ROCZNIKI NAUK SPOECZNYCH Tom 5(41), numer 2 – 2013 JANINA FRAS OLGA BIERUT * NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY (11 II-13 III 2013) WIADOMOU MEDIALNA, WIADOMOU TELEWIZYJNA I NEWS PAPIESKI Telewizyjna wiadomo o abdykacji papiea Benedykta XVI z 11 II 2013 r. ma szereg typowych atrybutów wiadomoci medialnej. To zatem wiadomo na- ga, zaskakujca (ang. breaking news), istotna poznawczo, informacyjna i wysoce entropiczna. To take tzw. wiadomo twarda (ang. hard news) oraz rozwojowa (ang. developing news), czyli otwierajca cig rozwijajcych j i kontynuujcych wiadomoci oraz innych przekazów medialnych. Jako przekaz informacyjny sen- su stricto, wiadomo o abdykacji papiea prymarnie zaistniaa wczeniej w for- mie ustnej i zapewne poufnej1. Do Polski i Polaków dotara za pomoc masowych mediów tu przed poudniem 11 lutego 2013 r., stajc si gówn wiadomoVci wieczornych serwisów informacyjnych we wszystkich stacjach telewizyjnych. Dr hab. JANINA FRAS – Zakad Komunikowania Spoecznego i Dziennikarstwa w Instytucie Po- litologii Uniwersytetu Wrocawskiego, adres do korespondencji: Skwer Obroców Helu 7/2, 51-138 Wrocaw, e-mail: [email protected] Mgr OLGA BIERUT – doktorantka w Zakadzie Komunikowania Spoecznego i Dziennikarstwa w Instytucie Politologii Uniwersytetu Wrocawskiego, adres do korespondencji: Na Szacach 10a/6, 50-320 Wrocaw, e-mail: [email protected] 1 Dzi wiadomo, e papie ujawni t decyzj najpierw swojemu bratu. Jako poufna, wiadomo moga te wczeniej dotrze do elit polskiego Kocioa katolickiego. Warto przypomnie, e papie ogosi swoj decyzj 11 lutego rano podczas posiedzenia konsystorza – w jzyku aciskim. Jzyk ten nie jest powszechnie znany wród dziennikarzy; dziennikarka agencji ANSA Giovanna Chirri, znajca acin, przetumaczya sowa papiea na angielski i w tej wersji wiadomo posza w wiat – agencja przekazaa j= o godz. 11:46. 124 JANINA FRAS, OLGA BIERUT Ponisze zestawienie, uwzgldniajce podstawowe podejcia badawcze do wiadomoci medialnej, unaocznia cechy badanego przekazu, nazywanego dalej 2 take newsem papieskim (NP) Tab. 1. Wiadomo medialna o abdykacji papiea Benedykta XVI i jej gówne cechy zaskakująca, nieprzewidywalna, jednoznaczna, kontynuacyj- Galtung, Ruge, 1965 na, elitarna, spersonalizowana Tuchman, 1968 twarda, kontynuacyjna Katz, Dayan 1992 inicjuje wydarzenie medialne Luhman, 2002 zrozumiała, zaskakująca, nagła wpływa na naród i narodowy interes, wpływa na dużą liczbę Gans, 2004 osób, ma znaczenie dla przyszłości Harcup, O’Neill, 2001 jednoznaczna, dotycząca elit, spersonalizowana Fras 2007 polityczna, religijna Kepplinger, 2007 u podstaw ma zdarzenie naturalne ródo: opracowanie wasne. Medioznawcze teorie newsa, wspóczenie wielonurtowe, cho oparte gównie na tradycji anglosaskiej, skupiaj si na jego treci informacyjnej, ponadto na funkcjach i tak zwanej wartoci newsa, oraz na tym, kto i jak decyduje o publika- cji (teoria agenda setting i primingu); wreszcie – na newsie jako okrelonym pro- dukcie procesu medialnego, przebiegajcego w okrelonych ramach organizacyj- nych, spoecznych, kulturowych oraz ideologicznych3. W mniejszym zakresie news jest obiektem bada genologicznych4 i dyskursywnych5. 