T.C. BA ŞKENT ÜN İVERS İTES İ SOSYAL B İLİMLER ENST İTÜSÜ MÜZ İK VE SAHNE SANATLARI ANAB İLİM DALI MÜZ İK B İLİMİ YÜKSEK L İSANS PROGRAMI FER İT TÜZÜN’ÜN ÇAĞDA Ş TÜRK BESTEC İLİĞİ İÇİN ÖNEM İ HAZIRLAYAN ONUR ŞENEL DANI ŞMAN DR. ERDO ĞAN OKYAY ANKARA - 2006 I İÇİNDEK İLER Sayfa no İÇİNDEK İLER…………………………………………………………………….I TE ŞEKKÜR……………………………………………………………………… .III ÖNSÖZ…………………………………………………………………………….IV ÖZET………………………………………………………………........................VI ZUSAMMENFASSUNG………………………………………………………….VII NOTALAR L İSTES İ………………………………………………........................X TABLOLAR L İSTES İ…………………………………………………………….XI GİRİŞ ………………………………………………………………………………XII Malzeme ve Yöntem………………………………………………………………XIII BİRİNC İ BÖLÜM : Ça ğda ş Türk Bestecili ği ve Ferit Tüzün’ün Ça ğda ş Türk Bestecili ğindeki yeri…………………………………………………………..….....1 1.1.Ça ğda ş Türk Bestecili ğine Bir Bakı ş……………………………………………1 1.2.Cumhuriyet Dönemi İlk Ku şak Bestecileri; Türk Be şleri……………………….6 1.2.1. Cemal Re şit Rey………………………………………………………………7 1.2.2. Hasan Ferid Alnar………………………………………………………….....11 1.2.3. Ulvi Cemal Erkin……………………………………………………………..15 1.2.4. Ahmet Adnan Saygun………………………………………………………...18 1.2.5. Necil Kazım Akses…………………………………………………………...22 1.2.6. Türk Be şleri’nden sonra ça ğda ş Türk Bestecili ği………………………….....25 1.3. Ferit Tüzün,Ya şamı, eserleri ve bestecili ği……………………………………..29 1.3.1. Ya şamı………………………………………………………………………..29 1.3.2. Eserleri ve Bestecili ği……...…………………………………………………31 1.4. Muammer Sun ………………………………………………………………….37 1.5. İlhan Baran……………………………………………………………………...38 İKİNC İ BÖLÜM ; Ferit Tüzün ve Ça ğda ş Türk bestecilerinden bazı bestecilerin eserlerinin incelenmesi ve kar şıla ştırılması…………………………………………39 2.1.Tüzün’ün Bazı Eserlerinin incelenmesi………………. ………………………..39 2.1.1. Esintiler……………………………………………………………………….39 I 2.1.2.Türk Kapriçyosu…………………………………………………....................72 2.1.3. Çayda Çıra……………………………………………………………….…...96 2.1.4. Midas’ın kulakları / Ba şlangıç korosu………………………………….…..115 2.1.5. Anadolu süiti / Türkü……………………………………………………….120 2.1.6. Altı Türkü / Su gelir ta şa de ğer……………………………………………..133 2.2. Di ğer Ça ğda ş Türk bestecilerinin Eser İncelemeleri………………………….140 2.2.1. Cemal Re şit Rey / On Halk Türküsü; No. 10…………………………….....141 2.2.2.1. Ahmet Adnan Saygun / Anadolu’dan ; Meseli…………………………....143 2.2.2.2. Zeybek…………………………………………………………………......144 2.2.2.3. Halay……………………………………………………………………....145 2.2.3.1. Ulvi Cemal Erkin / Duyu şlar Oyun……………………………………....148 2.2.3.2. Zeybek Havası…………………………………………………………….149 2.2.4. Hasan Ferid Alnar / Oyun Havaları; Zeybek Havası………………………..150 2.2.5.1. Necil Kazım Akses / Minyatürler; II (Allegro Guisto)……………………151 2.2.5.2. VII (Allegro Moderato)…………………………………………………...152 2.2.6.1. Mumamer Sun / Yurt Renkleri; Arpazlı Zeybe ği…………………………153 2.2.6.2. Hüseyni……………………………………………………………………153 2.2.7.1. İlhan Baran / Dört Zeybek ; Balıkesir Da ğından………………………….154 2.2.7.2. Uygulamalar II. Defter; Evlerinin Önü Mersin……………………………155 2.3. Ferit Tüzün’ün Besteleme Biçemi İle Di ğer Türk Bestecilerinin İncelenen Eserlerinin Kar şıla ştırılması………………………………………………………..156 2.3.1. Tüzün – Rey…………………………………………………………………156 2.3.2. Tüzün – Saygun……………………………………………………………..158 