w numerze 3 70 rocznica operacji „Ostra 18 Żołnierze w bieli Brama” Monika Bąk Marcin Śmietanka 21 Moskiewski Krzyż 5 Rozmowa z mjr dr n. med. Stefanią Piotr Sułek, Wojciech Lewicki Szantyr-Powolną Piotr Sułek 28 Polski wywiad w starciu z Wunderwaffe 6 Kompania warszawska UBK Maciej Gelberg Wojciech Lewicki 70. rocznica operacji „Ostra Brama”, 32 Błyskawica – powstańczy peem uroczystości w Krawczunach. Przemawia 10 Pod ogniem karabinów i gradem bomb Wojciech Weiler mjr Czesław Sawicz FOT. ALINA NOWACKA Damazy Sobiecki 35 Kto widział, kto znał Andrzeja BIULETYN URZĘDU DO SPRAW KOMBATANTÓW 14 Głos powstańczej Warszawy I OSÓB REPRESJONOWANYCH Brańskiego, ps. „Czarny”? Waldemar Kowalski Redakcja ul. Wspólna 2/4, 00-926 Warszawa e-mail: [email protected] Niedziela, 6 sierpnia 1944 r., podczas Pow- redaktor naczelny: Piotr Sułek stania Warszawskiego pełna była waż nych tel. (22) 661 89 22 e-mail: [email protected] wydarzeń. Dwa z nich przebiły się do FOT. PIOTR SUŁEK/UDSKIOR PIOTR FOT. szerszej świadomości Polaków i pamię ta - Katarzyna Zientara-Majewski tel. (22) 661 84 23 no je w trudnych latach PRL. Na Woli zgi - e-mail: [email protected] nęła wówczas ukochana córka Melchiora Wańkowicza – Krystyna; tego samego dnia Współpracują: Franciszka Gryko, Jan P. Sobolewski, swoją działalność rozpoczęła w Śród mieś - współpraca fotoreporterska: Alina Nowacka ciu Harcerska Poczta Polowa (for mal nie powołana do życia 4 sierpnia). W III Rze - Redakcja tekstów: Wojciech Lewicki 10 czypospolitej 6 sierpnia obchodzony jest Korekta: Dariusz Saracyn jako ogólnopolski Dzień Poczt Har cer skich. Archiwalne numery „Kombatanta” dostępne są na stronie www.udskior.gov.pl Symbolika związana z wielowiekową tra - dycją stanowi niezwykle ważny element Wydawca: Urząd do Spraw Kombatantów identyfikacji narodu. Tylko komuniści go - i Osób Represjonowanych to wi byli zastąpić polskiego orzełka na ul. Wspólna 2/4, 00-926 Warszawa woj skowej rogatywce czerwonym trójką - centrala tel. (22) 661 81 11 tem, a nawet wykorzystać symbol krzyża punkt informacyjny tel. (22) 661 81 29 (22) 661 87 06, www.udskior.gov.pl do wizerunku orderu wojennego. Mimo wy cofania Orderu Krzyża Grunwaldu z ka ta - Opracowanie graficzne: Hanna Sater logu odznaczeń państwowych, nadal wid - Druk: TOPDRUK Sp. z o.o. nieje on na Grobie Nieznanego Żołnierza. 21 ul. Nowogrodzka 151a, 18-400 Łomża Nakład: 4200 egz. KOLPORTAŻ Kolportaż: Tomasz Nejmanowski, [email protected], tel. (22) 661 86 67 Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania zmian i skrótów w nadsyłanych materiałach. Materiały powin- ny być podpisane pełnym imieniem i nazwiskiem autora tekstu i zdjęcia oraz zawierać jego prywatny adres i telefon kontaktowy, a także krótką notkę o autorze tekstu. W miarę możliwości prosimy o dostarczanie tekstów i materiałów graficznych (zdjęcia o rozdzielczości 300 dpi) w wersji elektronicznej (na CD lub pocztą elektroniczną). Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca. Rubryka Poszukujemy jest bezpłatna. BIULETYN URZĘDU DO SPRAW KOMBATANTÓW I OSÓB REPRESJONOWANYCH 2 NR 7 –8(283–284) LIPIEC–SIERPIEŃ 2014 BIULETYN URZĘDU DO SPRAW KOMBATANTÓW I OSÓB REPRESJONOWANYCH FOT. ALINA NOWACKA FOT. MARCIN ŚMIETANKA 70. rocznica operacji „Ostra Brama” łównym organizatorem ob- Oddziały Okręgu Wileńskiego i Nowogródzkiego Armii Krajowej 7 lipca 1944 r. chodów było Stowarzyszenie przystąpiły do realizacji planu „Burza”, dążąc do wyzwolenia Wilna z rąk niemieckich G Łagierników Żołnierzy AK, i przejęcia kontroli nad miastem. Siedemdziesiąt lat później w miejsca czynu zbroj - wspierane przez Urząd do Spraw nego Armii Krajowej udali się uczestnicy walk, przedstawiciele środowisk polskich z Litwy i Białorusi, członkowie stowarzyszeń kombatanckich i innych organizacji Kombatantów i Osób Re pre sjono - oraz instytucji kultywujących pamięć o tamtych wydarzeniach. wa nych. Nieprzypadkowo w roli go- spodarzy występowali akow cy – ła- giernicy. Dla wielu uczestników czący Związku Polaków na Litwie, now ski, określił akowców najwspa- operacji „Ostra Brama” łagry były Michał Mackiewicz. nialszym pokoleniem w historii Pol - kolejnym etapem życiowej drogi, na ski, dziękując weteranom za liczną której musieli oni stawić czoła dwóm Pamięć o uczestnikach obecność oraz przekazanie młod- potężnym wrogom, godzącym w byt akcji „Burza” szym