Neuengamme Bulletin maart 2012 Neuengamme Bulletin Onder auspiciën van de Stichting Vriendenkring Neuengamme maart 2014 1 Neuengamme Bulletin maart 2014 Inhoudsopgave Colofon ARTIKEL DOOR: BLZ. Martine Letterie: Van de voorzitter 3 Het Neuengamme Bulletin is een uitgave van: STICHTING VRIENDENKRING NEUENGAMME Jan de Muijnck: Verslag contactdag 26 oktober 2013 4 Afko Schoonbeek: Dankwoord aan Theo Broers 7 Ere-voorzitter(s) : Joop van Vonderen † In memoriam Rob Duijkers: Martine Letterie 8 : Afko Schoonbeek Afscheid van bestuur: Sietse Geertsema 10 Nieuwe bestuursleden stellen zich voor: 12 BESTUUR: Evaluatie contactdag 26 oktober 2013 14 Voorzitter: Einde jaars-circulaire KZ-Neuengamme: Detlef Garbe 15 Martine Letterie Het Jebbink 55, 7251 BK Vorden Stilte na de laarzen: Ina Stabergh 16 0575-552458 Interview Jan van der liet: Arend Hulshof 17 [email protected] Zeventien verzetsmensen in een trein naar Neuengamme: René Taselaar 20 Secretaris en archiefbeheer: Heropening Dokumentations-und Gedenkstätte Lager G. Assies Stalag XB Sandbostel op 29 april 2013: Piet Dam 28 Braambergerhout 42, 3845 HH Harderwijk Nederlandse vrouwen in Reichenbach en Horneburg 034 1881985 : Jan van Ommen 30 [email protected] Ring van gevangene Karel Dirk Leijdsman: 36 Penningmeester: Oproepen: 37 Renzo de Muijnck Boekbeschrijving: 38 Poolsterstraat 19, 4356 BV Oostkapelle Informatie tentoonstellingen etc.: 41 0118-581663 [email protected] Bankrekening: NL98 RBRB 0850 0887 12 t.n.v.: Stichting Vriendenkring Neuengamme Leden: Nicole Duijkers Bij de omslagfoto: Kerkstraat 17, 1381 XN Weesp Gedenkteken op Mahn- und Gedenkstätten Wöb- 06-43936449 belin voor de slachtoffers van de dodenmarsen, [email protected] die plaatsvonden vanaf de herfst 1944 tot april Arend Hulshof 1945. Christiaan Huygensplein 8 – 1 hoog Ontwerper monument: Jo Jastram. 1098 RB Amsterdam Foto: Jan de Muijnck. 06-33964090 [email protected] Loes Ronner Spyridon Louisweg 82, 1034 WR Amsterdam Omstreeks eind 1944 werd nazi-Duitsland steeds 020-4921181 of 06-51001120 [email protected] verder ingesloten door de geallieerden en zouden zij geconfronteerd worden met de concentratie- REDACTIE Neuengamme Bulletin: kampen. Om dit te voorkomen bedacht de SS do- Wil van den Elzen Loes Ronner denmarsen om de gevangenen uit de kampen weg Renzo de Muijnck te krijgen. Zo begon voor de mensen in de kampen Jan de Muijnck een laatste, verschrikkelijke fase: de dodenmar- Ard-Jan de Muijnck sen. Redactie-adres: Duizenden gevangenen strompelden zonder eten [email protected] of drinken naar een volgend kamp. Wie niet mee Website: www.vriendenkringneuengamme.nl kon komen, werd afgemaakt. In het boek “Herinneringen aan Neuengamme” Drukker: Drukkerij Verloop beschrijft Jan van der Liet zijn ervaringen over het Ohmweg 31, 2952 BD Alblasserdam verloop van zijn veertiendaagse ‘martelgang’ in de 078-6918299 dodenmars die hij moest ondergaan en hoe hij die [email protected] heeft overleefd. ISSN: 1574-9746 2 Neuengamme Bulletin maart 2014 VAN DE VOORZITTER Beste vrienden en vriendinnen, Het afgelopen halfjaar is er wederom veel ge- Heel bijzonder is het, dat Nicole Duijkers, Robs beurd in het bestuur. We hebben afscheid moeten dochter, voortaan ook lid van ons bestuur is. nemen van onze geliefde Rob Duijkers die op 21 