BIULETYN SZADKOWSKI Tom 14 2014 Micha KOBIERECKI * SEJMIKI SZLACHTY SIERADZKIEJ W SZADKU W LATACH 16681695 ZESTAWIE IE CHRO OLOGICZ E Prezentowane w artykule zestawienie sejmikw wojewdztwa sieradzkiego posiada wspln cech jest ni miejsce obrad, czyli Szadek, stolica powiatu. badanym okresie w mie!cie odbywa"y si sejmiki poselskie 1, relacyjne 2 czy deputackie 3 oraz te, ktre by"y prolongowane 4. Przedstawione zestawienie zosta"o oparte na analizie ksig grodzkich z Sieradza, Tek Pawi(skiego i Tek Pstroko(- skiego 5. przypadku pierwszego z przedstawionych +rde" korzystano ze zbioru relacji, gdzie umieszczano lauda , bd+ uniwersa"y sejmikowe, protestacje czy akty konfederacji. .atomiast w Tekach Pstroko(skiego znalaz"y si oryginalne wypisy z ksig grodzkich sieradzkich i piotrkowskich, jak i /0/-wieczne odpisy wymienionych wy1ej aktw. Podobna sytuacja mia"a miejsce w przypadku Tek Pawi(skiego, gdzie znajduj si odpisy dokonane w okresie zaborw 2. * 3icha" 4obierecki, dr, adiunkt, 5niwersytet 6dzki, ydzia" 7ilozo8czno-9istoryczny, 4atedra 9istorii .owo1ytnej, 90-219 6d+, ul. 4ami(skiego 22a. 1 Sejmik poselski zjazd szlachty z danego terytorium (ziemia, powiat, wojewdztwo) zwo"any przez monarch, na ktrym wybierano pos"w na sejm walny i opracowywano dla nich instrukcj. 2 Sejmik relacyjny, na ktry zje1d1a"a szlachta, aby dowiedzie> si od swoich pos"w o decy- zjach, jakie podjto na zako(czonym sejmie. 3 Sejmik deputacki zjazd lokalnej szlachty, na ktrym wybierano deputatw, swoich sdziw do Trybuna"w 4oronnego lub Litewskiego. 4 Sejmik prolongowany zjazd, na ktrym szlachcie nie uda"o si podj> wsplnej decyzji i ustalono jedynie zwo"anie kolejnego sejmiku w wyznaczonym terminie, dla ponownego rozpatrze- nia spornych kwestii. Taki sejmik okre!lano rwnie1 terminem @zalimitowanyA. 5 Besp" ksig grodzkich znajduje si w Archiwum D"wnym Akt Eawnych w arszawie (dalej ADAE), a Teki Pawi(skiego w Fibliotece Polskiej Akademii .auk w 4rakowie (dalej FPA. 4r.), natomiast Teki Pstroko(skiego w Fibliotece 4si1t Czartoryskich w 4rakowie (dalej F. Czart.). , Laudum akt stworzony przez uczestnikw sejmiku, w ktrym umieszczano wszystkie pod- jte podczas obrad decyzje. Fy"y tam informacje na temat powodu zjazdu, czasu, kiedy si odbywa", i problemw, z jakimi szlachta musia"a si zaj> podczas obrad. 2 Obok +rde" pomocn w opracowaniu tego zestawienia by"a literatura przedmiotu, np.I A. Furkietowicz, Sejmik sieradzki w latach 16691717 , 3iejska Fiblioteka Publiczna, Sieradz 114 Micha Kobierecki W Rzeczypospolitej szlacheckiej w grodach, znajdujcych si w najwaniej- szych miastach wojew dztw, ziem czy powiat w, istnia!a opr cz sdu kancelaria, w kt rej powstawa!y ksigi. Z up!ywem czasu przej!a ona kompetencje starost w i sd w ziemskich w gromadzeniu akt w formalnoprawnych. Sta!o si to moliwe po 1519 r., kiedy gr d w Sieradzu otrzyma! od kr la prawo wieczno(ci, na r wni z )czyc, a wyprzedzajc o kilkadziesit lat Krak w, Mazowsze czy tereny ,kra- iny 8. W ksigach grodzkich sieradzkich znalaz!y si pierwsze dokumenty z roku 14.5, w starszych od nich ziemskich ju z roku 13809. Wnoszono akty dotyczce sprzeday d 1r, na1ycia, rezygnacji z praw lu1 wej(cia w nie, umowy w sprawie poyczek, zastaw w, dzieraw, ale r wnie zaczto