mmMmm ;)l 1,11 ni * li' ! ' ){[' 'il 11'l'i j)[ Inhoud biz. 2 Inleiding 4 Aanwijzingen voor het gebruik 6 Het Nederlands Rassenregister en het Kwekersrecht 7 Grootfruit 8 - Inleiding 8 - Het gebruikswaardeonderzoek 9 - Plantmateriaal 14 - Bestuiving 18 - Bloeitijdengrafieken, bestuivingstabellen en -driehoeken 34 - Appel 86 - Peer 108 - Pruim 120 - Kers 137 Kleinfruit 139 - Inleiding 139 - Gebruikswaardeonderzoek 140 - Plantmateriaal 142 - Bestuiving 143 - Aardbei 165 - Blauwe bes 177 - Braam 186 - Framboos 197 - Kruisbes 206 - Rode bes 223 - Witte bes 231 - Zwarte bes 240 Noten 241 - Hazelaar 251 - Walnoot 256 Windschermen in de fruitteelt 260 Grassen voor rijstroken 265 Adressen van relevante instellingen 268 Register Rassenlijsten 1 t/m 18 284 Rassenregister 18e Rassenlijst 287 Uitgaven voor de Fruitteelt 18e RASSENLIJST voor Fruitgewassen 1992 CRF De Rassenlijst voor Fruitgewassen wordt samengesteld onder verant­ woordelijkheid van de Commissie voor de samenstelling van de Ras­ senlijst voor Fruitgewassen (CRF). Deze commissie is ingesteld bij Ko­ ninklijk Besluit van 10 mei 1967 (Staatsblad 268, d.d. 30 mei 1967). Zij is gevestigd te Wageningen en bestaat uit: ir. H.T.J. Peelen (voorzitter); ir. C.A.A.A. Maenhout (vice-voorzitter); ir. J.J. Bakker (secretaris); ir. R.K. Elema, ing. C.G.M. van Leeuwen en vacature (leden); ir. R.J.M. Meijer (adviserend lid). De taak van de commissie, de eisen waaraan de rassenlijst moet vol­ doen en de regels van procedurele aard zijn vastgesteld in hoofdstuk V, de artikelen 73 t/m 79 van de Zaaizaad- en Plantgoedwet, in het bo­ vengenoemd Besluit en in de Beschikking houdende inrichting van de Beschrijvende Rassenlijst voor Fruitgewassen van 18 mei 1967 (Staatscourant 98). Samenstelling redactieraad: ir. J.J. Bakker (voorzitter); ing. I. Ouwerkerk (secretaris); ing. A.J. van den Berg, J. van Eijden, ir. J. Dijkstra, ing. P.D. Goddrie, ing. C. Kortleve (leden). Correspondentieadres CRF en Redactie: Centrum voor Plantenveredelings- en Reproduktieonderzoek (CPRO-DLO) Postbus 16 6700 AA Wageningen telefoon 08370-76800, telefax 08370-22994. ISSN 0169-6750 Ondanks alle betrachte zorgvuldigheid, is (zijn) auteur(s) noch uitge­ ver aansprakelijk voor welke schade dan ook, verband houdende met eventuele onjuistheden in deze uitgave. © CPRO-DLO, 1991. CENTRALE LANDBOUWCATALOGUS 0000 0751 3548 Inleiding De Rassenlijst voor Fruitgewassen geeft informatie over de belangrijkste rassen van fruitgewas­ sen, die op grond van hun gebruikswaarde (o.a. produktiviteit, kwaliteit en ziekteresistentie) in aanmerking komen om te worden geteeld. De fruitteler kan van deze gegevens gebruik maken bij het ontwerpen van plantplannen en bij oriëntatie over de in onderzoek zijnde fruitrassen. Bij het maken van plantplannen zijn behalve de rasbeschrijvingen ook de gedeelten over bestuiving en onderstammen van groot belang. Het hoofdstuk windschermen in de fruitteelt beschrijft soorten en rassen van bomen die geschikt zijn om als windscherm te dienen. In het hoofdstuk grassen voor rijstroken zijn soorten en rassen van grassen beschreven die geschikt zijn om rijstroken in boomgaarden mee in te zaaien. Door de brede basis is de rassenlijst van belang