2 Wzorem badaczy i uytkowników mediów anglojzycznych i w Polsce, zamiast polskiego okrelenia gatunkowego wiadomo, uywamy coraz czciej angielskiego news (zob. wicej: J. F r a s, Podstawy identyfikacji i typologii wypowiedzi w mediach masowych, w: Teoria i praktyka komunikacji, red. Kulczycki E., Wendland M., Pozna: Wydawnictwo Naukowe IF UAM 2012, s. 13-30). Nazwa angielska ma bardzo dzi istotn przewag nad polsk – jest krótsza (news to 1 sy- laba, wiadomo – 3). Nie bez znaczenia jest te moda na angielskie nazwy nie tylko wypowiedzi medialnych (i nie tylko w Polsce); w niniejszym tekcie pojawi si wiele takich anglicyzmów, uby- wanych gównie w argonie pracowników mediów (intro, trailer, stand-up, videowall, newszak, forszpan, ticker). 3 M. Palczewski, The term news – its concept and definition in Anglo-Saxon tradition. A re- view and classification attempt, “Studia Medioznawcze”, http://sm.id.uw.edu.pl/Numery/2009 _3_38/palczewski.pdf s. 14-15 (dostp: 20.04.2013). 4 M. Wojtak, Gatunki prasowe, Lublin: Wyd. UMCS 2004. 5 T. P i e k o t, Dyskurs polskich wiadomoci prasowych, Kraków: Universitas 2006. NEWS PAPIESKI W SERWISIE INFORMACYJNYM FAKTY 125 Omawiajc szeroko anglosask teori newsa, M. Palczewski przypomnia XIX-wieczne skrzydlate sowa, przypisywane lordowi Northcliffe’owi (czyli A. Harmsworthowi, redaktorowi naczelnemu istniejcego do dzi tabloidu Daily Mirror): News to wszystko to, co kto, gdzie próbuje stumi, zatai. Reszta to reklama6. Powiedzenie ujmuje wic skrótowo wane dla badaczy newsa kwestie dostpnoci i atrakcyjnoci. Walter Lippman z kolei, który w 1922 roku pisa o newsie jako o produkcie, standaryzujcym procedury zawodu dziennikarza, jako pierwszy uy sformuowania warto newsa, cho nie skonkretyzowa znaczenia tego pojcia7. Z kolei Robertowi Parkowi zawdziczamy wprowadzenie do roz- waa naukowych o newsie w 1940 roku kwestii jego obiektywizmu i zawartoci poznawczej. To Park napisa, e news jest form= wiedzy, ale raczej nie wiedzy naukowej8. Scharakteryzowa te newsa jako przekaz rzeczywisty, niesystema- tyczny, efemeryczny, niezwyky oraz przewidywalny i zaskakujcy równocze- nie. News skupia si na teraniejszoci, ale gdy zostanie ju upubliczniony staje si histori. Pierwsz reakcj na niego powinna by ch poinformowania kogo o jego treci oraz uczynienia ze tematu rozmowy, zatem zapocztkowania dys- kursu. News moe by czynnikiem sprawczym szeregu zmian w rzeczywistoci realnej, ale eby tak si stao, musi by wpierw opublikowany w mediach maso- wych. W roku 1975 Bernard Roshco przypomnia, e newsy nie powinny by uto- samiane jedynie z mediami masowymi, istniay wszak i bez nich9. Wiadomo naley bowiem do elementarnych konstruktów kultury danej wspólnoty komuni- kacyjnej, a zapewne i kultury ludzkiej jako takiej10. Kluczowym czynnikiem upo- wszechnienia newsa jest czas. Z tej perspektywy tre newsa musi przejawia trzy wane cechy: powinna zaistnie/by odkryta niedawno, powinna by opubliko- wana natychmiast, oraz odnosi si do spraw biecych. Z kolei Thomas E. Pat- terson, definiujc newsa, wskaza na istotno trybu jego tworzenia: news jest konstruktem, wersj rzeczywistoci uksztatowan gównie przez dziennikarskie 6 Palczewski, The term news, s. 2. W upublicznianiu analizowanej tu wiadomoci mona take dostrzec etap zatajania (pocztkowy). 