Cahier voor Literatuurwetenschap 2012 Literatuurwetenschap Cahier voor CLW 4 Literatuurwetenschap Literatuurwetenschap (2012) en uitgeverijonderzoek en uitgeverijonderzoek Cahier voor Literatuurwetenschap Onder impuls van de cultuursociologie en de boekge- schiedenis is de rol van de uitgeverij in de totstandkoming en erkend en bestudeerd. Het staat inmiddels buiten kijf dat het uitgeverijonderzoek heel concreet bewijst dat de liter- 4 (2012) atuurwetenschap geen ‘autonome artefacten’ bestudeert, Dit Cahier voor literatuurwetenschap confronteert de re- CLW sultaten van recent en nog lopend uitgeverijonderzoek met de algemene literatuurwetenschap. De bijdragen demon- streren niet alleen de verscheidenheid die het uitgeverij- Kevin Absillis & Kris Humbeeck (red.) onderzoek vandaag typeert wat aanpak, onderwerpkeuze - worven ideeën en stellen bovenal nieuwe uitdagingen in het vooruitzicht. CLW2011.4.book Page 1 Tuesday, October 30, 2012 3:40 PM Literatuurwetenschap en uitgeverijonderzoek CLW2011.4.book Page 2 Tuesday, October 30, 2012 3:40 PM CLW2011.4.book Page 3 Tuesday, October 30, 2012 3:40 PM CLW 4 • CAHIER VOOR LITERATUURWETENSCHAP LITERATUURWETENSCHAP EN UITGEVERIJONDERZOEK Kevin Absillis & Kris Humbeeck (red.) CLW2011.4.book Page 4 Tuesday, October 30, 2012 3:40 PM © Academia Press Eekhout 2 9000 Gent Tel. 09/233 80 88 Fax 09/233 14 09 [email protected] De uitgaven van Academia Press worden verdeeld door: J. Story-Scientia nv Wetenschappelijke Boekhandel Sint-Kwintensberg 87 B-9000 Gent Tel. 09/225 57 57 Fax 09/233 14 09 [email protected] www.story.be Ef & Ef Media Postbus 404 3500 AK Utrecht [email protected] www.efenefmedia.nl Kevin Absillis & Kris Humbeeck (red.) Literatuurwetenschap en uitgeverijonderzoek Gent, Academia Press, 2012, 127 pp. Opmaak: proxessmaes.be ISBN: 978 90 382 2047 5 D/2012/4804/236 U1927 NUR 617 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of vermenigvuldigd door middel van druk, foto- kopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. CLW2011.4.book Page 1 Tuesday, October 30, 2012 3:40 PM INHOUDSTAFEL LITERATUURWETENSCHAP EN UITGEVERIJONDERZOEK Inleiding: literatuurwetenschap en uitgeverijonderzoek . 5 Verworven ideeën, overwonnen standpunten en nieuwe uitdagingen Kevin Absillis & Kris Humbeeck Methoden in het uitgeverijonderzoek . 11 Een stand van zaken en een bericht uit de onderzoekspraktijk Frank de Glas Literatuursociologie als engagement. 27 Robert Escarpit over het uitgeverswezen Laurence Van Nuijs ‘Strangeness is in the eye of the beholder’ . 45 Uitgeverijen als cultuurbemiddelaars voor de vertalingen van Louis Paul Boon Sara Verbeeck Leren lezen . 61 Over de beoordeling van manuscripten door acquirerend redacteuren Thomas Franssen Uitgeven in oorlogstijd . 79 Over de reeks ‘Fransche kunst’ van A.W. Sijthoff (1917-1922) Mathijs Sanders Een uitgever met een pinnenmuts . 93 De sprookjesvertalingen van K. Bouter en Bert Koenen, pseudoniemen van Lodewijk Opdebeek Vanessa Joosen HET VELD Ironie. 113 July De Wilde Het essay . 119 Reindert Dhondt Personalia . 125 CLW 4 (2012) 1 CLW2011.4.book Page 2 Tuesday, October 30, 2012 3:40 PM CLW2011.4.book Page 3 Tuesday, October 30, 2012 3:40 PM LITERATUURWETENSCHAP EN UITGEVERIJONDERZOEK 3 CLW2011.4.book Page 4 Tuesday, October 30, 2012 3:40 PM CLW2011.4.book Page 5 Tuesday, October 30, 2012 3:40 PM INLEIDING: LITERATUURWETENSCHAP EN UITGEVERIJONDERZOEK Verworven ideeën, overwonnen standpunten en nieuwe uitdagingen Kevin Absillis & Kris Humbeeck Universiteit Antwerpen Lange tijd was het in studies over Nederlandse en Vlaamse uitgeverijen de gewoonte om in de inleiding te beweren dat het onderzoek op dit domein eigen- lijk nog moest beginnen (o.a. Simons 1984: 8; De Glas 1989: 63). Maar in de jaren negentig kwam het uitgeverijonderzoek ook in ons taalgebied van de grond. Uit een enkele jaren geleden in het Cahier voor Literatuurwetenschap gepubli- ceerde bijdrage bleek dat het aantal wetenschappelijke publicaties over uitgeve- rijen dat de laatste kwarteeuw in Vlaanderen en Nederland verscheen al lang niet meer op de vingers van een hand geteld kon worden (Absillis 2009). Intussen is daar nog een reeks recentere publicaties bij gekomen. Zo werden aan Nederlandse en Vlaamse universiteiten enkele proefschriften verdedigd die de specifieke rol van literaire uitgeverijen in uiteenlopende periodes belichten (van Renssen 2011; Weijermars 2012). Ook tijdschriften wijdden speciale nummers aan het onder- werp. De rijke carrière van Reinold Kuipers werd bijvoorbeeld door een vijftiental onderzoekers uitgebreid gedocumenteerd en besproken in het literair-historische tijdschrift Zacht Lawijd (Van Faassen, Renders & Stuyck 2010) en het Zuid-Afri- kaanse literatuurwetenschappelijke periodiek