Krakowski Rocznik Archiwalny XXVI THE NATIONAL ARCHIVE IN KRAKOW Krakow Archives Annual XXVI KRAKOW 2020 ARCHIWUM NARODOWE W KRAKOWIE Krakowski Rocznik Archiwalny XXVI KRAKÓW 2020 Krakowski Rocznik Archiwalny, t. XXVI Rada Naukowa Iwona Drąg-Korga, Marek Ďurčanský, Krystyna Jelonek-Litewka, Maria Kocójowa, Bożena Lesiak-Przybył, Rita Majkowska, Krzysztof Ożóg, Zenon Piech, Janina Stoksik Redaktor Naczelny Kamila Follprecht Sekretarz Naukowy Aldona Warzecha Recenzenci tomu Anna Bednarek, Ryszard Gryglewski, Katarzyna Jaskółka-Leśniak, Zdzisław Noga, Janusz Tadeusz Nowak, Janusz Pezda, Urszula Sowina, Janina Stoksik Redakcja techniczna: Aldona Warzecha Opracowanie tekstu i korekty: Zofia Wyżlińska Tłumaczenie na język angielski: Ian Corkill Projekt graficzny okładki: Łukasz Kocój Opracowanie graficzne i DTP: Studio Aida (Tomasz Filip) Druk i oprawa: Poligrafia Salezjańska, ul. Michała Bałuckiego 8, 30-318 Kraków Teksty zamieszczone w czasopiśmie objęte są licencją niewyłączną Creative Commons Uznanie autorstwa (CC-BY) Wydanie I, Kraków 2020 (druk 2021) Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa ISSN 1233-2135 Nakład: 300 egz. Adres redakcji Archiwum Narodowe w Krakowie 30-960 Kraków, ul. Sienna 16 Tel. +48 (12) 422-40-94 wew. 13 lub 21 e-mail: [email protected] www.kra.ank.gov.pl KRAKOWSKI ROCZNIK ARChiwalny TOM 26, 2020 ISSN 1233-2135 SPIS TREŚCI A RT Y K U Ł Y . 9 Maciej Ziemierski, Testamenty krakowskiej rodziny Królików z XVII w. 11 Bernadeta Wilk, Roman Nitsch (1873–1943), doktor medycyny, serolog i bakteriolog . 43 Bożena Lesiak-Przybył, Starodruki pochodzące z Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa w zasobie bibliotecznym Archiwum Narodowego w Krakowie. Wstępne rozpoznanie, analiza proweniencji . 73 M AT E R I A Ł Y Ź R Ó D Ł O W E . 99 Kamila Follprecht, Andrzej Gaczoł, Tadeusz Bierczyński – Pamiętnik Legionisty 1914–1915 . 101 Z ZAGADNIEŃ ARChIWISTYKI . 139 Dariusz Adamski, Anna Amrogowicz, Mieczysław Białobrzeski, Dawid Naprawca, Katarzyna Pliszczyńska, Archiwum zakładowe Izby Administracji Skarbowej w Krakowie. Organizacja i zasób archiwalny . 141 MISCELLANEA . 167 Barbara Zbroja, Album fotograficzny rodziny Jagłów z Prokocimia ze zbiorów Archiwum Narodowego w Krakowie . 169 K R O N I K A . 175 Sprawozdanie ze stanu realizacji inwestycji budowy nowej siedziby Archiwum Narodowego w Krakowie za 2020 r. (Paweł Ząbczyński) . 177 Sprawozdanie z uroczystości otwarcia nowej siedziby Archiwum Narodowego w Krakowie. Dzień Archiwisty (Lilianna Pochwalska) . 179 Wystawa „W drodze. Karol Wojtyła/Jan Paweł II (1920–2005) (Barbara Berska) . 181 6 Spis treści W Y K A Z S K R Ó T Ó W . 183 S P I S I L U S T R A C J I . 187 I N D E K S N A Z W I S K . 193 INDEKS NAZW GEOGRAFICZNYC h . 203 KRAKOWSKI ROCZNIK ARChiwalny TOM 26, 2020 ISSN 1233-2135 CONTENTS PA P E R S . 9 Maciej Ziemierski, 17th century testaments of the Królik family from Krakow . 11 Bernadeta Wilk, Roman Nitsch (1873–1943), doctor of medicine, serologist and bacteriologist . 43 Bożena Lesiak-Przybył, Early printed books from the Krakow Town Archives of Former Records in the resources of the National Archives in Krakow. Initial investigation, provenance analysis . 