STUDIA PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Gdañsk, 2006 1 2 STUDIA PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Pod redakcj¹ Jaros³awa Czochañskiego Mariusza Kistowskiego POMORSKIE STUDIA REGIONALNE URZ¥D MARSZA£KOWSKI WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Gdañsk, 2006 3 Wydawca URZ¥D MARSZA£KOWSKI WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Departament Rozwoju Regionalnego i Przestrzennego 80-810 Gdañsk, ul. Okopowa 21/27 tel. (058) 32-61-684; fax (058) 32-61-688 www.woj-pomorskie.pl e-mail: [email protected] STUDIA PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO pod redakcj¹ Jaros³awa Czochañskiego i Mariusza Kistowskiego Autorzy Czêœæ I – Micha³ Buliñski, Mateusz Ciechanowski, Jaros³aw Czochañski, S³awomir Zieliñski Czêœæ II – Mariusz Kistowski, Bogna Lipiñska, Barbara Korwel-Lejkowska Grafika / redakcja map Jaros³aw Czochañski, Mariusz Kistowski, S³awomir Szymañski, Wspó³praca techniczna Iwona Borkowska, Aleksandra Rudziñska Recenzenci Maciej PrzewoŸniak (czêœæ I) Krzysztof H. Wojciechowski (czêœæ II) Koncepcja ok³adki Grzegorz Filip „Indygo” Fotografie Micha³ Buliñski, Mateusz Ciechanowski, Jaros³aw Czochañski, Marcin S. Wilga, Jolanta Zarembska, S³awomir Zieliñski Zdjêcie na ok³adce: Cypel Rewski (fot. J. Czochañski) Druk Wydawnictwo Tekst Spó³ka z o.o., Bydgoszcz, ul. Kossaka 72 © Copyright by Urz¹d Marsza³kowski Województwa Pomorskiego Gdañsk, 2006 ISBN 83-88262-42-4 4 SPIS TREŒCI Wprowadzenie ............................................................................................................................. 9 Czêœæ I WALORY PRZYRODNICZE TRÓJMIEJSKIEGO OBSZARU METROPOLITALNEGO I ICH OCHRONA 1. Wstêp ...................................................................................................................................... 13 2. Ogólna charakterystyka ró¿norodnoœci biologicznej Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego .................................................................................................................... 16 2.1. Ogólna charakterystyka zró¿nicowania œrodowiska przyrodniczego ............................. 16 2.2. Ogólna charakterystyka zró¿nicowania siedliskowego .................................................. 17 2.3. Ogólna charakterystyka ró¿norodnoœci gatunkowej ...................................................... 19 2.4. Kierunki przemian ró¿norodnoœci biologicznej ............................................................. 22 3. Terytorialne powi¹zania ekologiczne – sieæ korytarzy ekologicznych .................................. 27 4. Kompleksowa waloryzacja przyrodnicza Trójmiejskiego Obszaru Matropolitalnego na tle istniej¹cych i proponowanych obszarów chronionych ................................................. 31 4.1. Charakterystyka obszarów przyrodniczo cennych ........................................................ 31 4.2. Problem ochrony roœlinnoœci kulturowej w centralnej czêœci Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego ............................................................................................................. 98 5. Propozycje dzia³añ ochronnych na obszarach przyrodniczo cennych ................................... 100 6. Podsumowanie ....................................................................................................................... 118 Piœmiennictwo ............................................................................................................................. 121 Czêœæ II WALORY, ZAGRO¯ENIA I PROPOZYCJE OCHRONY ZASOBÓW KRAJOBRAZOWYCH WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO (ze szczególnym uwzglêdnieniem Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego) 1. Wstêp ...................................................................................................................................... 137 2. Metody opracowania .............................................................................................................. 139 3. Zasoby krajobrazowe województwa pomorskiego ................................................................ 149 3.1. Identyfikacja i wstêpna analiza zasobów krajobrazowych regionu ................................ 149 3.2. Ocena wartoœci zasobów krajobrazowych regionu ......................................................... 152 3.3. Identyfikacja i ocena zagro¿eñ zasobów krajobrazowych .............................................. 155 3.4. Strefy i obszary priorytetowe dla ochrony i kszta³towania zasobów krajobrazowych ..... 157 4. Zasoby krajobrazowe metropolii trójmiejskiej ..................................................................... 163 4.1. Modyfikacja metody dla potrzeb studiów metropolitalnych .......................................... 163 4.2. Wartoœci i zagro¿enia zasobów krajobrazowych metropolii trójmiejskiej ..................... 