voor zowel de fruitteler als voor de fruitverwerker, handelaar, vruchtboomkweker, voorlichting en onderwijs. De schrijfwijze van de rasnamen berust op officieel vastgestelde benamingen, zoals die bijvoor­ beeld zijn opgenomen in het rasnamenregister van fruitgewassen en onderstammen, uitgegeven door het Secretariaat-Generaal van de Benelux te Brussel. Er zijn een aantal rassen die onder een merknaam bekendheid hebben verworven. De merknaam wordt daarom naast de officiële rasnaam genoemd bij het desbetreffende ras. Het bezwaar van gebruik van een merknaam is o.a. dat onder een merknaam verschillende rassen verhandeld kunnen worden. De rassenlijst verschijnt in principe eens per vijfjaar. In de tussenliggende periode wordt in arti­ kelen in de vakpers regelmatig voorlichting gegeven over nieuwe rasontwikkelingen bij fruitge­ wassen. In vergelijking met de vorige rassenlijst is deze rassenlijst op een aantal onderdelen gewijzigd: De indeling is gebaseerd op gewasgroepen; achtereenvolgens worden grootfruit, kleinfruit en noten beschreven. Het hoofdstuk noten, waarin de hazelaar en walnoot zijn opgenomen, is nieuw in deze rassenlijst. Bij kleinfruit is de witte bes toegevoegd. Ook zijn bij kleinfruit overzichtstabel­ len gemaakt van de raseigenschappen per gewas. Bij grootfruit zijn de onderstammen veel uitge­ breider beschreven dan voorheen. Het aantal afbeeldingen van rassen is fors uitgebreid. Behalve van de appel- en pererassen zijn er nu ook afbeeldingen van de pruimen, de kleinfruitgewassen en de noten opgenomen. De afbeeldingen zijn per gewas achter het betreffende hoofdstuk gezet. In vergelijking met de vorige rassenlijst zijn ook een aantal hoofdstukken verdwenen. Rassen van de vrijwel verdwenen kasteelten van druif, perzik en pruim zijn niet meer beschreven. Het gebruikswaardeonderzoek van fruitgewassen wordt, voor zover het de grootfruitgewassen betreft, uitgevoerd en gecoördineerd door ing. P.D. Goddrie, Proefstation voor de Fruitteelt te Wilhelminadorp (PFW). Voor de kleinfruitgewassen vindt gebruikswaardeonderzoek plaats op het PFW, de proeftuinen en in de praktijk, onder leiding van ir. J. Dijkstra. De rassenlijst wordt samengesteld op basis van de gegevens die uit het gebruikswaarde-onderzoek en andere proefnemingen voortkomen. Daarnaast zijn praktijkgegevens van veel betekenis om tot een evenwichtig gebruikswaarde-oordeel te komen. Daarom werd de praktische uitvoering van de samenstelling van de rassenlijst weer in handen gelegd van een Redactieraad met een brede samenstelling (zie voor samenstelling het titelblad). Aan de rassenlijst hebben meegewerkt: het Proefstation voor de Fruitteelt (PFW), Wilhelminadorp; het IKC-afdeling Fruitteelt, Wilhelminadorp; het IKC-afdeling Glasgroente en Bestuiving, Naaldwijk; de DLV team Fruitteelt, Geldermalsen; het Centrum voor Plantenveredelings- en Reproduktieonderzoek (CPRO-DLO), Wageningen; 2 de Nederlandse Algemene Keuringsdienst voor Boomkwekerijgewassen (NAK-B),'s-Gravenhage; het Proefstation voor Akkerbouw en Groenteteelt in de Vollegrond (PAGV), Lelystad; het Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek (IBN-DLO), Wageningen; het Studiecentrum voor Steenfruit, Rillaar, België; de Raad voor het Kwekersrecht, Wageningen; de Stichting Fruitteeltproeftuin voor Limburg en Noord-Brabant, Horst; de Stichting Fruitteeltproeftuin, Geldermalsen; het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), 's-Gravenhage; het Produktschap voor Groenten en Fruit (PGF), 's-Gravenhage; Wageningen, oktober 1991. I, Ouwerkerk. 