2.3.3. Tüzün – Erkin……………………………………………………………….159 2.3.4. Tüzün – Alnar……………………………………………………………….160 2.3.5. Tüzün – Akses……………………………………………………………….161 2.3.6. Tüzün – Sun…………………………………………………………………162 2.3.7. Tüzün – Baran……………………………………………………………….163 BULGULAR……………………………………………………………………….169 SONUÇ…………………………………………………………………………….168 KAYNAKÇA………………………………………………………………………170 Özgeçmi ş…………………………………………………………………………...175 II TE ŞEKKÜR Öncelikle Ferit TÜZÜN hakkındaki tek kaynak kitabın yazarı olan sayın Şefik KAHRAMANKAPTAN’a yardımlarından dolayı te şş ekür ederim. Ayrıca Ferit Tüzün ile ilgili görü şlerini ve anılarını benimle payla şan sayın Muammer SUN ve tez danı şmanım sayın Erdo ğan OKYAY’a da yardımları ve önerileri dolayısıyla müte şekkirim. III ÖNSÖZ Atatürk’ün öngörüsü ve özel u ğra şları ile şekillendirilen ça ğda ş Türk bestecili ği, ne yazık ki onun ölümünden sonra hem halk hem de devlet tarafından deste ğini yitirerek kendi ba şına bırakılmı ş ve bireysel çabalarla yürütülmek zorunda kalmı ştır. Bu durumun yanında, bestecilerimizin zaman zaman aldıkları eğitimin ve yabancı kökenli ulusal okulların etkisinde kalı şları ve besteleme biçemleri konusunda do ğan fikir ayrılıkları da hemen tüm uygar ülkelerin sahip oldu ğu ve evrensel olarak da kabul gören ulusal ekollerin bir benzerinin Türkiye’de de olu şmayı şında etkili olmu ştur. Türk be şleri olarak adlandırılan gruba, bu adın da aslında Türkler tarafından verilmi ş olması ve bu grubun yabancı kaynaklı önemli yayınlarda yer almayı şı, Türk bestecili ğinin en önemli temsilcileri olarak kabul görmü ş olan bu bestecilerimizin bile aslında Avrupa’da yeteri kadar tanınmadıklarını göstermektedir. Öte yandan yurt içinde bile bestecilerimizin tanınmaması yada eserlerinin yeteri kadar seslendirilmemesi, gelecekte de Türkiye’nin evrensel müzikte uygar dünya ülkeleri ile aynı seviyede olup olamayaca ğı konusunda önemli şüpheler do ğurmaktadır. Bir ülkenin sanatçılarının evrensel olarak kabul görebilmesi için öncelikle kendi halkları ve devletleri tarafından sahip çıkılmaları gerekti ği bir gerçektir. Ülkemizde Atatürk kültür devriminin kazanımlarının giderek yitirilmesi her alanda oldu ğu gibi müzikte de bir yozla şmaya yol açmı ş, aydın kitlenin içindeki ancak çok küçük bir azınlı ğın müzik konusunda da aydın olabildi ği ülkemizde ça ğda ş Türk bestecili ğinin geli şimi neredeyse bir ütopya haline dönü şmü ştür. Sanatta önder ülkelerde de, gösterdi ği teknik geli şim uyarınca sanatın halktan koptu ğu ve sanat müzi ğinin popüler müziklerin ezici ço ğunluktaki dinleyici kitlesi kar şısında yalnızca aydınlar tarafından ya şatıldı ğı dü şünülebilir. Ancak bu ülkeler ile bizim ülkemiz arasındaki en önemli fark, popüler müzik dinleyicisi olan halk kitlelerinin bile bizim halkımızdan daha fazla müzik e ğitimine sahip oldukları ve bu devletlerin gerçek IV sanata destek vererek sanatın her kolunda eserler veren sanatçılarına eserlerini sergileme imkanı sunmalarıdır. Ayrıca sanatçıyı, o ulusun uygar dünyadaki temsilcisi olarak görme fikri bizde kar şılı ğını bulamamı ştır. Büyük bir nüfusa sahip ülkemizin, bu nüfusa oranla sanat müzi ğini anlayabilecek yada yorumlayabilecek kitlesinin neredeyse parmakla