166 4.3. Ochrona i kszta³towanie zasobów krajobrazowych metropolii trójmiejskiej ................. 169 5. Syntetyczna charakterystyka obszarów priorytetowych w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu – katalog obszarów województwa pomorskiego ................................................. 176 Piœmiennictwo ............................................................................................................................. 276 5 6 Szanowni Pañstwo Samorz¹d województwa zgodnie z ustaw¹ o planowaniu i zagospodarowaniu prze- strzennym z 2003 r. prowadzi analizy i studia, opracowuje koncepcje oraz programy odno- sz¹ce siê do obszarów i problemów zagospodarowania przestrzennego regionu. W woje- wództwie pomorskim zadania te s¹ realizowane od pocz¹tku jego istnienia, a ich efektem jest opublikowanie 25 tomów opracowañ, wydanych w serii Pomorskie Studia Regionalne. S¹ to wa¿ne dla województwa dokumenty strategiczne, uchwalone przez Sejmik Wojewódz- twa Pomorskiego, a tak¿e studia oraz wyniki prac badawczych prowadzonych (na potrzeby tych dokumentów) przez wybitnych specjalistów, przedstawicieli trójmiejskiego œrodowiska naukowego. W ten sposób wiedza, wczeœniej dostêpna nielicznym, przekazywana jest ogó³o- wi mieszkañców regionu, a samorz¹d nie tylko uzyskuje materia³y wa¿ne dla podejmowa- nia decyzji kreuj¹cych rozwój województwa, ale staje siê tak¿e mecenasem tej wiedzy szeroko j¹ udostêpniaj¹c. Z prawdziw¹ przyjemnoœci¹ przekazujê mieszkañcom województwa 25. tom Pomor- skich Studiów Regionalnych, poœwiêcony zagadnieniom zachowania zasobów przyrodni- czych i krajobrazowych naszego regionu. S¹ one elementem naszego dziedzictwa, które nie tylko urozmaica i ubogaca nasz¹ ziemiê, ale stanowi jedn¹ z podstaw rozwoju gospo- darki – zw³aszcza turystyki, odgrywaj¹cej coraz wiêksz¹ rolê w rozwoju regionu. Prze- strzeñ przyrodnicza i krajobraz stanowi¹ te¿ wa¿ne podstawy kszta³towania œrodowiska ¿ycia mieszkañców, wp³ywaj¹c na jego stan i warunki regeneracji si³ oraz wypoczynku. S¹ to wartoœci, które nie mog¹ zostaæ pominiête i nie dostrze¿one w kreowaniu wysokiej jakoœci ¿ycia i konkurencyjnoœci naszego regionu. Problemy ochrony przyrody i rozwoju przestrzennego s¹ trudnymi kwestiami, z któ- rymi samorz¹d województwa i samorz¹dy lokalne musz¹ siê zmierzyæ przy podejmowaniu decyzji rozwojowych. Konstytucyjna zasada rozwoju zrównowa¿onego wymaga, aby wszystkie kwestie wa¿ne dla województwa i jego mieszkañców by³y rozpatrywane z uwzglêdnieniem potrzeb ochrony œrodowiska i utrzymania równowagi pomiêdzy zacho- waniem jego stanu i walorów a osi¹gniêciem oczekiwanego poziomu rozwoju. Ufam, ¿e materia³ zawarty w niniejszej publikacji pozwoli na œwiadome podejmowanie decyzji doty- cz¹cych rozwoju regionalnego i przestrzennego, podpowie jak zachowaæ te walory i zaso- by przestrzeni, bez których ¿ycie mieszkañców i rozwój województwa nie by³yby w pe³ni satysfakcjonuj¹ce. Gdañsk, paŸdziernik, 2006 Jan Koz³owski Marsza³ek Województwa Pomorskiego 7 8 Od Redaktorów Coraz wiêkszy stopieñ skomplikowania procesów rozwoju spo³eczno-gospodarcze- go, spowodowany procesami globalizacji, metropolizacji i wielowiekowego nawarstwia- nia siê struktur przestrzennych sprawia, ¿e w trakcie jego planowania i monitorowania niezbêdne jest uwzglêdnianie bardzo du¿ej liczby czynników. Jedn¹ z najwa¿niejszych grup tych czynników stanowi¹ zasoby i walory przyrodnicze oraz œciœle z nimi powi¹zane walory krajobrazowe, traktowane jako warstwa œrodowiska odbierana przez ludzi za po- moc¹ ró¿nych zmys³ów, ze szczególnym uwzglêdnieniem zmys³u wzroku. Spo³eczeñstwa, wkraczaj¹c w erê postindustrialn¹, w coraz wiêkszym stopniu doce- niaj¹ kontakt z ma³o przeobra¿onym œrodowiskiem przyrodniczym oraz krajobrazem semi- naturalnym lub harmonijnym krajobrazem kulturowym. Powoli do przesz³oœci odchodzi okres, gdy spo³eczeñstwa, tak¿e w Polsce, przedk³ada³y zamieszkanie i wypoczynek na obszarach silnie zainwestowanych nad kontakt z naturalnymi terenami przyrodniczymi. Tendencja ta wynika zarówno z globalnych trendów przemian œwiadomoœci spo³ecznej, jak i z gwa³townej transformacji ustrojowej naszego kraju. Z jednej strony nale¿y j¹ uznaæ za korzystn¹ – wskazuj¹c¹ na zwiêkszenie znaczenia kryteriów przyrodniczych przy po- dejmowaniu przez inwestorów, polityków i przeciêtnych obywateli decyzji o lokalizacji ró¿nych dzia³alnoœci i obiektów w przestrzeni, z drugiej jednak – chêæ lokalizacji ró¿nych form aktywnoœci cz³owieka w wartoœciowych przyrodniczo i krajobrazowo obszarach, przy- czynia siê do utraty tych walorów i powolnego zaniku przyczyn, dla których dzia³alnoœæ ta zosta³a tam zlokalizowana. Szereg przyk³adów takich procesów mo¿na obserwowaæ tak¿e w naszym regionie. Wœród nich wymieniæ mo¿na suburbanizacjê, niszcz¹c¹ przestrzeñ przy- rodniczo-krajobrazow¹ Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego i otoczenie