73 S O U R C E M AT E R I A L S . 99 Kamila Follprecht, Andrzej Gaczoł, Tadeusz Bierczyński – Journal of a Legionary 1914–1915 . 101 ARC h I VA L S C I E N C E I S S U E S . 139 Dariusz Adamski, Anna Amrogowicz, Mieczysław Białobrzeski, Dawid Naprawca, Katarzyna Pliszczyńska, Archives of the Chamber of Fiscal Administration in Krakow. Organisation and archival resources . 141 MISCELLANEA . 167 Barbara Zbroja, Photograph album of the Jagłów family from Prokocim from the collections of the National Archives in Krakow . 169 C h R O N I C L E . 175 Report concerning the construction of the new headquarters of the National Archives in Krakow in 2020 (Paweł Ząbczyński) . 177 Report from the ceremonial opening of the new headquarters of the National Archives in Krakow. Archives Day (Lilianna Pochwalska) . 179 The “W drodze. Karol Wojtyła/Jan Paweł II (1920–2005)” (“On the path. Karol Wojtyła/Jan Paweł II (1920–2005)”) exhibition (Barbara Berska) . 181 8 Contents A B B R E V I AT I O N S U S E D . 183 I L L U S T R AT I O N S . 187 I N D E X O F N A M E S . 193 INDEX O F P L A C E N A M E S . 203 Artykuły KRAKOWSKI ROCZNIK ARChiwalny TOM 26, 2020 ISSN 1233-2135 DOI 10.4467/12332135KRA.20.001.13549 Maciej Ziemierski ORCID: 0000-0003-4785-6781 historyk, Kraków Testamenty krakowskiej rodziny Królików z XVII w. 17th century testaments of the Królik family from Krakow SŁOWA KLUCZOWE: Królikowie, Awedykowie, Muszyńscy, mieszczaństwo, szlachta, testament KEY WORDS: Króliks, Awedyks, Muszyńskis, bourgeoisie, nobility, testament ABSTRAKT: Artykuł został poświęcony krakowskiej rodzinie Królików, żyjącej w mie- ście od schyłku XVI do pierwszych lat XVIII w. Jej przedstawiciele początkowo wykony- wali zawód krawca, zasilając w trzecim pokoleniu (Maciej Królik) szeregi krakowskich kupców. Wojciech Królik – z pokolenia czwartego – był gwarkiem olkuskim. W tekście został pominięty najwybitniejszy reprezentant rodziny, najstarszy brat Wojciecha, rajca krakowski Mikołaj Królik, którego postać stała się już przedmiotem opracowań. Ukazano skomplikowane stosunki wyznaniowe w rodzinie różnowierczej, początkowo bardzo silnie zaangażowanej w życie Zboru Krakowskiego, której przedstawiciele jednak stopniowo po- rzucali wyznanie ewangelickie na rzecz katolicyzmu. W rezultacie Wojciech Królik oraz jego rodzeństwo zostali katolikami. Całość uzupełniają edycje czterech testamentów człon- ków rodziny, pierwszy, Jakuba Królika, został spisany w 1626 r., zaś ostatni, Wojciecha Królika – w 1691 r. ABSTRACT: The article is dedicated to the Królik family from Krakow, who lived in the town from the late 16th century until the first years of the 18th century. The family members initially worked as tailors, later reinforcing the group of Krakow merchants in the third generation (Maciej Królik). Wojciech Królik – from the fourth generation – was a miner in Olkusz. The text omits the most distinguished member of the family, Wojciech’s oldest brother, the Krakow councillor Mikołaj Królik, whose figure has been covered in a sepa- rate work. The work shows the complicated religious relations in the family of non-Catho- lics, initially highly engaged in the life of the Krakow Congregation, but