Ontwikkelvisie zuidelijk Maasdal Versie 14 december, 2017 Ten behoeve van de stuurgroep d.d 20 december 2017 Managementsamenvatting Het voorliggende document is de Ontwikkelvisie Dit is uitgewerkt in vier deelgebieden: Zuidelijk Maasdal 2050. Deze Ontwikkelvisie is een > Deelgebied 1. Het Rivierpark Maasvallei 2050. bouwsteen in het MIRT-Onderzoek Zuidelijk Maasdal. Het streefbeeld 2050 van de regio: Het Rivierpark Het gebied betreft het zuidelijk Maasdal inclusief de verbonden aan Maastricht waterkeringen op het grondgebied van de gemeenten > Deelgebied 2. De Maasoevers van Maastricht Maastricht en Eijsden-Margraten. De visie richt zich 2050. Het streefbeeld 2050 van de regio: De vanuit de verschillende gebiedsopgaven (waaronder Maasoevers als ontmoetingsruimte en motor voor de hoogwateropgave) primair op de ruimtelijke duurzame stedelijkheid ontwikkeling voor het zuidelijk Maasdal als geheel. > Deelgebied 3. Maaspark Eijsden – Maastricht 2050. Het streefbeeld 2050 van de regio: Om in het zuidelijk Maasdal de Kwaliteitsimpuls recreatiegebied hoogwaterbescherming van Maastricht en Eijsden- > Deelgebied 4. Eijsden-Margraten aan de Maas; Margraten op peil te houden zijn maatregelen nodig Het streefbeeld 2050: Een vernieuwd waterfront die hoogwaterstand-verlagend en waterkerend en rustige recreatie zijn. Uit de onderzoeksagenda van 2016 zijn acht potentiële maatregelen nader onderzocht. Vanuit deze visie zijn de acht maatregelen beschouwd. 1. Groene rivier Borgharen – Itteren De analyses wijzen uit dat zonder rivier-verruimende 2. Optimalisering doorstroming eiland Bosscherveld maatregelen de dijken in het zuidelijk Maasdal in 3. Verbreding Maas bij Franciscus Romanusweg het beheer bij Waterschap Limburg in 2050 moeten 4. Optimaliseren doorstroming Pietersplas zijn verhoogd/versterkt met 10 tot 180 centimeter, 5. Opvang top hoogwatergolf in ENCI-groeve afhankelijk van de locatie langs de dijkring. 6. Afstemming met België Naast de formele waterkeringen (dijkringen) van 7. Verdieping van het zomerbed het Waterschap is een groot deel van het zuidelijk 8. Verhoging en versterking van bestaande dijken Maasdal beveiligd door ‘hoge gronden’. Dit zijn niet-formele waterkeringen die tot nog toe niet Uit het vigerende beleid ontstaat een overstijgende worden getoetst zoals de keringen in beheer ambitie: het zuidelijk Maasdal in 2050: veilig, bij het waterschap. Het beheer ervan ligt bij de aantrekkelijk en met openbaar toegankelijke oevers. gemeenten. De analyse wijst uit dat een aantal formele Insteek daarbij is ‘ruimte voor de rivier daar waar waterkeringen in beheer bij het waterschap moet dat kan en dijken verhogen daar waar het moet’. De worden verlengd om de aansluiting aan de hoge meest concrete ambities en opgaven en daarmee gronden te garanderen. potentiële meekoppelkansen vanuit het huidige beleid: > Hoogwaterveiligheid op orde in 2050 De nu onderzochte potentiële rivierverruimende (Rijksoverheid en Waterschap Limburg) maatregelen leveren samen een substantiële > Realiseren openbare en groene Maasoevers waterstandsverlaging op bij hoogwater. Per Maastricht (Gemeente Maastricht) rivierverruimende maatregel is een grote en kleine > Uitwerking stad-landzones variant beschouwd. Er is een pakket doorgerekend > Kwaliteitsimpuls op basis van de grote varianten. Dit noemen we de > Omgeving plassengebied Maastricht-Eijsden ‘maximale’ pakketsom. Het waterstandsverlagende > Recreatieve fiets/wandelroutes Borgharen-Itteren effect varieert langs de Maas, maar bedraagt > Renovatie stuw Borgharen maximaal circa 110 cm nabij St. Pieter bij een > Verbeteren nautische veiligheid Maasafvoer van 4.600 m³/s. > Renovatie Julianakanaal (Rijkswaterstaat) Op basis van een schatting van de De beleidsambities van de regionale partijen voor waterstandseffecten van kleine varianten van de het zuidelijk Maasdal (hoofdstuk 2) zijn concreet maatregelen, kan ook een indicatie worden gegeven vertaald in een toekomstbeeld 2050 dat tijdens de voor een kleiner pakket. Het waterstandsverlagende schetsateliers mede door bewoners en experts is effect daarvan varieert langs de Maas, maar bedraagt aangereikt en verrijkt. Kernpunten van de visie zijn maximaal circa 50-55 cm nabij St. Pieter bij een Meer Maascontact, Stad en landschap verbonden, Maasafvoer van 4.600 m³/s. Routes langs de Maas, Bouwen aan een ‘Maas- experience’. De totale realisatiekosten voor de zes beschouwde In het onderzoek is retentie in de ENCI groeve rivierverruimende maatregelen bedraagt circa € 284 (maatregel 5) als niet kansrijk beoordeeld. miljoen. De vermeden dijkkosten bij inzet van alle rivierverruimende maatregelen bedraagt circa € 28 Maatregel 6, Afstemming België. Internationale miljoen (betreft uitsluitend formele keringen). samenwerking blijft belangrijk. In het overleg met Dijken zullen