7 Tame, s. 6. Tu przyjto, e: 1. warto newsa mona postrzega4 z wielu perspektyw (nadaw- cy medialnego, uytkownika mediów, bohatera newsa); 2. warto newsa z perspektywy nadawcy (czyli jego publiczne rozpoznanie, wano, wpyw i efekt spoeczny) jest kluczowa dla ksztatu, treci i ekspozycji danego newsa w mediach, zob. take: M. Mrozowski, Media masowe. Wa- dza, rozrywka i biznes, Warszawa 2001, s. 261-262. 8 Palczewski, The term news, s. 3. 9 Tame, s. 5. 10 J. F r a s , Podstawy identyfikacji i typologii wypowiedzi w mediach masowych, w: Teoria i praktyka komunikacji, red. E. Kulczycki, M. Wendland, Pozna: Wydawnictwo Naukowe IF UAM 2012, s. 15. 126 JANINA FRAS, OLGA BIERUT normy oraz konwencje. Przez te ramy, dopuszczajc i kontrolujc pewne dziaa- nia, dziennikarze wpywaj na ksztat debaty oraz sfery opinii publicznej11. Wedle Palczewskiego najczciej jednak wspóczeni medioznawcy nawizuj do kon- cepcji Melvina de Fleura i Everette’a Dennisa: news jest biec lub wie wie- dz o wydarzeniach, która jest zbierana, przetwarzana oraz rozpowszechniana wród znacznej liczby ludzi ni zainteresowanych12. Poniewa przedmiotem rozwaa poniej bdzie news telewizyjny, warto przypomnie, e u schyku lat dziewidziesitych XX wieku do terminologii dziennikarskiej w krgu anglosaskim weszo pojcie newszak13. Wprowadzi je Benjamin Franklin, bazujc na wczeniej ukutym terminie muzak, którym okrela muzyk gran w lokalach rozrywkowych. Newszaki, uywajc znanej typologii newsów G. Tuchman, to tak zwane newsy mikkie i tworzone w formule infota- inmentu, czyli takie przekazy medialne, których celem nie jest przede wszystkim informowanie ale dostarczanie trywialnej rozrywki moliwie najwikszym zbio- rowociom uytkowników mediów. Newsy pojawiaj w telewizji w serwisach informacyjnych, czyli zwartych se- riach (6-10 newsów), ograniczonych blokami reklamowymi, których zsumowany czas emisji odpowiada mniej wicej dugoci serwisu (ok. 25 min.). Analiza wspóczesnych newsów telewizyjnych prowadzi przede wszystkim do wniosku, e pojedynczy news jest konstruktem stosunkowo zwizym i krótkim ze wzgldu na czas emisji, a równoczenie coraz bardziej zoonym, ze wzgldu na uycie w nim wielu systemów znakowych (werbalnych, niewerbalnych, ikonicznych) oraz oparcie w realizacji na wielu minigatunkach wypowiedzi14. Dzi mona nawet po- wiedzie, e wiadomo sensu stricto jest tylko jednym ze skadników newsa te- lewizyjnego, dominujcym jedynie w newsie twardym. Wspóczesny news telewizyjny bardzo róni si wic od czytanego przez spi- kera newsa z pierwszych telewizyjnych serwisów informacyjnych15. Cho i we wspóczesnych serwisach telewizyjnych podstawowym skadnikiem newsów po- zostaje nadal sowne, krótkie wyraenie treci informacyjnej, któr dany news zawiera (w argonie dziennikarskim to tzw. biaa – od koloru kartki z wiadomo- ciami, lecej przed spikerem)16, to nieodzowne s jego liczne dalsze skadniki, 11 Tame, s. 8. 12 Tame, s. 9. 13 Tambe, s. 13. 14 F r a s, Podstawy identyfikacji, s. 25-27. 15 J. Uszyski (Telewizyjny pejza genologiczny, Warszawa: TVP SA Centrum Strategii-Aka- demia Telewizyjna 2004,s. 133) pisze o tzw. modelu jednopitrowym pierwotnych newsów telewi- zyjnych. 16 Gówne elementy budowy