle anlatılma- bilinen kişilerin verilerden yarar- • “Nedir, kimdir” öğretmeyi amaç- nulduğu yazılarda anlatmasıdır. çıkan bir olayın sıdır. görüşüne yer lanmaktır. sorularına yanıt ✓ Makalede ço- ✓ Kültür, bir top- layan yazılarda kullanılan anlatım anlatımıdır. vermesidir. ✓ Kapıda yaşlı bir verir. ğunlukla nesnel lumun yaşama ✓ Birikimsiz yazar- ✓ Türkiye’nin nüfu- kullanılan anlatım tekniğidir. adam belirdi. ✓ On altı katı asan- yargılar hâkim- biçiminde ve dav- lık, saman alevi ✓ Denemede su 2016’da %1,3 tekniğidir. ✓ Korku; gerçek bir ✓ İyi konuşmayı bilen, Üzerinde biraz sörle çıktık. Bana ken denemede ranışlarında be- gibidir. yazar; birikimini, artış göstererek tehlikenin ya da ✓ Sinekkapangiller iyi yazmayı da bilir- eski, açık mavi odayı gösterecek öznel yargılar lirginleşir. Mesela içinden gelenleri 79 milyon 814 tehlike olasılığı- familyasından miş. Konuştuğumuz bir takım elbise çocuğun peşinden hâkimdir. bir Türk “hayır” özgürce aktarır. bin 871 olmuştur. nın, düşüncesi- olan bülbül, Ak- gibi yazmak olacak vardı. Ceketin üst yürüyordum... anlamında başını Nurullah Ataç’ın nin uyandırdığı deniz ülkelerinde iş midir? cebinde kıvrılmış yukarı kaldırırken dediği gibi: kaygı duygusu- ormanlarda ve bir mendil... bir Amerikan yana “Deneme benin dur. bahçelerde yaşar. hareket ettirir. ülkesidir.” www.sadikuygun.com.tr UYGUN 11 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARI 11. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: EDEBİ AKIMLAR / BATI EDEBİYATI SADIK UYGUN YAYINLARI 02 batı edebiyatı akımları 20. Yüzyıla Kadar Etkili Olan Akımlar 20. Yüzyıldan Sonra Yaygınlık Kazanan Akımlar Hümanizm (İnsancılık): Din, dil, ırk, cinsiyet ayrımı gözetmeden tüm insanları kardeş sayan bir anlayıştır. 14. Empresyonizm (İzlenimcilik): Dış dünya olduğu gibi değil de sanatçının algıladığı gibi yansıtılmıştır. Sem- yüzyıldan 16. yüzyılın sonlarına kadar kabul görmüştür. Hümanizm tüm insanları “bir” kabul ettiği için millî edebiyat- bolizmin simge kullanmayan hâlidir. lardan uzaklaşılmıştır. Temsilcileri: Artur Rimbaud, R. Marie Rilke, Paul Verlaine; Ahmet Haşim Temsilcileri: Dante, Petrarca, Boccacio, Montaigne, Rabeliese, Cervantes Ekspresyonizm (Dışavurumculuk): Naturalizme ve empresyonizme karşıdır. Dış dünyaya karşı “ruhun Klasisizm (Kuralcılık): Eski Yunan ve Latin edebiyatları örnek alınmıştır. “Akıl” ve “sağduyu” önemsenmiş, duy- isyanı”dır. Şair anlamsız dış dünyaya kendi ruhuyla anlam katmaktadır. gular geri plana atılmıştır. Anlatılanlar gerçeğe uygun olmalıdır. Seçkin kişiler konu edilmiştir. Ahlaki ve eğitici olmaya Temsilcileri: O’Neil, Franz Kafka, T. S. Eliot, J. Joyce çalışılmıştır. Dil bilgisi kurallarına uyulur. Açık ve yalın bir dil kullanılır. Sanat sanat içindir, anlayışı benimsenmiştir. Temsilcileri: Racine, Corneille, Moliere, Boileau, La Fontaine, Fenelon, Descartes, Madame de la Fayette; İbrahim Kübizm: Kübizme göre insan çok boyutludur. Tek yönüyle ele alınmaz. Hem dış görünüş hem düşünceler esere Şinasi, Ahmet Vefik Paşa yansımalıdır. Bu akımda düşünceler geometrik şekillerle ifade edilir. Temsilcileri: G. Apollinaire, M. Jacop Romantizm (Coşumculuk): 18. yüzyılda Fransa’da klasisizm akımına tepki olarak doğmuştur. Duygu ve hayali ön plana çıkarmıştır. Edebiyatın klasik kurallarını reddetmiş, özgür bir edebî ortam yaratmıştır. Günlük hayat, Füturizm (Gelecekçilik): İtalyan Marinetti’nin 1909’da Fransa’da yayımladığı bildiriyle ortaya çıkar. Gelenek- toplumsal yaşam, Hristiyanlık mucizeleri