umieszcza2 legacje 1. kr lew- skie, przywileje dla szlachty, uniwersa!y oraz inne akty monarsze, jak i lokalnych urzdnik w ziemskich 1d3 senator w. Wraz z rozwojem dzia!alno(ci politycznej umieszczano r wnie akta dotyczce sejmik w, w tym lauda, co mia!o potwier- dza2 wano(2 uchwa! i stanowi2 3r d!o wiedzy o podjtych wcze(niej decyzjach. W przypadku grodu w Sieradzu lauda, jak i protestacje oraz manifestacje o cha- rakterze politycznym odnoszcym si do sejmik w umieszczano w ksigach rela- cyjnych, co nie od1iega!o od praktyki stosowanej w Wielkopolsce 11 . Wcze(niej, gdy przyjmowano dokumenty, umieszczano je w protokole 41rudnopisie5, po czym przepisywano do czystopisu 12 . W przeciwie7stwie do kancelarii ziemskiej dzia!ajcej okresowo, grodowa funkcjonowa!a przez ca!y rok. Szlachta stara!a si d1a2 o ksigi i funkcjonowanie grodu, czego przyk!ady mona znale32 w konsty- tucjach sejmowych czy laudach sejmikowych, co wynika!o z troski o najwaniej- sze 3r d!o wiedzy o przesz!o(ci politycznej i prawnej 13 . 2..98 M. Ko1ierecki, Chronologia sejmikw i zjazdw szlachty wojewdztwa sieradzkiego w latach 16681696 , 9Przegld Nauk Historycznych“ 2..0, R. 5, nr 2, s. 5>28. 8 Prawo wieczno(ci dawa!o kancelarii moc przyjmowania akt transakcji dotyczcych nierucho- mo(ci, jak ksigi wieczyste, 1ez przenoszenia zapis w do ksig ziemskich. J. Bielecka, Kancelaria grodzka wielkopolska w VI VIII wieku , 9Studia Ar d!oznawcze“ 1957, t. 1, s. 1238 R. Jop, $ro - dowisko urz%dnicze kancelarii grodzkich w Che&mie, Lublinie i Krasnymstawie w drugiej po&owie VII wieku , Wydawnictwo ,MCS, Du1lin 2..3, s. 113. 9 Opis aktw przechowywanych w warszawskiem Archiwum ,&wnem , t. 2E Akta ziemskie i grodzkie IV VIII w. wojewdztw .ielkopolskich , Warszawskie Archiwum G! wne, Warszawa 1917, s. 27, 3.. 1. Degacja > akt wystawiany przez kancelari kr lewsk w imieniu monarchy, w kt rym zawarto instrukcje dla szlachty ze1ranej podczas sejmiku. 11 J. Bielecka, Organizacja i dzia&alno/0 kancelarii ziemskich i grodzkich wielkopolskich IV VIII w., 9Archeion“ 1954, t. 22, s. 132. 12 Powinno si to czyni2 pod koniec roku, ale praktyka od1iega!a od tego za!oenia i ro1iono to czasami kilka lat p 3niej. Nastpnie potwierdzano zgodno(2 kopii z orygina!em. J. )osowski, Kancelaria grodzka che&mska od V do VIII wieku. Studium o urz%dzie, dokumentacji, jej formach i roli w 2yciu spo&ecze3stwa staropolskiego , ,MCS, Du1lin 2..4, s. 110. 13 W czasie konHikt w wojennych chroniono ksigi grodzkie, umieszczajc je w miejscach o1ronnych. R. Jop, $rodowisko urz%dnicze ..., s. 120>128. Sejmiki szlachty sieradzkiej w Szadku… 115 Opracowana lista nie zawiera wszystkich sejmikw, jakie miay miejsce w cza- sie panowania dwch monarchw Michaa Korybuta i!niowieckiego i Jana III Sobieskiego, poniewa& wymienia ona jedynie te, ktre odbyway si' w Szadku. poowie )VI w. miasto to stao si' miejscem obrad sejmiku caego wojewdz- twa, odbieraj+c t' istotn+ funkcj' stolicy wojewdztwa. Prawdopodobnie wyni- kao to z tradycji organizowania takich zjazdw w Szadku ju& w poprzednim stuleciu. Pewien wpyw mg mie. rwnie& fakt odbywania tu s+dw wiecowych. tym czasie Szadek nie ust'powa potencjaem gospodarczym takim miastom, jak Sieradz czy ielu/ 10 . Obrady sejmikowe w Szadku odbyway