whose members gradually converted from Evangelism to Catholicism. As a result, Wojciech Królik and his siblings became Catholics. This work is complemented by four testaments of family 12 Maciej Ziemierski members, with the first, Jakub Królik’s, being written in 1626 and the last one, Wojciech Królik’s, written in 1691. Celem artykułu jest ukazanie dziejów czterech pokoleń krakowskiej ro- dziny Królików oraz odtworzenie jej genealogii. Ilustrację stanowią testa- menty Jakuba i Jadwigi Królików oraz ich syna Macieja i najmłodszego z wnuków – Wojciecha. O najsłynniejszym przedstawicielu tej rodziny, star- szym bracie Wojciecha, rajcy krakowskim Mikołaju Króliku (1628–1711) powstała oddzielna publikacja wraz z edycją jego testamentu1. Niniejszy tekst ma stanowić zamknięcie badań poświęconych tej rodzinie związanej z Krakowem przez ponad stulecie – od schyłku XVI w. aż do czasów sa- skich. Odkrycie nowych źródeł pozwoliło ponadto dokonać korekty wcze- śniejszych błędnych ustaleń łączących niespokrewnione osoby o nazwisku Królik. Badania nad genealogią mieszczan utrudnia bowiem bardzo częste wy- stępowanie osób o zbieżnych nazwiskach, a niekiedy także imionach, ży- jących mniej więcej w tym samym czasie. I tak w omawianym okresie w Krakowie osób noszących nazwisko Królik można odnaleźć w źródłach niemało. Na przykład 2 maja 1633 r. zostali odnotowani małżonkowie Andrzej i Regina z Jaroszowskich Królikowie2; 28 września 1647 r. przeku- pień krakowski, pochodzący ze wsi3 Dzięsławowice Wojciech Królik, syn Macieja i Elżbiety4; 13 lutego 1676 r. pasamonik krakowski Tomasz Królik, syn krakowskiego pasamonika Marka i Ewy5. Wymienione osoby najpraw- dopodobniej nie mają nic wspólnego z rodziną krakowskiego rajcy, podob- 1 Maciej Ziemierski, Testament rajcy krakowskiego Mikołaja Królika (1628–1711) – źródło do dziejów kilku rodzin mieszczan krakowskich w 2. połowie XVII i na początku XVIII wieku oraz położenia różnowierców w Rzeczypospolitej, „Biuletyn Biblioteki Jagiel- lońskiej” 2009, R. 59, s. 5–60; zob. też Janina Bieniarzówna, Michał Królik, [w:] PSB, t. 15, Wrocław 1970, s. 362. 2 ANK, Akta miasta Krakowa, rkps 35, s. 429. 3 Zapewne chodzi o miejscowość Dziesławice koło Stopnicy, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 2, [red.] Filip Sulimierski, Bro- nisław Chlebowski, Władysław Walewski, Warszawa 1881, s. 288. 4 ANK, Akta miasta Krakowa, rkps 259, s. 21. 5 ANK, Akta miasta Krakowa, rkps 468, s. 15. Testamenty krakowskiej rodziny Królików z XVII w. 13 nie jak pojawiający się w pierwszej połowie XVIII w. Bonawentura Królik, który pochodził z Radomska, zaś prawo miejskie otrzymał 29 stycznia 1709 r. z rekomendacji rajcy krakowskiego Jana Krakiera, ławnik krakowski w latach 1721–17286. Szczególnym przykładem błędnego powiązania osób noszących to samo nazwisko jest Michał Królik, być może tożsamy z Michałem z Opo czna, odnotowany w księdze przyjęć do prawa miejskiego 24 lipca 1562 r.7 W 1567 r. występuje już jako nabywca domu przy ulicy Gołębiej, wy- mieniany wśród aktywnych członków gminy ewangelickiej8. Michał Kró- lik był żonaty z pochodzącą z Pacanowa Anną Gogolówną9. Nie wiadomo, czy posiadali potomstwo, wiele wskazuje na to,