T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ GAZETECĠLĠK ANA BĠLĠM DALI GAZETECĠLĠK KAMU YAYINCILIĞI VE TRT (Yüksek Lisans Tezi) Hazırlayan: Erdoğan YILDIZ 084222002001 DanıĢman: Doç.Dr.Mustafa ġEKER Konya – Aralık 2012 ÖNSÖZ Yüzlerce televizyon kanalına bir kumanda ile ulaĢabilmenin, izlenebilmenin mümkün olduğu ve her geçen gün daha da değiĢen ve geliĢen televizyon dünyasında, TRT; kalitesiyle, misyonu ve vizyonuyla geçmiĢ yıllara göre özellikle son yıllarda kamunun kanalı olma yolunda önemli atılımlar gerçekleĢtirmiĢtir. Tarafsız, ilkeli, düzeyli ve etik değerlere bağlı bir yayıncılık anlayıĢıyla kamuya hizmet eden TRT, bu yayın politikasından ödün vermeyerek; ancak globalleĢmeyle birlikte, medya sektöründe de yaĢanan değiĢimin gerisinde kalmadan çalıĢmalarına devam etmektedir. Kamu yayıncılığının baĢlangıcı ve bugününe iliĢkin değerlendirmenin ardından, ülkemizde kamu yayıncılığının ekolü TRT‟nin yıllar içerisinde geçirdiği değiĢim ve bugünkü yapısını ele aldığım bu tezin hazırlanmasında büyük destek veren Tez DanıĢmanı hocam Doç. Dr. Mustafa ġeker‟e, yıllar önce ara verdiğim Yüksek Lisans‟a baĢlamamda ve bu tezi hazırlarken manevi desteğini esirgemeyen eĢim Esra Hanıma, kaynak taramasında yardımcı olan değerli dostum Oğuz Kılıçarslan‟a, yazılan bölümlerin tashihlerini yapan değerli hocam, meslektaĢım Dr. Özgür Yılmazkol‟a ve Emrah Alparslan Konukman‟a teĢekkür ediyorum. Tezin hazırlanma aĢamasında istemeyerek ihmal ettiğim, yeterince zaman ayıramadığım sevgili kızım Zeynep‟ten ve oğlum Alparslan‟dan da özür diliyorum. Erdoğan YILDIZ ANKARA-2012 I ÖZET Kamu Hizmeti Yayıncılığı, "Halk için yapılan, halk tarafından finanse edilen ve halk tarafından kontrol edilen, bilgilendirmeyi, eğitmeyi ve eğlendirmeyi amaçlayan, ülkenin coğrafi olarak tümünü kapsamak ve ülkenin tüm kesimlerine yayın hizmeti götürme sorumluluğuna sahip yayıncılıktır”. Kamu hizmeti yayıncılığı kavramının geçmiĢi Ġngiliz Yayın Kurumu BBC‟nin (British Brodcasting Corparation) kuruluĢ yıllarına dayanır. Bu kavramı BBC'nin ilk Genel Müdürü John Reith ortaya atmıĢtır. Diğer Avrupa ülkeleri de kendi öznel koĢullarına göre değiĢiklikler yaparak kamu yayın kurumlarını kurmuĢlardır. Türkiye‟de kamu yayıncılığı Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu tarafından yapılmaktadır. 1964 yılında hizmet vermeye baĢlayan TRT, 2007 tarihinden itibaren kamu yayıncılığı noktasında birçok ilke imza atmakla birlikte; kamu hizmeti yayıncılığını özel kanallarla rekabet edebilir bir hale getirebilmenin çabası içerisindedir. Yeni açılan tematik ve farklı dil ve lehçelerdeki televizyon ve radyo kanallarıyla birlikte izlenebilirlik oranı her geçen gün artmaya baĢlayan TRT‟nin, yönetim açısından da siyasi iktidardan bağımsız bir yapıya kavuĢması gerekmektedir. Bakanlar Kurulu‟nun kararı ve CumhurbaĢkanınca onaylanmasıyla ataması yapılan TRT Genel Müdürü‟nün siyasal iktidardan ne kadar bağımsız olduğu kuĢku götürmemektedir. Sadece iktidar değil, muhalefet partilerinin de TRT yayınlarına, kendi siyasi propagandalarına ne kadar yer verdiğini gözlemleyip, medya aracılığıyla, iktidara gelmeleri halinde TRT‟de ne gibi değiĢiklikler yapabileceklerine iliĢkin üstü kapalı eleĢtirileri de kamuoyu