XXXIX-1-1990 AWN Colofon Inhoud jaargang 39 no. 1, februari 1990 Westerheem is het tweemaandelijks orgaan van de Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland (AWN), Kievitlaan 36, 1742 AD Wim Bosman en Carla Soonius Schagen Bronstijdboeren met hun schaapjes op het Lidmaatschap/abonnement f 50,— per jaar droge in Velsen 1 Opgave: Administratie AWN, postbus 100, B. J. Groenewoudt, M. van Nie en X Schotten 2180 AC Hillegom Import en ijzer: nieuwe Merovingische Opzegging vóór 1 december vondsten uit de gemeente Deventer ... 7 Redactie: V. T. van Vilsteren A. Carmiggelt (hoofdredacteur), Het non-destructieve onderzoek van de Stevinstraat 92, 2587 EP 's-Gravenhage zogenaamde Waterburcht in Eelde . 17 P. Stuurman (redacteur literatuur- rubrieken), Volendamlaan 1094, R. M. van Heeringen 2547 CS 's-Gravenhage (tevens Een Viking-sieraad van het strand van centraal redactie-adres) Callantsoog, Noord-Holland 22 F. D. Zeiler (eindredacteur), Hofstraat 18, 8261 BZ Kampen F. D. Zeiler Archeologische collecties 6. Redactieraad: De expositie „Zoektocht in een wierde" te Delfzijl 24 J. C. Besteman J. H. F. Bloemers Literatuurbespreking 27 J. Buurman H. Groenendijk Literatuursignalement 34 J. W. M. Roebroeks H. Stoepker Personalia 36 L. B. M. Verhart G. F. Uzereef Afdelingsnieuws 38 Sluitingsdata kopij: 1 januari, 1 maart, 1 mei, Van het bestuur 40 1 juli, 1 september en 1 november Aanwijzingen voor auteurs zijn op aanvraag Brieven van lezers 42 verkrijgbaar bij de hoofdredacteur Voor inlichtingen over advertenties wende men Agenda 43 zich tot de eindredacteur © AWN 1990. Overname van artikelen en illus- traties is slechts toegestaan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie Druk: Seinen's Grafische Bedrijven, De Krim (Ov.) Op het omslag: Reconstructie van het Bronstijdgraf in de Velser- broekpolder (zie p. 1 e.v.). Tek. A. M. Numan. ISSN 0166-4301 Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland UITNODIGING Het hoofdbestuur van de AWN heeft het genoegen de leden uit te nodigen tot het bijwonen van de ALGEMENE LEDENVERGADERING die dit jaar gehouden zal worden op zaterdag 12 mei 1990 in de Burgerzaal van het Stadhuis te Deventer, Grote Kerkhof 4. Om half 11 begint de Jaarvergadering. De volledige agenda hiervoor treft u aan bij de jaarstukken, die u na aanmelding ontvangt van de heer Schoorl. Wel vestigen wij er de aandacht op, dat er op deze vergadering, naast de „gewone" agendapunten, een beslis- sing zal vallen over de voorgestelde statutenwijziging. Stukken hiervoor werden u vorig jaar reeds toegezonden door de heer Van der Zwaai. De reacties uit de inspraak zijn inmiddels verwerkt in een definitieve versie van de nieuwe statuten. Tevens zal een voorstel tot contributieverhoging aan de orde komen. Een laatste punt van belang vormt de bestuursverkiezing, aangezien mevrouw Du Maine-Reintjes dit jaar zal aftreden en niet herkiesbaar is. Door het hoofdbestuur wordt voorgesteld de heer H. Wieringa uit Wierden te benoemen. De heer Wieringa is in AWN-kringen geen onbekende: hij is op het moment voorzitter van de afdeling Twente. Aftredend en wèl herkiesbaar is de heer J.D.F. Hardenberg, onze penningmeester. Het hoofdbestuur stelt u voor hem voor een termijn van driejaar te herbenoemen. Wellicht ten overvloede wijzen wij u op de mogelijkheid van het stellen van tegenkandidaten, mits daarbij het volgende in acht wordt genomen (Huishoudelijk Reglement art. 