T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ TÜRK İNKILÂP TARİHİ ENSTİTÜSÜ CUMHURİYETİN EĞİTİMDE ÖNCÜ KURUMLARINDAN BİRİ: TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ (1928-2013) Doktora Tezi Oğuz KALAFAT ANKARA-2019 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ TÜRK İNKILÂP TARİHİ ENSTİTÜSÜ CUMHURİYETİN EĞİTİMDE ÖNCÜ KURUMLARINDAN BİRİ: TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ (1928-2013) Doktora Tezi Oğuz KALAFAT Tez Danışmanı Doç. Dr. Necdet AYSAL ANKARA-2019 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ TÜRK İNKILÂP TARİHİ ENSTİTÜSÜ CUMHURİYETİN EĞİTİMDE ÖNCÜ KURUMLARINDAN BİRİ: TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ (1928-2013) Doktora Tezi Oğuz KALAFAT Tez Danışmanı Doç. Dr. Necdet AYSAL Tez Jürisi Üyeleri Adı Soyadı İmzası Prof. Dr. M. Derviş KILINÇKAYA (Başkan) …………………… Prof. Dr. Cengiz DÖNMEZ …………………… Prof. Dr. Hakan UZUN …………………… Prof. Dr. Mesut ÇAPA …………………… Doç. Dr. Necdet AYSAL (Danışman) …………………… Tez Sınavı Tarihi:………………… Prof. Dr. Temuçin F. ERTAN Enstitü Müdürü ÖZET Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa, 1 Kasım 1925 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılış konuşmasında, özel eğitim kurumlarının önemine değinmiş ve bu kurumların bir an önce kurulabilmeleri için maddi durumu iyi olan vatandaşları ve özel girişimcileri göreve çağırmıştır. Bu direktif sonrasında devleti kuran Kadro girişimlere başlamış, 31 Ocak 1928 tarihinde Cumhurbaşkanlığının koruması altında hususi ve milli bir eğitim kurumu Türk Maarif Cemiyetini kurmuştur. Bu tarihten sonra hayat bulan kurum ülkenin her bölgesine ulaşmak için yürürlükte olan 1908 Cemiyetler Kanunu’na göre şubeler, temsilcilikler açmıştır. Bu şube ve temsilciliklerin çalışmaları ile yeni okullar ve yurtlar açılmış, her türlü eğitim öğretim faaliyeti gerçekleştirilmiş, basın ve yayın yolu kullanılarak dönemin şartlarına göre tüm vatandaşlara eğitim rehberliği yapılmıştır. Cemiyet, kurulduğu günden itibaren bir sivil toplum kuruluşu niteliği taşımış ve özellikle zeki, bilgili, ahlaklı Türk çocuklarına maddi eğitim desteği sağlayan, Türk milli eğitimine kültürel ve bilimsel katkı yapan köklü bir özel eğitim kurumu haline gelmiştir. Türk Maarif Cemiyeti, 1928 yılından 1946 yılına kadar bu ad altında devam etmiş, 1946 yılından sonra ise “Türk Eğitim Derneği” adını almıştır. Adı değişen bu kurum günümüze kadar eğitim faaliyetlerine ara vermeden devam etmiştir. Askeri müdahaleler gibi ülkenin içinde bulunduğu zor zamanlarda Dernek ayakta kalabilmek için devletin kanunlarına sıkı sıkıya bağlı kalmış ve yaşanan ekonomik sıkıntılarda ise yeni gelir yöntemleri bularak küçülme veya kendine bağlı kurumların adını değiştirme yoluna gitmiştir. Ekonomik sıkıntısı bulunmadığı zamanlarda yatırımlarına devam ederek büyümüştür. Ülkede eğitim imkânından uzak tüm Türk çocuklarına eşit bir şekilde yaklaşan Dernek, özellikle kurumun tüzüğünde yer alan “fakir, ihtiyacı olan ve zeki Türk çocuklarına eğitim imkânı sunma” maddesine istinaden her türlü yardım ve desteği sağlamıştır. Bu anlamda burs ve ücretsiz yurt imkânı sunmuştur. Öğrencilere burs sağlamak amacıyla uluslararası dernek ve vakıflarla iş birliğine gitmiştir. Amerika’da bulunan Türk Eğitim Vakfı (TEV) ve İsviçre’de bulunan İSTEK Vakfı işbirliği yapılan vakıflar arasında olmuştur. i Dernek öğretim açısından Milli Eğitim Bakanlığının kanun, yönetmelik, yönerge ve ders programlarını uygulamıştır. Farklı olarak yabancı dil eğitimine ağırlık vermiştir. Bunun için ülke dışından yabancı öğretmenler de kurum bünyesinde çalıştırılmıştır. Eğitim öğretim işleri için Dernek, basım-yayın faaliyetlerini aktif bir şekilde kullanmıştır. Ders kitapları-defterler-yıllıklar basmış, pedagoji çevirileri yapmış, tarih yayınları çıkarmış ve yayınlardan bazılarını kâr amaçlı satmıştır. Bu değişik çalışmalar nedeniyle de farklı bir kurum kültürü oluşmuştur. 1943 yılında kendi öğrencilerinin çabalarıyla ilk defa Mezunlar Derneği kurulmuş, adları ve yapıları zaman içerisinde değişmiş olsa da adı geçen mezun dernekleri günümüze kadar varlığını devam ettirmiştir. Bunun yanında Ankara Koleji Spor Kulübü kurulmuş, kulüp ülkede spor alanında sayısız başarıya imza atmıştır. 