ook bij rivierverruiming nog moeten België moet de basis nu worden gelegd en verder worden verhoogd. Met de nu als maximaal worden versterkt, mochten zich in de toekomst beschouwde rivierverruiming wordt de toekomstige kansen voordoen voor eventuele nadere afspraken. hoogte-opgave (zichtjaar 2075) voor een belangrijk Concrete maatregelen lijken nu nog ver weg. deel geneutraliseerd en worden teruggebracht onder de ruimtelijk ‘kritische grens’ van 50 cm. De ontwikkeling van het rivierbed Bovenmaas vergt een integrale verkenning naar het samenspel tussen Op basis van de hydraulische en ruimtelijke analyses dijken en rivierverruiming. In een MIRT verkenning en met de kennis van nu worden naast dijkversterking zouden de opgaven nader moeten worden vijf van de zeven potentiële verruimingsmaatregelen onderzocht naast een nauwkeurige analyse van de vanuit de visie beoordeeld als interessant voor nader benodigde dijkversterkingen en eventuele te vermijden onderzoek: kosten (de kosten voor niet formele keringen vormen > Groene rivier Borgharen-Itteren (maatregel 1) daarbij een aandachtspunt). – Het verbeteren van de doorstroming ten oosten van Borgharen en Itteren kan Rivierpark Maasvallei als natuurgebied versterken. > Optimaliseren doorstroming eiland Bosscherveld (maatregel 2) – een combinatie van waterstandsdaling en diverse potentiële meekoppelkansen, waaronder een verbetering van de nautische veiligheid. > Franciscus Romanusweg (maatregel 3) – een potentiële combinatie van waterstandsdaling en stedelijke ambities in de flessenhals van Maastricht. > Optimaliseren doorstroming Pietersplas (maatregel 4) - een potentiële combinatie van waterstandsdaling en de gewenste kwaliteitsimpuls voor het gebied. > Verdieping van het zomerbed (maatregel 7) – een relatief grote potentiële waterstandsdaling, afhankelijk van de (kosten)technische uitvoerbaarheid en het effect op de functies van de rivier. > Verhoging en versterking bestaande dijken (2050) (maatregel 8) – Voor een aantal keringen lijkt de toekomstig benodigde ophoging ruimtelijk inpasbaar. De restopgave bij een maximale pakketsom lijkt inpasbaar te zijn. INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding en leeswijzer 8 2 De opgaven: water en ruimte verbinden 12 3 Hoogwaterveiligheid: mogelijke opties verkend 20 4 Regionaal toekomstbeeld voor het zuidelijk Maasdal 2050 64 5 Opgaven, kansen en keuzes 78 Bronvermeldingen 87 Colofon 89 B WERKBOEK ONTWIKKELVISIE ZUIDELIJK MAASDAL Bijlage 1 Inleiding en leeswijzer Aanleiding Ontwikkelvisie Door de eeuwen heen is Maastricht verbonden met De gemeenten Maastricht en Eijsden-Margraten de Maas en heeft zij geprofiteerd van de strategische hebben vervolgens samen met het Waterschap ligging aan de Maas. Maar de ligging in het Maasdal Limburg, Programmabureau Delta Maas, provincie heeft ook een keerzijde. Regelmatig treedt de rivier Limburg, Rijkswaterstaat en het ministerie in een buiten haar oevers. De overstromingen in december Onderzoeksagenda* de doelstelling geformuleerd 1993 en januari 1995 liggen bij velen nog vers in het om de waterstandsverlagende potentie van geheugen. Als reactie daarop zijn allerlei maatregelen rivierverruimende maatregelen te onderzoeken. Dit genomen in de vorm van het maken van kades in combinatie met het identificeren en verbinden en muren. Ook het realiseren van het Rivierpark van de kansen voor opgaven, ambities en Maasvallei (het gebied Borgharen en Itteren) vindt haar gebiedsontwikkelingen (meekoppelkansen) vanuit de oorsprong in de bestrijding van hoogwater en levert behoefte om de ruimtelijke kwaliteit te behouden of nu al een belangrijke bijdrage aan de bescherming te versterken. Uitgangspunt voor het onderzoek is de tegen hoogwater. huidige staat van de bestaande waterkeringen en de wettelijk vastgestelde eisen voor het veiligheidsniveau Als onderdeel en uitwerking van het Deltaprogramma op lange termijn (2050/2100). Grote Rivieren is voor de gehele Maasvallei een voorkeursstrategie ontwikkeld. Vanuit de doelstelling Doel van het MIRT Onderzoek te komen tot een duurzame ruimtelijke ontwikkeling De zoektocht naar de beste hoogwateroplossingen (ruimtelijke adaptatie) is daarin vastgelegd dat – voor Maastricht en Eijsden-Margraten gebeurt waar mogelijk - de rivier meer ruimte moet krijgen. volgens de spelregels van een MIRT-proces Verhoging van bestaande waterkeringen zou beperkt (Meerjarenprogramma Investeringen Ruimte en moeten blijven tot de plekken waar dat niet anders Transport). In 2017-2018 is dit een MIRT Onderzoek, kan. In het Deltaprogramma 2015 is het uitgangspunt zie www.mirtoverzicht.nl/projecten/maastricht- geformuleerd van een krachtig samenspel tussen koploper. Daarbij zijn ruimtelijke ontwikkeling en rivierverruiming en dijkversterking, waarbij het per ruimtelijke kwaliteit onlosmakelijk