P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz STACJA NURZEC (496) i KLUKOWICZE (497) Warszawa 2011 Autor: El Ŝbieta Gawlikowska*, Paweł Kwecko*, Jerzy Miecznik*, Krzysztof Seifert*, Aleksander Cwynarowicz**, Jerzy Król** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Olimpia Kozłowska* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Kwidzy ńska 71, 51-415 Wrocław ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2011 r. Spis tre ści I. Wst ęp – K. Seifert .................................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – E. Gawlikowska, K. Seifert ........................ 4 III. Budowa geologiczna – E. Gawlikowska, K. Seifert ............................................................ 7 IV. Zło Ŝa kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ..................................................................... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ...................................... 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ................ 13 VII. Warunki wodne – K. Seifert ............................................................................................. 17 1. Wody powierzchniowe.................................................................................................... 17 2. Wody podziemne............................................................................................................. 17 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 20 1. Gleby – P. Kwecko .......................................................................................................... 20 2. Pierwiastki promieniotwórcze – J. Miecznik ................................................................... 24 IX. Składowanie odpadów – A. Cwynarowicz, J. Król .......................................................... 26 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – E. Gawlikowska ............................................................ 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – E. Gawlikowska ........................................................... 34 XII. Zabytki kultury – K. Seifert ............................................................................................. 41 XIII. Podsumowanie – E. Gawlikowska, A. Cwynarowicz, J. Król ....................................... 42 XIV. Literatura........................................................................................................................ 44 I. Wst ęp Arkusze Stacja Nurzec i Klukowicze Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) w skali 1:50 000 zostały wykonane w 2011 roku. Składają si ę one z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B warstw ę informa- cyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A została wykonana w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwo- wego Instytutu Geologicznego. Przy opracowywaniu arkuszy wykorzystano informacje za- mieszczone na arkuszach Stacja Nurzec i Klukowicze Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanych w roku 2007 w Przedsi ębiorstwie Bada ń Geofizycznych w Warszawie (Kacprzak, Jasi ńska, 2007). Plansza B została wykonana w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA (składowanie odpadów) i w Pa ństwowym In- stytucie Geologicznym w Warszawie (geochemia środowiska). Niniejsze opracowanie po- wstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny być uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszy ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb s ą uŜyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowa- nych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zaso- bami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe 3 stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych pro- gramów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa powstała na podstawie interpretacji i reinterpretacji materiałów archiwalnych, opracowa ń publikowanych oraz zwiadu terenowego. W trakcie opracowywania arkusza wy- korzystano materiały archiwalne znajduj ące si ę w Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ń- stwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wydziale Środowiska i Rolnictwa Podla- skiego Urz ędu Wojewódzkiego oraz Departamencie Infrastruktury i Ochrony Środowiska Podlaskiego Urz ędu Marszałkowskiego w Białymstoku, a tak Ŝe w nadle śnictwach, urz ędach gmin i urz ędach powiatowych. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym prze- prowadzonym w sierpniu 2010 roku. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako element bazy danych Mapy geo śro- dowiskowej Polski w skali 1:50 000. Dane dotycz ące złóŜ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Stacja Nurzec wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 23 o00’–23 o15’ długo ści geograficznej wschodniej i 52o20’–52 o30’ szeroko ści geograficznej północnej, a arkusza Klukowicze 23 o15’–23 o30’ długo ści geograficznej wschodniej i 52 o20’–52 o30’ sze- roko ści geograficznej północnej. Wymienione arkusze poło Ŝone s ą przy granicy z Republik ą Białorusi. Teren arkusza Stacja Nurzec prawie w cało ści poło Ŝony jest na terytorium Polski. Natomiast tylko północ- no-zachodnia cz ęść arkusza Klukowicze le Ŝy w granicach Polski, a pozostała na terenie Re- publiki Białorusi. W dalszej cz ęś ci opracowania oba arkusze zostan ą omówione ł ącznie. Pod wzgl ędem administracyjnym omawiany teren nale Ŝy do województwa podlaskie- go, powiatu siemiatyckiego z gminami: Milejczyce, Nurzec-Stacja, Mielnik, Siemiatycze oraz powiatu hajnowskiego z gminą Czeremcha. Niewielka południowo-zachodnia cze ść arkusza Stacja Nurzec le Ŝy w województwie mazowieckim, powiecie łosickim, gminie Sarnaki. Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2002) teren arkuszy po- ło Ŝony jest w obr ębie dwóch prowincji: Ni Ŝu Wschodniobałtycko-Białoruskiego z mezore- gionem Wysoczyzna Drohiczy ńska i Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego z mezoregionem Podlaski Przełom Bugu (fig. 1). Wysoczyzna Drohiczy ńska obejmuje obszar o zró Ŝnicowanych wa- runkach morfologicznych, a Podlaski Przełom Bugu stanowi dolin ę Bugu o szeroko ści od 1,3 do 6 km i zajmuje niewielk ą południowo-zachodni ą cze ść arkusza Stacja Nurzec. 4 Ukształtowanie powierzchni terenu jest bardzo urozmaicone. W morfologii wyró Ŝnio- no dwie zasadnicze jednostki geomorfologiczne: wysoczyzn ę morenow ą i dolin ę Bugu. W dolinie Bugu znajduje si ę najni Ŝej poło Ŝony punkt charakteryzowanego obszaru – 110 m n.p.m. Najwy Ŝej poło Ŝony punkt to szczyt Góry Usze ście – 203,8 m n.p.m. Fig. 1. Poło Ŝenie arkuszy Stacja Nurzec i Klukowicze tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica prowincji, 2 – granica mezoregionu, 3 – granica pa ństwa Prowincja: Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski, Podprowincja: Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie Makroregion: Nizina Północnopodlaska Mezoregiony: 843.37 – Równina Bielska, 843.38 – Wysoczyzna Drohiczy ńska Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Południowopodlaska Mezoregiony: 318.91 – Podlaski Przełom Bugu, 318.94 – Wysoczyzna Siedlecka, 318.96 – Równina Łukowska 5 W rze źbie terenu, której główne rysy zwi ązane s ą z postojem i recesj ą l ądolodu zlo- dowacenia warty, wyró Ŝni ć mo Ŝna szereg form terenowych o ró Ŝnej genezie. W centralnej cz ęś ci obszaru dominuje płaska wysoczyzna morenowa. Forma ta od wschodu ograniczona jest równin ą sandrow ą, a od zachodu i północy „obci ęta” jest kraw ędzi ą o wysoko ści 15 m. Kraw ędź ta, o cechach zbocza kontaktu lodowego, ma przebieg południkowy mi ędzy Radziwiłłówk ą i Moszczon ą Pa ńsk ą, a nast ępnie przebieg równole Ŝnikowy w rejonie Nurca- Stacji. Wysoczyzna nadbudowana jest powstałymi w czasie postoju