12.5): „Ten minste tien stemgerechtigde leden der vereniging kunnen tot uiterlijk zeven dagen voor de vergadering, waarop in één of meer vacatures zal worden voorzien, door middel van een schriftelijke mededeling aan de secretaris voor iedere vacature een tegenkandidaat stellen. De kandidaatstelling moet door de kandidaat mede ondertekend zijn ter akkoordverklaring". Het middagprogramma bestaat uit een rondwandeling door de oude stadskern van Deventer. Hierbij zullen onder deskundige leiding groepsgewijs een aantal middel- eeuwse monumenten worden bezocht. A. Stadhuis. Het buitenaanzicht van het Deventer stadhuiscomplex dateert uit de 17e eeuw. Het geheel is een samentrekking van de stadsherberg, het raadhuis en de lakenhal, die plaatsvond in de 14e tot en met de 16e eeuw. Het gebouw heeft een rijke inrichting en herbergt vele interessante voorwerpen. Nu nog bestaande delen van de tufstenen keldermuren dateren vermoedelijk uit de lle en 12e eeuw. B. St. Lebuïnuskerk. De kern van dit imposante bouwwerk uit de 1 Ie eeuw, waarvan aanzienlijke over- blijfselen bewaard zijn gebleven, wordt gevormd door de grote vroeg-romaanse tufstenen basiliek. Naast de vele bezienswaardige muurschilderingen en bouwsporen bevindt zich in het koor, boven de krypte, een fraaie mozaïekvloer uit de 13e eeuw. In de 15e eeuw werd de kerk tot een gotische hallenkerk omgebouwd. De achtkantige lichtkoepel op de toren is een ontwerp van de vermaarde Amster- damse bouwmeester Hendrick de Keijser. C. Athenaeum-bibliotheek. Deze oudste stadsbibliotheek van Nederland dateert uit 1560. De bibliotheek heeft een collectie van ca. 200.000 banden, waaronder tal van speciale verzamelingen, handschriften en incunabelen. Ook de kloosterbibliotheken van de talrijke Deventer kloosters, ontstaan tijdens de Moderne Devotie, werden hieraan toegevoegd. Het geheel is gelegen op een deel van het complex van het voormalige 15e-eeuwse Buiskensklooster, waarvan restanten van de kapel nog zijn terug te vinden. D. De Waag. Dit laat-gotische bouwwerk, aan het einde van de Brink, is in het begin van de 16e eeuw te dateren. Het is een van de oudste en mooiste waaggebouwen van Nederland. Tot 1862 heeft het als zodanig dienst gedaan. Daarna werd het in gebruik genomen als gymnasium, H.B.S. en sinds 1913 als Stedelijk Museum. (Zie Westerheem 1989 pp. 252-254). De wandeling wordt afgesloten met een drankje in H.C.R. „Het Wapen van Overijssel", te bereiken met het voetveer. Van hieruit hebt u een prachtig uitzicht op het schilderachtige IJsselfront. Deelname aan de jaarvergadering is gratis; wie deel wil nemen aan de lunch en het middagprogramma (introducé(e)s zijn daarbij van harte welkom) kan per deelnemer f25,- overmaken op girorekening 577808 ten name van de algemeen penningmeester van de AWN te Sassenheim. Tevens wordt een ieder verzocht, óók als men alleen aan de vergadering wil deelnemen, het aanmeldingsformulier op te sturen naar de heer H. Schoorl, Postbus 100, 2180 AC Hillegom. Na ontvangst van uw aanmeldingsformulier krijgt u de jaarstukken én de routebeschrij- ving per post thuisgestuurd. Aanmelding en betaling dienen vóór 21 april te zijn geschied, in verband met te maken reserveringen. De dagindeling voor 12 mei is als volgt: 10.00 - 10.30 ontvangst met koffie 10.30 - 12.00 algemene vergadering 12.00-13.00 lunch 13.00-16.30 excursieprogramma 16.30 - 17.30 drankje ter afsluiting Wij hopen u op 12 mei in Deventer te ontmoeten. Namens