si' w muro- wanym ko!ciele pod wezwaniem niebowzi'cia 1aj!wi'tszej Marii Panny i !w. Jakuba 2postoa 15 . Zestawienie otwiera sejmik powouj+cy s+dy kapturowe podczas rozpoczyna- j+cego si' bezkrlewia po abdykacji Jana Kazimierza, a ko/czy ostatni zwoany w czasach Jana III, czyli w 1455 r. ci+gu 27 lat w Szadku zostao zwoanych 40 sejmikw. Do tego nale&y doliczy. brakuj+ce laudum sejmiku poselskiego z 27 kwietnia 1472 r., o ktrym wiadomo, &e si' odby, poniewa& pozostaa po nim instrukcja dla posw. Ich liczba moga by. wy&sza, ale wa!nie i spory polityczne, szczeglnie przed zbli&aj+cymi si' sejmami, powodoway, &e byy one zrywane. Dotyczyo to sejmikw z: 18<20 sierpnia 1445 r. 14 , pa=dziernika 1445 r., 4 wrze- !nia 1477 r. 17 , 5 stycznia 1485 r. 18 , pocz+tku 1488 r. 15 , 14 pa=dziernika 1485 r. 20 , 10 T. Marsza, Szadek. 4onogra5a miasta , Urz+d Miasta, Szadek 1555, s. 21, 23, 24. 15 S. Paza w swojej pracy b'dnie poda, &e miejscem obrad w Szadku by ko!ci pod wezwa- niem !w. Stanisawa oo. Dominikanw. Ten znajdowa si' w Sieradzu. AP21 Kr., r'kopis 8302, s. 300B S. Paza, Sejmiki i zjazdy szlacheckie wojewdztwa sieradzkiego. 6strj i funkcjonowanie 718721632). Cz%/0 I , P 1, UJ, Krakw 1587, s. 73B T. Marsza, Szadek. 4onogra5a< , s. 50<58B S. Citak, Atlas Ko/cio&a &aci3skiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodw w VIII wieku , Towarzy- stwo 1aukowe KUC, Cublin 2004, s. 234. 14 Oba sejmiki poselskie zostay zerwane. Diariusz sejmu koronacyjnego 1669 roku , oprac. K. Przybo!, M. Derenc, ydawnictwo Eistoria Iagellonica, Krakw 2000, 2neks I, s. 51B 2. Aurkie- towicz, Sejmik sieradzki F, s. 44. 17 Tego dnia wznowiono obrady zawieszone 11 sierpnia w kwestii podatkw i dlatego nie udao si' ich zrealizowa., o co mia pretensje monarcha, zwouj+c w swym uniwersale kolejny sejmik na 25 listopada 1477 r. 2G2D, Ksi'gi Sieradzkie Grodzkie Relacje Idalej SG Rel.) 02, karta 550<555 verte, 827<828 < uniwersa Jana III do szlachty sieradzkiej z Gda/ska, z 0 pa=dziernika 1477 r. 18 5 stycznia 1485 r. zerwano pierwszy sejmik poselski i dopiero drugi wyoni posw i opraco- wa instrukcj'. 2G2D, SG Rel. 50, k. 05<50v, 51, 41 < uniwersa Jana III zwouj+cy sejmik poselski dla wojewdztwa sieradzkiego z Lkwi, z 15 stycznia 1485 r.B AP21 Kr., rkps 8303, s. 403<451B A. Czart. 3358, k. 151<153B 2. Aurkietowicz, Sejmik sieradzki F, 2neksy, s. 280. 15 Pierwszy sejmik poselski zosta zerwany, dlatego Jan III nakaza zwoanie kolejnego sejmiku na 27 stycznia 1488 r. tym samym dniu mia si' rozpocz+. sejm w Grodnie. 2G2D, SG Rel. 53, k. 117<117v < uniwersa Jana III zwouj+cy sejmik poselski dla wojewdztwa sieradzkiego z ila- nowa, z 30 grudnia 1488 r. 20 edug zestawienia 2. Aurkietowicz I Sejmik sieradzki F, 2neksy, s. 284) by to nadzwy- czajny sejmik relacyjny, ktry zebra si' w Szadku. 116 Micha Kobierecki 9 lipca 1691 r., czy 16 czerwca 1692 r. 21 , 11 listopada 1692 22 i listopada 1694 r. oraz 3 stycznia 1695 r. 23 Innym mankamentem jest brak informacji o corocznyc sejmikac deputackic " jedyna relacja poc odzi z 1680 r. Pog'(biona analiza tre)ci zebranyc laud*w sejmikowyc pozwala na wskaza- nie pewnyc brak*w formalnyc , jakic dopu)cili si( *wcze)ni autorzy lub kopi- )ci zajmuj,cy si( tworzeniem tyc dokument*w.