november 2013 overleed na een korte en hef- Het bestuur is voor een groot deel veranderd, tige ziekte periode. Op de laatste contactdag kon maar de doelstellingen blijven hetzelfde: het le- hij al niet meer aanwezig zijn, omdat hij in het vend houden van de nagedachtenis van de omge- ziekenhuis lag. Velen van u hebben hem geschre- komenen van het concentratiekamp Neuengam- ven en dat waardeerde hij erg. De vriendenkring me, het waar nodig bijstand bieden aan onder- was aan zijn langst zittende bestuurslid verknocht steunen van oud-gevangenen en nabestaanden en en hij ook aan ons allemaal. Nu moeten we hem het geven van bekendheid in de Nederlandse sa- voor altijd missen. Op bladzijde 8 leest u een uit- menleving aan de gebeurtenissen in het concen- gebreider In memoriam. tratiekamp Neuengamme. Dat zullen wij met grote overgave blijven doen. Sietse Geertsema heeft besloten om te stoppen met zijn bestuurstaken. Omdat er steeds wisselin- Ik hoop u dit voorjaar te ontmoeten op onze reis! gen waren in het bestuur, schoof hij de beslissing voor zich uit. Maar nu is het voor hem tijd om Martine Letterie. aandacht te besteden aan andere zaken. Sietse heeft ongelofelijk veel voor de vrienden- kring betekend: Hij was een van de peilers van de redactie van zowel Nederlanders in Neuengamme als De ramp in de Lübeckerbocht. Hij deed veel onderzoek, schreef voor de boeken en was ver- antwoordelijk voor het statistische deel. Mede dankzij hem zijn er nu twee monumenten voor de Nederlandse gevangenen van Neuengamme. Naast zijn werk voor de boeken informeerde Siet- se nabestaanden. Hij was steevast met zijn laptop aanwezig op de contactdagen en correspondeerde met iedereen die maar een vraag had. Gelukkig zal hij dat blijven doen. Verderop in het blad staat een stuk van Sietse. Namens het bestuur dank ik hem vanaf deze plaats heel hartelijk voor al zijn inspanningen. We verwelkomen een aantal nieuwe bestuursle- den die zich verderop in het bulletin aan u zullen voorstellen. We zijn blij dat Loes Ronner ons be- stuur komt versterken. Ze was al een paar jaar een bekend gezicht op reis en op onze contactdagen. Vanaf 1 april treedt Arend Hulshof toe. Hij sprak de vorige contactdag over zijn overgrootvader en ook hij ging al een paar keer mee op reis. 3 Neuengamme Bulletin maart 2014 VERSLAG CONTACTDAG 26 OKTOBER 2013 Door Jan de Muijnck Evenals in voorgaande jaren werd ook dit jaar de Na nog enkele huishoudelijke mededelingen kreeg contactdag gehouden op de locatie Hotel Dennen- Afko Schoonbeek, erevoorzitter van de Stichting, hoeve te Nunspeet. het woord. Hij sprak namens de Stichting een Omstreeks half tien arriveerden de eerste deelne- dankwoord aan Theo Broers. (zie bladzijde 7) mers, die elkaar onder het genot van een kopje Afko bezocht Theo na de contactdag om hem na- koffie of thee begroetten en er werden nieuwe mens de Stichting persoonlijk te bedanken voor het contacten gelegd. vele werk dat hij voor de Stichting deed. Omstreeks elf uur had iedereen een plaats in de zaal opgezocht en Na de opening kreeg de oud-gevangene Jan van opende onze voorzit- der Liet het woord om zijn ervaringen in Neu- ter Martine Letterie engamme en Hussum te vertellen. Het was voor de met een hartelijk wel- zevende keer dat Van der Liet hierover een lezing kom de