2012 yılında dernek bünyesinde bir de üniversite kurulmuştur. Günümüze kadar modern eğitim kurumlarına sahip olan, eğitimde öncü ve çağdaş öğrenim çalışmaları yapan model bir eğitim kurumu haline dönüşmüştür. Türk Eğitim Derneği kurulduğu günden beri siyasetle herhangi bir bağı olmamıştır. Atatürk İlkelerine bağlı ve çağdaş çizgisini korumuştur. Tüm vatandaşlara ve özellikle Türk çocuklarına eşit bir eğitim imkânı sunmaya çalışmıştır. ii ABSTRACT On the date of the first of November,1925; at the opening of speech of Turkish Grand National Assembly; Atatürk had both requested and referred to the establishment of private educational institutions. He had wanted this request from the citizens that are well of and specific request, the staff that founded the government, had started the interferences; it had founded a private and national educational society under the protection of presidency on the date of the thirty-first of January, 1928 and its name had become “Turkish System of Education Society.” The foundation that finds life after this date in order to reach each area of the country had been founded with the opinion of society. Immediately after under the title of education; schools, dorms and all kinds of education and training activities had been made real, it helped other education foundations through press and publication. In the year 1928, Turkish System of Education Society had continued under this name until the year 1946, as to 1946 year, it had been named “Turkish Education Association”. This foundation that the name was changed, had made real a lot of activities until nowadays. As for that nowadays it is a model foundation that has modern education foundations, was precursor in education and made contemporary learning studies. The association which approached coequally to all Turkish children that were far from education opportunities in the country; especially it had provided all kinds of help and support referring to article “Presenting education opportunities to the Turkish children that are poor and intelligent and requiring” that was in the association’s standing rules. In this sense it had presented scholarship and free dorm opportunities. On the purpose of provide scholarship, it had joined forces with international associations and foundations. Turkish Education Foundation (TEF) which was located in U.S.A and İSTEK Foundation which was located in Switzerland were among the foundations which were collaborated. Association, with regards to teaching, had applied Ministry of National Education’s law, regulations, instruction, ruling case and syllabuses. With the difference of it had lied heavy on foreign language education. For this, foreign teachers from abroad had been employed within the foundation. For education teaching works, the association had used press and broadcast activities actively. It iii had printed text books, had made pedagogics translations, had issued history editions, had printed and sold annuals and notebooks. Due to these different studies, it had constituted itself a different institution culture, too. In the year of 1943 Graduates Association had been founded, even if their names and structures had changed in time; it had maintained its existence until today. Besides that Ankara College Sports Club had been founded, the club had succeeded countless achievement in the sports field in country. In the year of 2012, a university had been founded within the association, too. Until today it had become a model education foundation that had modern education foundations, was pioneer in education and made contemporary learning studies. Turkish Education Foundation hadn’t bear upon politics since the day that it was founded. It had depended Atatürk’s Principles and Reforms and had protected its contemporary line. It had tried to present an equal education opportunity to all citizens and especially Turkish children. Today it had possessed an enormous construction that had universities and schools abroad. iv ÖNSÖZ 1923 yılından sonra Türkiye’de yeni eğitim politikası ile ilgili önemli değişiklikler hızlı bir şekilde hayata geçirilmiş ve ülkedeki okuma yazma oranının yüzde ondan az olması nedeniyle eğitime ayrı bir önem verilmiştir. 3 Mart 1924 tarihinde çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile eğitim öğretim birliği sağlanmış, tüm okullar Maarif Vekâleti’ne bağlanmış ve eğitimde yeni bir dönem başlamıştır. Her Türk vatandaşına eşit eğitim imkânıyla yaklaşılmış ve kadın eğitimine önem verilmiştir. Eğitim demokratikleşmiş ve laikleştirilmiştir. Bu dönemde Batılı eğitimcilerden raporlar hazırlanması istenmiş ve milli bir eğitim politikası doğrultusunda, devlet eğitim hizmeti sunmuştur. 1928 yılında Latin Alfabesi kabul edilip, yeni alfabe uygulanmaya başlanmış ve sonrasında uygulanan faaliyetlerle eğitimde sayısal verilerde önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Bu dönemde Atatürk, “Başöğretmen” ünvanı ile eğitim konusuna önderlik etmiştir. Atatürk, 1 Kasım 1925 tarihinde Meclisin açılış konuşmasında, hususi eğitim kurumlarının kurulmasının önemini belirtmiştir. Atatürk’ün bu konuşmasında maddi durumu iyi olan vatandaşlardan özel eğitim kurumları kurmalarını ve bu tür oluşumları desteklemesini istemesi sonrasında özel eğitim kurumları oluşturma çalışmaları başlamıştır. Tezimizde 31 Ocak 1928 tarihinde özel eğitim kurumu olarak faaliyete başlayan Türk Maarif Cemiyeti (1928-1946) ve sonrasında derneğe dönüştürülen Türk Eğitim Derneği’nin (1946-2013) günümüze kadar süren faaliyetleri incelenmeye çalışılmıştır. Sivil toplum kuruluşu olarak kurulan bu kurumun kuruluş amaçları, okulları, yurtları,