gösterilecek kadar az olması, müzik konusunda ciddi olmanın ötesinde popüler bile olsa ancak birkaç süreli yayının bulunması da dü şündürücü gerçeklerdir. Henüz ilk ku şak bestecilerimiz için bile yeterince bilimsel inceleme ve ara ştırma yapılmadı ğı dü şünüldü ğünde ça ğda ş Türk bestecili ği için ne kadar çok çalı şma yapılması gerekti ği ortaya çıkmaktadır. Yayımlanan kitapların büyük ço ğunlu ğunun biyografik nitelikte olmasının yanında daha teknik ve e ğitici kitaplar yazabilecek yazarların azlı ğı da önemli bir olgudur. Bu sebeple en büyük görev akademik e ğitim veren kurumlara dü şmektedir. Türk bestecili ği hakkında yapılacak her nitelikli çalı şma, ça ğda ş sanat müzi ğinin geli şimine bir katkı olacaktır. Ferit Tüzün’ü konu alan bu tez ciddi çalı şmalar için bir ön hazırlık olarak dü şünülmelidir. Türk bestecilerinin eserlerinin notalarının bulunmasındaki güçlük, inceleme anlamındaki kaynak yada örnek yayınların yetersizli ği ve özellikle Tüzün ile ilgili yalnızca bir tek biyografik karakterli kitap dı şında yayın bulunmayı şı da bu çalı şmanın dü şünüldü ğünden daha dar kapsamlı olmasına neden olmu ştur. Bu yüzden bu tez daha çok Tüzün’ün eserleri ve Türk bestecili ğindeki yeri hakkında genel bir fikir vermeyi amaçlamaktadır. ONUR ŞENEL ANKARA / 2006 V ÖZET Bu tez çalı şmasının amacı, ikinci ku şak Türk bestecisi olan Ferit Tüzün’ün ça ğda ş Türk bestecili ğine yaptı ğı katkıların belirlenebilmesi, ça ğda ş Türk bestecili ğinde kendine özgü bir besteleme biçemi olan bu bestecimizin daha yakından tanınabilmesidir. Bunu yapabilmek için öncelikle bestecinin önemli görülen bazı eserleri, form, armoni ve orkestrasyon açısından incelenmi ş ve bu sayede bestecinin karakteristik özellikleri saptanmaya çalı şılmı ştır. İkinci olarak bestecinin Türk bestecili ği içindeki yerinin anla şılması gerekli görüldü ğünden, Tüzün’ün ö ğretmenleri de olan ilk ku şak Türk bestecilerinden Türk be şleri adıyla anılan gurubun ve Tüzün’ün ça ğda şlarından iki bestecinin ya şamlarına ve besteciliklerine kısaca de ğinilmi ştir. Ayrıca bu bestecilerin Tüzün ile benzerlik gösterebilecek piyano veya piyano e şlikli şan eserlerinden bazıları incelenerek Tüzün’ün besteleme biçemi ve incelenen eserleri ile kar şıla ştırılmı ştır. Bu çalı şma sonucunda ula şılan sonuçlar şunlardır: Ferit Tüzün, Türk halk müzi ğini bir malzeme olarak kullanırken, onun özünün de ğişime u ğramamasına çalı şmı ştır. Bunu yaparken özgün bir tarz olu şturabilmi ş olan besteci, eserlerinde halk müzi ğini ya do ğrudan almı ş, ya da bunlardan esinlenerek özgün motifler olu şturmu ştur. Ancak besteciyi Türk bestecili ği içinde ilginç kılan özellik, Türk müzi ği karakterine yakın motifler ile bu karakterin tamamen dı şındaki ça ğda ş batı müzi ği esinli motifleri bir uyum içinde sergileyebilmi ş olmasıdır. Form açısından sadeli ği ön planda tutan besteci armoni açısından da bir kurala yada sisteme ba ğlı kalmamı ştır. Tüzün’ün armonide, dörtlü akor yapılarını kullanmasına kar şılık, bunu sürekli olarak sürdürmemesi ve dörtlü akorlara yer yer çe şitli ba şka seslerin de eklenmesi ile yapının farklıla ştırılmı ş olması sebebiyle, İlerici’nin kurdu ğu sistem ile do ğrudan bir ba ğı olmadı ğı sonucuna