3 Aanwijzingen voor het gebruik De rassen zijn per gewas(groep) alfabetisch gerangschikt. Door middel van de letters A, B, O en N wordt aangegeven welke waardering de commissie aan de rassen toekent. Deze rubricering geldt voor Nederlandse omstandigheden. De betekenis van de gebruikte letters is hieronder aan­ gegeven: A = Hoofdras; ras dat voor algemene of vrij algemene teelt in aanmerking komt. B = Beperkt aanbevolen ras; ras dat voor speciale omstandigheden of voor beperkte teelt wordt aanbevolen. O = Ras dat van geringe betekenis wordt geacht; hoewel het ras nog voorkomt, wordt aanplant in het algemeen niet meer aanbevolen. N = Nieuw ras of een reeds bekend ras waarmee onvoldoende ervaring bestaat. Deze aanduidingen gelden bij aardbei, framboos, rode bes en blauwe bes alleen voor de teeltwij- ze(n) waarbij het ras wordt genoemd. Zo kan een aardbeiras bijvoorbeeld voor de teelt onder plastic een B hebben en voor de teelt in de vollegrond een A. De indeling van de rassen wordt meestal vermeld in een rassentabel die aan de beschrijving van de rassen voorafgaat. Tevens is bij alle gewassen een tabel opgenomen, waarin de raseigenschap­ pen zijn samengevat. Bij elk ras is voorzover mogelijk de kweker, de herkomst en het jaar van selectie vermeld, evenals het jaar van introductie. Bij rassen met kwekersrecht is tevens aangegeven wanneer dit recht is verleend. In voorkomende gevallen is ook de alleenvertegenwoordiger vermeld. De volgende afkortingen zijn hierbij gebruikt: K. = Kweker. V. = Vertegenwoordiger (gevolmachtigde) van de kweker. Geïntr. = Geïntroduceerd. Hierachter staat vermeld de persoon en/of het jaartal door wie respec­ tievelijk wanneer het ras in de handel is gebracht. Wanneer geen naam is vermeld, is het ras geïntroduceerd door de kweker. Kw.r. = Kwekersrecht. Dit betekent, dat aan het ras kwekersrecht is verleend en het ras is ingeschreven in het Nederlands Rassenregister. Het bijgevoegd jaartal geeft aan wan­ neer het kwekersrecht is verleend. De afkorting aangevr. geeft aan dat het kwekers­ recht is aangevraagd en dat het hierbij behorende onderzoek nog niet is afgesloten. Een met kwekersrecht beschermd ras mag alleen door of met toestemming van de kweker, onder licentie, worden verhandeld. Enkele in de rassenlijst gebruikte begrippen kunnen als volgt omschreven worden: Een ras is een tot een cultuurgewas behorende groep van planten, die voor cultuurdoeleinden als een zelfstandige eenheid wordt beschouwd en waarvan de karakteristieke eigenschappen op de voor het gewas gebruikelijke wijze constant reproduceerbaar zijn. Soms wordt in plaats van het woord ras ook wel de term cuitivar gebruikt, die dezelfde betekenis heeft. Een ras kan langs generatieve weg, dus door zaad of langs vegetatieve weg, bijvoorbeeld door stekken of enten, vermeerderd worden. Zijn de bomen of planten via vegetatieve vermeerdering afkomstig