PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz LESKO (1058) Warszawa 2007 Autorzy: HALINA WOJTYNA*; ANNA GABRYŚ-GODLEWSKA* PAWEŁ KWECKO*; HANNA TOMASI-MORAWIEC* Główny koordynator MGP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA * Redaktor regionalny: ALBIN ZDANOWSKI* Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA* * - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN ………………. Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2007 Spis treści: I. Wstęp – H. Wojtyna ........................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – H. Wojtyna............................... 5 III. Budowa geologiczna – H. Wojtyna .................................................................... 8 IV. Złoża kopalin – H. Wojtyna.............................................................................. 13 1. Kopaliny ilaste.................................................................................................. 13 2. Piaski i żwiry.................................................................................................... 15 3. Piaskowce......................................................................................................... 16 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – H. Wojtyna............................................. 18 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – H. Wojtyna........................ 19 1. Ropa naftowa i gaz ziemny .............................................................................. 19 2. Kopaliny ilaste.................................................................................................. 20 3. Piaskowce......................................................................................................... 22 4. Piaski i żwiry.................................................................................................... 23 VII. Warunki wodne – H. Wojtyna.......................................................................... 23 1. Wody powierzchniowe..................................................................................... 23 2. Wody podziemne.............................................................................................. 25 VIII. Geochemia środowiska – P. Kwecko ............................................................... 28 1. Gleby ................................................................................................................ 28 2. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec.................................. 31 IX. Składowanie odpadów – A. Gabryś-Godlewska .............................................. 33 X. Warunki podłoża budowlanego – H. Wojtyna ................................................. 36 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – H. Wojtyna .................................................. 38 XII. Zabytki kultury – H. Wojtyna........................................................................... 45 XIII. Podsumowanie – H. Wojtyna, A. Gabryś-Godlewska...................................... 46 XIV. Literatura .......................................................................................................... 48 I. Wstęp Arkusz Lesko Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w 2007 r. w Oddziale Świętokrzyskim Państwowego Instytutu Geologicznego, zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005), akceptowaną do sto- sowania przez Ministra Środowiska. Jest to zweryfikowana i zaktualizowana wersja Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Lesko (Paul i in., 2002). Mapa geośrodowiskowa Polski (MGP) w skali 1:50 000 przedstawia występowanie ko- palin oraz gospodarkę złożami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopa- lin, hydrogeologii, geologii inżynierskiej, ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury (plansza A). Informuje również o stanie geochemicznym ziemi i możliwościach składowania odpadów (plansza B). Mapa ta adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowa- niach ekofizjograficznych. Mogą stanowić również ogromną pomoc przy wykonywaniu wo- jewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospo- darki odpadami. Materiały niezbędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: • Centralnym Archiwum Geologicznym PIG w Warszawie, • Wojewódzkim Archiwum Geologicznym w Rzeszowie, • Urzędzie Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie, • Wydziale Środowiska i Rolnictwa Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie, • Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Rzeszowie, • Delegaturze Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Rzeszowie, • Starostwie Powiatowym w Lesku, Sanoku i Ustrzykach Dolnych, • Nadleśnictwach: Lesko, Brzegi Dolne i Baligród, • Urzędach gmin: Lesko, Baligród, Olszanica, Solina, Zagórz i Ustrzyki Dolne. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym w maju 2007 r. 4 Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geośrodowiskowej Polski (MGP). Dane dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych, opracowanych dla komputerowej bazy danych o złożach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Lesko, o powierzchni 334 km2, wyznaczają współrzędne 22º15´-22º30´ długości geograficznej wschodniej i 49º20´- 49º30´ szerokości geograficznej północnej. Pod względem administracyjnym obszar arkusza położony jest w południowej części województwa podkarpackiego, w granicach powiatów: leskiego (część gmin: Lesko, Bali- gród, Olszanica i Solina), sanockiego (część miasta i gminy Zagórz) i bieszczadzkiego (część gminy Ustrzyki Dolne). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2002) arkusz Lesko położony jest w zasięgu dwóch mezoregionów: obszar na północny wschód od linii Lesko – Solina należy do Gór Sanocko-Turczańskich, natomiast obszar na południowy zachód od tej linii – do Bieszczad Zachodnich. Mezoregiony te wchodzą w skład makroregionu Beskidy Lesiste, które są częścią Zewnętrznych Karpat Wschodnich. Jedynie niewielki fragment, w północno-zachodniej części arkusza, znajduje się na Pogórzu Bukowskim, które wchodzi w skład Pogórza Środkowobeskidzkiego należącego do Zewnętrznych Karpat Zachodnich (fig. 1). Granica między Zewnętrznymi Karpatami Zachodnimi i Wschodnimi przebiega od pół- nocnej granicy arkusza wzdłuż Sanu do okolic Leska, a następnie w kierunku zachodnim do rzeki Osławy koło Tarnawy Dolnej. Dalej (już poza obszarem arkusza Lesko) biegnie ku po- łudniowi wzdłuż rzeki Osławy. Góry Sanocko-Turczańskie rozciągają się w brzeżnej części Beskidów Wschodnich między dolinami Sanu i Stryja, przechodząc dalej ku wschodowi w Beskidy Brzeżne. Grzbie- ty górskie przebiegają z północnego zachodu ku południowemu wschodowi. Najdalej położo- nym ku północy pasmem wzgórz są Góry Słonne z kulminacjami Magury (629,8 m n.p.m.) i Działu (644,2 m n.p.m.), dalej ku południowi leży dolina Wańkówki, oddzielająca pasmo Gór Słonnych od pasma Żukowa. Od południowego zachodu Góry Sanocko-Turczańskie opływa San, na którym znajdują się zbiorniki retencyjne: Soliński i Myczkowski. Nad zaporą w Solinie dominuje Góra Jawor (741 m n.p.m.), wchodząca w skład kolejnego pasma leżące- go na południe od pasma Żukowa. Dalej ku północnemu zachodowi pasmo to reprezentują góry: Berdo (577 m n.p.m.) i Czulnia (575,7 m n.p.m.), zaś ku południowemu wschodowi ograniczone jest ono obniżeniami Polańczyka i Średniej Wsi – Hoczwi. 5 Fig. 1. Położenie arkusza Lesko na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 6 Bieszczady Zachodnie są częścią Beskidów Wschodnich położoną między Przełęczą Łupkowską i doliną Osławy na zachodzie a Przełęczą Użocką i źródłami Sanu na granicy Ukrainy, gdzie rozciągają się Bieszczady Wschodnie. Pogórze Bukowskie znajduje się na południe i południowy wschód od kotliny krośnień- skiej, pomiędzy dolinami Jasionki na zachodzie oraz Sanu i Osławy na wschodzie, gdzie czę- ściowo wchodzi na obszar arkusza. Pogórze to, w granicach arkusza, charakteryzuje się gar- bami i wzgórzami o wysokościach około 500 m n.p.m. Poprzecinane jest ono prawobrzeżny- mi dopływami Osławy i lewobrzeżnymi dopływami Sanu. Obszar arkusza rozpościera się w strefie klimatycznej o charakterze podgórskim. Jedy- nie południowe krańce arkusza znajdują się pod wpływem klimatu górskiego. Warunki klima- tyczne omawianego terenu powiązane są z wpływem klimatu kontynentalnego wschodniej Europy. Przejawia się to niskimi temperaturami najzimniejszego miesiąca – stycznia oraz wysokimi najcieplejszego miesiąca – lipca. Istotną rolę odgrywa także wpływ ciepłych mas powietrza, napływających od południa z nad równin węgierskich. Niewysoki łańcuch Karpat nie stanowi przeszkody dla napływających ciepłych wiatrów z południa. W północnej części omawianego obszaru zaznaczają się wpływy cyrkulacji północno-zachodniej, w tym rejonie zimne i wilgotne masy powietrza oceanicznego przynoszą częste opady. W następstwie takie- go położenia można obserwować zróżnicowanie średnich temperatur rocznych. W Lesku wy- nosi ona