anlatılmıştır. Olayların anlatımında tesadüflere ve iyi-kötü, güzel-çirkin çatış- sel sanat anlayışına karşıdır. Ölçüyü, uyağı reddeder. Hızla ilerleyen hayatı, dinamizmi ve makineye olan hayranlığı masına sık rastlanır. İyiler hep kazanır. Süslü ve kapalı bir anlatım kullanılmıştır. Victor Hugo Cromwell adlı oyununun aktarmak amaçlanır. ön sözünde romantizm kurallarını açıklamıştır. Temsilcileri: F. T. Marinetti, Mayakovski; Nazım Hikmet. Temsilcileri: Victor Hugo, J. J. Rousseau, Voltaire, Goethe, Schiller, Lamartine, Chateaubriand, Alexandere Dumas, Puşkin; Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Abdüllak Hamit Tarhan Dadaizm: Kuralsızlığı kural edinmiştir. Yerleşik dili, aklı, geleneği reddeder. Akıl dışılığı, kuralsızlığı ve sürekli değişimi savunur. Realizm (Gerçekçilik): Romantizme tepki olarak doğmuştur. Gözlem ve araştırma ön plandadır. Gerçekler Temsilcileri: Tristan Tzara, Francis Picabia olduğu gibi yansıtılır. Betimlemeler süs için değil olayın ve kahramanların açıklanması için yapılır. Temsilcileri: H. de Balzac, Stendhal, Gustave Flaubert, Dostoyevski, Tolstoy, A. Çehov, M. Gorki, Daniel Defoe, Sürrealizm (Bilinçaltıcılık): Freud’un psikanaliz kuramından etkilenmiştir. Bilinçaltının karmaşık dünyasını Charles Dickens, Ernest Hemingway, John Steinbeck, Jack London, Mark Twain, Gogol; Recaizade M. Ekrem, Sa- sanata yansıtmayı amaçlamışlardır. mipaşazade Sezai, Halit Ziya Uşaklıgil, Refik Halit Karay, Yakup Kadri, Halide Edip Adıvar Temsilcileri: Andre Breton, Paul Eluard, Luis Aragon; Orhan Veli Kanık Naturalizm (Doğalcılık): Determinizm, Evrim ve Soyaçekim teorilerinden etkilenmiş bir edebî akımdır. Na- Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk): Descartes’in “Düşünüyorum öyleyse varım.” görüşüne dayanır. İnsan turalist yazarlar bir bilim insanı gibi hareket ederler. Toplumdaki çirkinlikleri yansıtmışlardır. Ayrıca tasvirlerle insan özünü oluşturmalı, içinde bulunduğu toplumu şekillendirmeli, ona yön vermelidir. psikolojisi açıklanmıştır. Dil yalındır. Ortaya bir “tez” konur. Temsilcileri: Jean Paul Sartre, Albert Camus, Andre Malraux Temsilcileri: Emile Zola, Alphonse Daudet, Guy de Maupassant; Nabizade Nazım, Beşir Fuat, H. Rahmi Gürpınar Modernizm: Endüstri devriminden sonra ortaya çıkan gelişmeler nedeniyle, bilimi esas alıp geleneği ve eski Parnasizm (Şiirde Gerçekçilik): Şiirde hayale karşıdır. Şiirin emek verilen, biçimce muhteşem olması gere- kuralları reddetmişlerdir. Yeni konulara yönelmiştir. Geleneğe karşı duruş, karmaşık bir varlık olan insan, yalnızlık ken bir tür olduğunu savunurlar. Dış doğa görünümlerini şiirle tasvir etmişlerdir. Şiirle “tablo” çizmişlerdir. konuları işlenmiştir. Temsilcileri: Theodere Bonwille, Theophile Gautiler, Fronçois Coppee; Tevfik Fikret, Cenap Şahabettin Temsilcileri: James Joyce, Franz Kafka, Wirginia Wolf, Marcel Proust; Sait Faik, Haldun Taner, Yusuf Atılgan, Bilge Karasu Sembolizm (Simgecilik): Sembolist şairlere göre gerçek olduğu gibi anlatılamaz. Şiirden okuyan herkes baş- ka bir anlam çıkarabilir. Anlatımda simgeler kullanırlar. Anlam kapalıdır. Sözcüklerle “musiki” yaratmışlardır. Postmodernizm: Kalıplaşmış, kabul edilmiş her şeye karşı çıkar. Kültürlü bir kitle yaratmayı hedefler. Kendisiy- le, ahlaki ve toplumsal kurallarla çatışan insanlar işlenir. Temsilcileri: Charles Baudelaire, Stephane Mallerme, Paul Verlaine, Arthur Rimbaud, Paul Valery; Cenap Şehabet- tin, Ahmet Haşim. Temsilcileri: Gabriel Garcia Marguez, Umberto Eco,