het hoofdbestuur, S. Mooijman, algemeen voorzitter, F. Diederik, algemeen secretaris. Aanmelding voor de jaarvergadering Ik zal met introducés deelnemen aan de algemene ledenvergadering van de AWN op 12 mei a.s. in Deventer en ontvang graag de jaarstukken en de routebeschrijving. Na de vergadering en de lunch wil ik deelnemen aan het middagprogramma. De deelnemersbijdrage ( x f 25,- = f , ) voor de lunch en de excursie is overgemaakt op girorekening 577808 van de Postbank, ten name van de algemeen penningmeester van de AWN te Sassenheim. Handtekening: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Inzenden zo spoedig mogelijk, doch uiterlijk 21 april 1990 aan: Administrateur van de AWN, Postbus 100, 2180 AC Hillegom. Bronstijdboeren met hun schaapjes op het droge in Velsen NOORDZEEKANM* Wim Bosman en Carla Soonius Inleiding Velsen is voor de trouwe lezer van dit tijdschrift geen onbekend begrip. Als je de index van Westerheem openslaat bij Velsen en de daarbij inbegrepen woonkernen Umuiden, Driehuis en Santpoort, kom je een aanzienlijk aantal artikelen tegen. In de eerste plaats is dat natuurlijk te danken aan de grote activiteit gedurende vele jaren van de enthousiaste AWN-leden. Maar er is nog een reden. Je kunt nog zo alert zijn en speuren, er moet ook iets te ontdekken zijn! De grootste rijkdom van Velsens bodem- archief bleek zich te concentreren in dat deel van de gemeente, waar het zand van de Oude Duinen overgaat in het veen van de voormalige moerassen en de resten van een grote geul, het zogenaamde Oer-IJ estua- rium (afb. l)1. Fraaie voorbeelden zijn de Romeinse vestigingsplaatsen (met haven) Velsen 1 en 2, een complex grafheuvels uit de Bronstijd en diverse nederzettingen uit de Brons-, IJzer- en Romeinse tijd. Zodra het plan van de gemeente, om de in deze zone gelegen Polder de Velserbroek met minstens zesduizend woningen te be- bouwen, vastere vorm begon te krijgen, werd door een van de auteurs (WB) het initiatief genomen om een systematische handboorverkenning uit te voeren2. In het B D E kader van de veldopleiding wordt hij hier- /. Legenda: A: Oud Duin/Strandwal (naar Jel- bij sinds 1983 geassisteerd door studenten gersma et al. 1970); B: Stuifzand, afgewisseld met van het Amsterdamse Albert Egges van veenlagen; C: Kleidekken, afgewisseld met veen- Giffen Instituut voor Prae- en Protohisto- lagen; D: Geulafzetting Oer-IJ estuarium; rie (IPP). E: Bebouwd gebied. 1. Huidig onderzoek; 2. Laat-Neolithische graf- Waarom er voor een booronderzoek is heuvel, IPP-opgraving zomer 1989; 3. Bronstijd- gekozen, wordt duidelijk bij het zien van de boerderijen, Therkorn 1987; 4. idem, Beemsteren soms metersdikke pakketten stuifzand waar- Brandt 1986; 5. Bronstijd-grafheuvels, Woltering in de cultuurlagen zijn ingebed. Ook de 1979; 6. Romeinse versterking Velsen I, Morel afdekkende kleilaag uit de Late Middel- 1988; 7. idem Velsen 2; 8. Vindplaats Bronstijd, Vons 1975; 9. Vindplaats Brons- en Ijzertijd, eeuwen en Nieuwe Tijd maakt oppervlakte- Vons 1975; 10. Boerderijen Uzertijd-Romeinse inspectie alleen weinig zinvol. De behaalde Ijzertijd, Modderman 1960-61. resultaten laten zien hoe succesvol dit type Tek. W. Bosman. 1 2. De plattegrond van het bijgebouw met huissloten. De kavelslootjes uit de Ijzertijd (niet afgebeeld) oversnijden het geheel, zodat sommige paalkuilen niet gevonden zijn. onderzoek kan zijn. De kans op het aan- van Haarlem) gevormd werd.