TRADYCJA MAZOWSZA powiat białobrzeski Przewodnik subiektywny Mazowiecki Instytut Kultury Warszawa 2015 Autor: Autor:S³awomir Kordaczuk Remigiusz Matyjas T³umaczenie na jêzyk angielski: TłumaczenieMarek Czekañski na język angielski: Marek Czekański Redaktor serii: RedaktorAlicja Jankiewicz serii: (MCKiS) Alicja Jankiewicz (MIK) Redakcja: Redakcja:Ma³gorzata Gucman, Krzysztof Gucman MODESTIA Katarzyna Sarna, Rafał Sarna Redakcja techniczna: ProjektTomasz i Grochowskiopracowanie DTP: Jacek Szymański Zdjêcia: Zdjęcia:S³awomir Kordaczuk Aneta Matyjas, Remigiusz Matyjas Wykorzystano równie¿ zdjêcia Krzysztofa Cabaja, Dariusza Dybciaka, Adolfa Ganiewskiego (Gancwola), Boles³awa Sadowskiego, Grzegorz Szczerbaciuka. Zdjêcia zabytkowych przedmiotów oraz fotografi e archiwalne pochodz¹ ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Siedlcach, Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach i prywat- nych kolekcji: Jana Aleksandrowicza, W³odzimierza Bieguñskiego, Ma³gorzaty Borkowskiej, WTadeusza książce Groszka, wykorzystano S³awomira także Kordaczuka, zdjęcia ze Alicjizbiorów Kowalczyk, Krzysztofa Adama Gucmana Krzeskiego, oraz Bogus³awaStarostwa PowiatowegoMitury. w Białobrzegach. Zdjęcia archiwalne pochodzą z zasobów Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy w Białobrzegach; szczególne podziękowania autor kieruje do Pani Sylwii Chojnackiej-Tuzimek.Opracowanie grafi czne serii:Ciekawych fotografii użyczyła również Gminna Biblioteka Publiczna wStudio Stromcu. Komar, www.komar.com.pl ISBN 978-83-63427-96-2978-83-63427-02-3 ISBN 978-83-63957-09-4 © Copyright by Mazowiecki Instytut Kultury and authors © Copyright by Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki and S³awomir Kordaczuk Wydawca:Wydawcy: MazowieckiMazowieckie Instytut Centrum Kultury Kultury i Sztuki ul. Elektoralna 12 00-139 Warszawa www.mik.waw.plwww.mckis.waw.pl Druk:Agencja DRUKARNIA Wydawnicza ARGRAF„Egros” s.c. ul. JagiellońskaKorotyñskiego 80 23 lok. 56 02-30102-123 Warszawa www.argraf.pltel./fax 22 823 48 78 e-mail: biuro@egros. pl 2 Tradycja Mazowsza 2 Tradycja Mazowsza powiat siedlecki.indd 2 2013-11-30 14:49:28 Spis treści Od Wydawcy ...................................................................................................................... 6 Od Autora .......................................................................................................................... 9 Warunki naturalne ............................................................................................................. 12 Rzeki .......................................................................................................................... 12 Jeziora ......................................................................................................................... 15 Puszcze i rezerwaty ..................................................................................................... 15 Te, co skaczą i fruwają ................................................................................................. 17 Głazy narzutowe ......................................................................................................... 18 Pieprz indiański .......................................................................................................... 18 Kalejdoskop dziejów ........................................................................................................... 19 Mazowsze za Pilicą ..................................................................................................... 19 Matko Boża Białobrzeska, ratuj! .................................................................................. 20 Epizod reformacyjny ................................................................................................... 21 Wizyta najeźdźców ..................................................................................................... 21 Wizyta swoich ............................................................................................................ 22 Z rycerza organista ..................................................................................................... 22 Polskie porachunki ..................................................................................................... 23 W Przybyszewie .......................................................................................................... 23 Dzielny Kalisz ............................................................................................................ 24 Nad grobem Lindy ...................................................................................................... 24 Rewolwery i bitwy ....................................................................................................... 25 Powstańcze losy .......................................................................................................... 27 Sztandar w stawie ....................................................................................................... 27 Napad na dwór ........................................................................................................... 28 Pożegnanie z Moskalami ............................................................................................ 28 Nieśność kur po czesku .............................................................................................. 28 Cywilna banda ............................................................................................................ 29 Cena cudu .................................................................................................................. 29 Mecz .......................................................................................................................... 30 Gorący wrzesień ......................................................................................................... 30 Pod niemiecką okupacją ............................................................................................. 31 Nie wiedzieli… ........................................................................................................... 32 Powrót do macierzy .................................................................................................... 32 Dziedzictwo kulturowe regionu .......................................................................................... 33 Symbole krajobrazu ..................................................................................................... 33 W Białobrzegach na moście ................................................................................... 33 Kapliczki Szatana .................................................................................................. 35 Młyny i wiatraki ................................................................................................... 39 Karczmy ............................................................................................................... 40 Powiat białobrzeski 3 Kultura ludowa ........................................................................................................... 42 Mistrzowie skrzypiec ............................................................................................ 42 Sami Swoi i inni ................................................................................................... 42 Festiwal w Wyśmierzycach ................................................................................... 43 Kobiety z Błotnicy ................................................................................................. 44 Szkoła w Czarnocinie ........................................................................................... 44 Hej, sobótka, sobótka! .......................................................................................... 45 Herby i symbolika samorządowa ................................................................................ 46 Ciekawe postacie związane z powiatem białobrzeskim ................................................ 48 Przewodnik subiektywny po powiecie białobrzeskim ......................................................... 56 Adamów .................................................................................................................... 56 Biała Góra .................................................................................................................. 57 Białobrzegi nad Pilicą ................................................................................................. 58 Biejkowska Wola ........................................................................................................ 65 Biejków ...................................................................................................................... 67 Bobrek ....................................................................................................................... 69 Boska Wola ................................................................................................................ 70 Boże ........................................................................................................................... 72 Branica ....................................................................................................................... 75 Brzeźce ....................................................................................................................... 77 Bukówno .................................................................................................................... 79 Chruściechów ...........................................................................................................