tarafından da iyi bilinmektedir. Böyle bir ortamda ve bir Ģekilde siyasal iktidarın veya muhalefetin baskısını üzerinde hisseden bir kurumun, mutlak manada kumu yayıncılığı yapması mümkün gözükmemektedir. Kamu yayıncısı olan TRT‟nin siyasal iktidardan tam anlamda bir bağımsızlığı olmadığı sürece, Ģeffaf ve objektif bir kamu yayıncılığından söz edilemeyeceği bir gerçektir. II ABSTRACT Public Broadcasting is the broadcasting which is made for the public, public-funded and controlled by the people, aims to inform, educate and entertain the public and has the responsibility to cover all of the country geographically and to bring the broadcasting service to all segments of the country." The history of the concept of public broadcasting dates back to the foundation of the BBC ( British Broadcasting Corporation ). This concept was introduced by the BBC's first Director General, John Reith. Other European countries have established their own public broadcasting institutions by adjusting according to their subjective conditions. Public broadcasting in Turkey has been being performed by Turkish Radio and Television Corporation TRT. Having started service in 1964, TRT has been breaking grounds regarding public broadcasting since 2007.It has also been trying the public broadcasting to be capable to compete with private channels. It is necessary that TRT, which their ratings started to increase day by day as new channels and radio stations which are thematic and broadcasts in different languages open, be independent from the government in terms of administration. It is undoubted that how much the TRT General Director ,who is appointed through the cabinet decree and the approval of the President, is independent from the political power.It is well known by public opinion that not only government, but also the opposition parties have been watching TRT to observe how much TRT includes their political propaganda in its broadcasts and criticizing implicitly that they will make changes at TRT in case of their power.In such a case,it doesn‟t seem possible for TRT which feels pressure of government and oppositon, to make public broadcasting in absolute terms. It is a fact that a transparent and objective public broadcasting can‟t come into question unless the public broadcaster TRT is not independent from the political power entirely. III ĠÇĠNDEKĠLER KISALTMALAR…………………………………………………………………… 1 GĠRĠġ…………………………………………………………………….…..…..… 3 AraĢtırmanın Amacı ………………………………………………………….……. 6 AraĢtırmanın Kapsamı………………………………………………………………. 7 AraĢtırmanın Yöntemi……………………………………………………..……….. 7 AraĢtırmanın Önemi………………………………………………………..……..... 7 1.BÖLÜM: KAMU YAYINCILIĞI 1.1.KAVRAM OLARAK KAMU YAYINCILIĞI………………………………... 9 1.1.1.Kavram Olarak Kamu Yayıncılığı……………………………….……… 9 1.1.2.Siyasal Ġktidar ve Kamu Yayıncılığı…………………………….....…… 11 1.2.DÜNDEN BUGÜNE KAMU YAYINCILIĞI…………………….…...……… 14 1.2.1.Kamu Yayıncılığının DoğuĢu……………………………..………...…… 14 1.2.2.Kamu Yayıncılığının YaygınlaĢması………………………….………… 19 1.3.KAMU YAYINCILIĞI UYGULAMALARI………………….……………… 28 1.3.1.Kamu Yayıncılığında BBC Örneği………………….………..………… 28 1.3.2.Diğer Ülkelerdeki Kamu Yayıncılığı/Kamu Yayını Yapanlar……..