contactdag. hield. Op aangrijpende wijze vertelde hij ook nu Een bijzonder wel- weer zijn verhaal over de verschrikkingen die hij in komstwoord richtte zij het kamp had meegemaakt. Hij noemde het een allereerst tot de oud- wonder dat hij kon overleven. gevangenen van het Onder leiding van de heer Wil van den Elzen stel- concentratie Neuen- den enkele aanwezigen vragen aan Jan van der Liet gamme, de heren over wat hij had verteld. Alosery, Bavelaar, Van Martine opent de bijeenkomst der Liet en Roffel. Het is fijn dat zij, inmiddels al op hoge leeftijd, ook nu weer in ons midden konden zijn. Ook richtte zij een welkomstwoord tot de twee dochters van Jannes Priem. Deze oud-gevangene is ons op 22 augustus 2013 ontvallen. Hij was de laat- ste overlevende van de razzia op 1 oktober 1944 in Putten. Voor zijn betrokkenheid bij onze Stichting en het feit dat hij zijn verhaal met ons en vele an- deren heeft willen delen, zijn wij hem zeer dank- baar. Hierna werd de nieuwe secretaris Gerrit Assies Het boekje “Herinneringen aan Neuengamme overhandigd voorgesteld. In het Neuengamme Bulletin van ok- Martine aan Jan van der Liet tober heeft hij al iets meer over zichzelf verteld, De Stichting heeft zijn lezingen over Neuengam- waarbij hij ook zijn binding met de Stichting heeft me,, die hij voor de Stichting heeft gehouden, laten aangegeven. Hij is de opvolger van Theo Broers, die bundelen in een boekje waarvan hij na afronding zich voor de contactdag had afgemeld. van zijn verhaal het eerste exemplaar overhandigd kreeg. Door een ernstige ziekte was ook het bestuurslid Dit boekje is te koop bij de Stichting. (meer infor- Rob Duijkers afwezig. Rob lag op dat moment in matie op bladzijde 38). het ziekenhuis om een chemokuur te ondergaan. Rob werd door Martine veel sterkte toegewenst en Hierna was het woord aan de heer C.J.M. de Veer, zij hoopte dat de kuur een gunstige uitwerking zou Luitenant-Generaal buitendienst en vicevoorzitter hebben. van de Raad van Bestuur van het vfonds (Nationaal Fonds voor Vrede, Vrijheid en Veteranenzorg). Op 21 november 2013 ontvingen we helaas het verdrietige bericht dat Rob overleden was. 4 Neuengamme Bulletin maart 2014 Het vfonds stimuleert mensen om het verhaal ach- leiding hadden bij de verkoop van boeken en ter de vrijheid te laten beeld/geluidsdragers. Ook gaven zij informatie zien en horen. Dit ge- over folders en andere zaken betreffende de doel- beurt in de vorm van stellingen van de stichting. o.a. kunst, films/docu- mentaires, educatief Na de lunchpauze was het woord aan mevrouw materiaal, tentoonstel- Truus de Witte. Zij sprak over het onderwerp oor- lingen en debatten. logsvermissing en de gevolgen hiervan voor de Daarom vindt generaal nabestaanden. De Veer het een geluk- Als kind werd zij geconfronteerd met de vermissing kige omstandigheid van een oom die was gearresteerd en niet meer dat er nog mensen zijn was teruggekomen. Ook haar vader was gearres- die hun verhaal over teerd. Hij was wel teruggekeerd, maar vrij jong De heer C.J.M. de Veer de oorlog kunnen na- overleden. Zijn te vroege overlijden zou een gevolg vertellen. Deze verhalen zijn belangrijke lessen van de oorlog geweest zijn, zo werd haar verteld. voor de jeugd en kunnen een rol spelen bij de In die tijd werd er handhaving van de rechtsorde.