Stilet wijdde een sterk internatio- naal gekleurd themanummer aan uitgeverijonderzoek, waarin ook Vlaanderen en Nederland de nodige aandacht kregen (Venter & Galloway 2008). Voorts werden er tal van losse artikelen gepubliceerd over de meest diverse uitgeverijkwesties: van de bloemlezingen van Geert van Oorschot (Sonnenschein 2010) en de Indonesi- sche handelstak van uitgeverij W. Van Hoeve (Tholen 2011) tot de Vlaamse Pockets van uitgeverij Heideland (Simoens 2010). Ook meer theoretische thema’s werden behandeld: de uitgever als poortwachter (Laan 2010), de impact van taalideologie op het redactiebeleid (Absillis 2009) en de rol van de uitgever in het proces van de zogenaamde symbolische productie (Kuitert 2008). In de door uitgeverij Brill opgezette monografieënreeks Library of the Written Word versche- nen voorts twee Engelstalige studies over de rol van wetenschappelijke uitgeve- rijen in Nederland (Andriesse 2008; Edelman 2008). Dit is slechts een greep uit het recente aanbod. Terzelfder tijd bleven cultuur- en literatuurhistorische overzichtswerken (o.a. Van den Berg & Couttenier 2009; Rymenants, Humbeeck & Robert 2010) als- CLW 4 (2012) 5 CLW2011.4.book Page 6 Tuesday, October 30, 2012 3:40 PM KEVIN ABSILLIS & KRIS HUMBEECK ook wetenschappelijke tekstedities (Decorte 2012; Daisne 2012; Köhler 2011: Hermans 2011; Boon 2011; Boon 2012) en biografieën (Theunynck 2010) de nodige aandacht besteden aan de werking en de rol van uitgeverijen. Uitgeverijen zelf hielden bovendien een oud gebruik in ere, namelijk de opluistering van belangrijke momenten in hun bestaan met publicaties over hun bedrijfsgeschie- denis (bijvoorbeeld Wilssens, Vanlandschoot & Reynebeau 2010). Op deze manier is belangrijke informatie ontsloten, ook al valt er strikt wetenschappelijk wel wat af te dingen op de door sommige onderzoekers gehanteerde methode en de gepresenteerde inzichten en conclusies (vgl. Absillis 2011). Het vermelden waard is verder het feit dat instellingen als de Bibliotheek van het boekenvak (Amsterdam), het Letterkundig Museum (Den Haag) en het Let- terenhuis (Antwerpen) hun collectie de voorbije jaren opnieuw konden verrijken met diverse uitgeversarchieven.1 Met name het Letterenhuis heeft zich de laatste jaren trouwens extra ingespannen voor de acquisitie van uitgeversarchieven. Nadat een enquête uitwees dat er onder uitgevers en hun medewerkers nog altijd veel onduidelijkheid bestaat over het selecteren, klasseren en archiveren van cor- respondenties, boekhouding en bedrijfsdocumentatie, heeft Het Letterenhuis een brochure ontworpen die handige tips bevat en een sensibiliserend effect beoogt. Deze brochure zal eind 2012 in omloop worden gebracht. Tot slot kan worden geconstateerd dat ook algemene archieven de voorbije jaren de ontsluiting van uitgeverscollecties ter harte namen, wat ontegenzeggelijk een goede zaak is. Zo werd de omvangrijke, in het Rijksarchief (depot Beveren) bewaarde ‘nalatenschap’ van de Vlaamse uitgeverijen Orbis en Orion ontsloten – de inventaris van Johan Dambruyne bevat een schat van nieuwe wetenswaardig- heden over de met elkaar verknoopte geschiedenissen van beide firma’s (Dam- bruyne 2008). Om de resultaten van recent en nog lopend uitgeverijonderzoek te confron- teren met de literatuurwetenschap organiseerde de Vereniging voor Algemene en Vergelijkende Literatuurwetenschap in samenwerking met de Vlaamse Werk- groep Boekgeschiedenis, het Instituut voor de Studie van de Letterkunde in de Nederlanden (ISLN) en de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een studie- dag die op 24 november 2010 aan de Universiteit Antwerpen plaatsvond onder de titel ‘Literatuurwetenschap en uitgeverijonderzoek: Verworven ideeën, over- wonnen standpunten en nieuwe uitdagingen’. Centraal stond de vraag of het uit- geverijonderzoek zoals het zich de laatste decennia in Vlaanderen en Nederland heeft ontwikkeld, theoretische inzichten, methodologische invalshoeken en een begrippenapparaat heeft opgeleverd die voor de literatuurwetenschap bruikbaar kunnen zijn. Terzelfder tijd werd nagedacht over de vraag of recente inzichten in 1. Zie voor recente aanwisten, inventarissen en archiefontsluitingen de respectievelijke websites: http://www.bibliotheekvanhetboekenvak.nl; http://www.letterenhuis.be/eCache/MDN/30/02/434.bWFpbj0zMDAyNDEw.html; http://www.letterkundigmuseum.nl/. Over het beleid van de Bibliotheek van het boekenvak: van Krevelen 2012. 6CLW 4 (2012) CLW2011.4.book Page 7 Tuesday, October 30, 2012 3:40 PM INLEIDING: LITERATUURWETENSCHAP EN UITGEVERIJONDERZOEK de literatuurwetenschap nieuwe impulsen kunnen geven aan het uitgeverijonder- zoek. Onder meer de volgende kwesties leken de initiatiefnemers urgent: –Van welke theorieën, concepten en methodologieën is in