…… 30 1.3.2.1.Kamu Yayıncılığında Program ve Finansman…….……………… 32 1.3.3.Kamu Yayıncılığını Zedeleyen Faktörler………………..….…………… 38 1.3.4.Kamu Yayıncılığında Farklı Yorumlar………………………..………… 40 IV 1.3.4.1.Kamu Yayıncılığı AnlayıĢı…………………….………….……… 44 1.3.4.2.Kamu Yayıncılığı…………………………………………….....… 44 1.3.4.3.Kamu Yayıncılığı AnlayıĢı ve Ġlkeleri…………………………… 46 1.3.4.3.1.EĢit EriĢim…………………………………….……………. 55 1.3.4.3.2.Kalite…………………………………….………………… 55 1.3.4.3.3.ÇeĢitlilik ve Denge…………………………………….…… 59 1.3.4.3.4.Bağımsızlık ve Özerklik………………………………….... 62 1.3.4.3.5.Hesapverilebilirlik…………….…………………………… 64 2.BÖLÜM: TÜRKĠYE‟DE KAMU YAYINCILIĞI 2.1.TÜRKĠYE‟DE KAMU YAYINCILIĞI…………………………….…………. 67 2.1.1.Türkiye‟de Kamu Yayıncılığı Ġlkeleri ve Ülkemizde 3984 sayılı Radyo ve Televizyon Kanunu…………...……………………………………… 67 2.1.1.1.Türkiye‟de Kamu Yayıncılığı Tarihi……………………………… 70 2.1.1.1.1.Radyo Yayıncılığı………………..………………………… 70 2.1.1.1.2.Televizyon Yayıncılığı……………………….……………. 74 2.1.1.1.2.1.359 Sayılı Yasaya Göre TRT‟nin Yönetim ġekli…… 76 2.1.1.1.2.2.359 Sayılı Yasanın Getirdiği Özerklik Kavramı…..... 78 2.1.1.1.2.2.1.Yönetimde Özerklik….………………………. 80 2.1.1.1.2.2.2.Yayında Özerklik………………………….…. 80 2.1.1.1.2.2.3.Mali Özerklik………………………………… 81 2.1.1.1.2.3.TRT Kurumu‟nda Denetim………………………… 82 2.1.1.1.2.4.Özerklik Döneminde TRT‟nin Genel Yayın Ġlkeleri.. 83 V 2.1.1.1.2.5.Yıllara Göre TRT‟de YaĢanan GeliĢmeler…………. 85 2.1.1.1.2.6.1980 Sonrası TRT………………………………….. 95 2.1.1.1.2.7.1982 Anayasa Ġle Getirilen Yeni Düzenleme………. 95 2.1.1.1.2.7.1.2954 Sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu……………………………… 96 2.1.1.1.2.7.2.2954 Sayılı TRT Kanununun Getirdiği Yayın Ġlkeleri………………………………. 98 2.1.1.1.2.7.3.2954 Sayılı Kanunun Yürürlüğe Girmesinden Sonraki TRT Yayınları…………………....... 99 2.1.1.1.2.8.1983 Seçimleri ve TRT Yayınları…………………. 101 2.1.1.1.2.9.TRT‟nin Ġkinci Kanalı ………….………………… 102 2.1.1.1.2.10.TRT-3 ve GAP-TV ………….………………….. 103 2.1.1.2.Türkiye‟de Özel Televizyon Yayıncılığı……………………….. 103 2.1.1.2.1.Özel Radyo ve Televizyon Yayıncılığında Yasal Düzenleme……………………………………………… 106 2.1.1.2.1.1.3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanunun Kapsamı…......... 107 2.1.1.3.Radyo ve Televizyon Yüksek Kurulu………………………….. 109 3.BÖLÜM: TÜRKĠYE‟DE KAMU YAYINCISI OLARAK TRT‟NĠN ANALĠZĠ 3.1.TEMATĠK ANALĠZ…………………………………………………………. 111 3.1.1.TRT Radyo ve Televizyonlarının Ġçeriği……………………………… 111 3.1.1.1.TRT Kanalları, Program ve Yayın Dökümleri………………. 115 3.1.1.2.TRT Kanallarının Toplam Yayın Süreleri……………………… 116 VI 3.1.1.3.TRT Kanallarının Program Sayıları…………………………….. 117 3.1.2.TRT Kanalları………………………………………………………….. 121 3.1.2.1.TRT-1……………………………………………………………. 121 3.1.2.2.TRT Haber………………………………………………............ 122 3.1.2.3.TRT Müzik………………………………………………........... 124 3.1.2.4.TRT-Avaz………………………………………………………. 126 3.1.2.5.TRT-6…………………………………………………………… 129 3.1.2.6.TRT-Arapça…………………………………………………….. 131 3.1.2.7.TRT-Anadolu…………………………………………………… 133 3.1.2.8.TRT-Türk……………………………………………………….. 135 3.1.2.9.TRT-Çocuk………………………………………………............ 136 3.1.2.10.TRT Turizm ve Belgesel……………………………………… 138 3.1.2.11.TRT-Spor……………………………………………………… 139 3.1.2.12.TRT-HD……………………………………………………….. 140 3.1.2.13.TRT-Okul……………………………………………………….