generacjom pochodni wolno- niepodległej Rzeczy pospolitej. Uroczystości zainaugurowała Msza ści. Szczególnie mocno Jan Stani sław W rocznicowych uroczystościach św. odprawiona w kościele pw. św. Ciechanowski zaakcentował wdzięcz- uczestniczyli m.in.: szef Urzędu do Teresy w pobliżu Ostrej Bramy. Miejs- ność wobec Stowarzyszenia Łagier- Spraw Kombatantów i Osób Repre- cem głównej ceremonii był cmen- ni ków Żołnierzy AK za wielki wysi- sjonowanych, Jan Stanisław Ciecha - tarz na Rossie, gdzie w pobliżu grobu łek związany z upamiętnianiem nowski; sekretarz Rady Ochrony matki Józefa Piłsudskiego, w któ- walki naszych bohaterów na Kresach Pamięci Walk i Męczeństwa, An drzej rym złożono serce marszałka, spo- – walki Polaków, którzy nigdy nie Krzysztof Kunert; minister w Rzą- czywają polscy żołnierze polegli w la- pogodzili się z agresją socjalistyczno- dzie Republiki Litewskiej, Jarosław tach 1919–1920 oraz żołnierze AK narodowych Niemiec ani komuni- Niewierowicz; poseł Leszek Do brzyń- polegli w 1944 r. stycznego Związku So wieckiego. ski; konsul generalny RP w Wilnie, W swoim przemówieniu szef W podobnym tonie utrzymane Stanisław Cygnarowski; przewodni- UdSKiOR, Jan Stanisław Ciecha - było wystąpienie przedstawiciela NR 7–8(283–284) LIPIEC–SIERPIEŃ 2014 3 Sto warzyszenia Łagierników Żoł nie - Rozmowa z mjr dr n. med. Stefanią Szantyr-Powolną, rzy Armii Krajowej, Andrzeja honorowym prezesem Stowarzyszenia Łagierników Żołnierzy AK Siedleckiego, który przywołał słowa św. Jana Pawła II o Armii Krajowej – perle w historii narodu polskiego. Andrzej Siedlecki zwrócił się do mło- Jakie wspomnienia odżyły 70 lat po ukończyłam specjalny kurs chirurgii dzieży z prośbą o kultywowanie pięk- walkach o wyzwolenie Wilna? i opatrunku zorganizowany w miesz- nej tradycji i etosu Armii Kra jowej. Na wojenne wspomnienia przypada kaniu prof. Kornela Michejdy. W trak- Sekretarz Rady Ochrony Pamięci i ten radosny, długo oczekiwany dzień cie operacji „Ostra Brama” zostałam Walk i Męczeństwa mówił o tra- wyzwolenia miasta po latach okupa- skierowana do szpitala polowego przy gicznym losie żołnierzy AK, uczest- cji. Będąc w Wilnie, z każdego domu, ul. Krakowskiej mieszczącego się ników akcji „Burza”: Komuniści po- z każdej ulicy, z każdego kościoła przy- w Szkole Podstawowej nr 9. Działania trzaskali życiorysy tych ludzi, tak biegały wspomnienia związane z tzw. główne skupiły się w rejonie ul. Kal - jak potrzaskane zostały groby w tej skrzynkami – miejscami naszych spot- waryjskiej. Jako pierwszy walczył kwaterze. Andrzej Krzysztof Kunert kań konspiracyjnych. W mieście dzia- Garnizon Miasta, potem dołączyły od- podkreślił, że odpryski na grobach łały różne organizacje, podlegałam działy partyzanckie 3. Brygady Wi - zostały celowo pozostawione jako znak szefowi Sztabu Komendy Okręgu leńskiej „Szczerbca”, a później włą- dramatycznej historii tego miejsca. Wileńskiego i miałam rozkazy oraz za- czyły się do walki także oddziały Major Stefania Szantyr-Powolna, dania do spełnienia. Właściwie już od Armii Czer wonej. prezes honorowy Stowarzyszenia 1943 r. oczekiwaliśmy i przygoto- Łagier ni ków Żołnierzy Armii Krajo - wywaliśmy się na ten wielki moment. Jak na walki zareagowali Litwini? wej, wspo minała atmosferę panują- W czerwcu 1944 r. mówiło się, że na- Relacji z ludnością litewską praktycz- cą w mieście w przededniu zbrojne- stąpi uderzenie – rozpocznie się opera- nie nie było żadnych. W czasie oku- go wystąpienia: – Jak wtedy ogrom nie cja „Ostra Brama”. Czekaliśmy wszy- pacji został wprowadzony wykładowy się cieszyliśmy, że Wilno będzie wol - scy w ogromnym napięciu. język litewski. Wówczas gimnazja, ne. Ale, niestety, ten wspaniały zryw li cea i uniwersytet zastrajkowały. został zdradziecko przez armię so- Uczyłam się w gimnazjum i byłam wiecką stłumiony. O dramatycznych bardzo aktywnie strajkująca. Usunię - zmaganiach akowców przebijają- to mnie ze szkoły z wilczym biletem. cych się przez kolejne pierścienie Doświadczyliśmy dwóch okupantów obław sowieckich opowiadał uczes - i agresji ze strony ludności litewskiej. tnik tych wydarzeń – płk Tadeusz Kiedy Niemcy się wycofali i okazało Bieńkowicz, prezes Polskiego Związ- się, że Wilno jest wolne, były radosne ku Więźniów Komunizmu. Następ - okrzyki i śpiewy, flagi polskie na uli- nie uczestnicy obchodów uczcili po- cach. Każdy, kto mógł, wychodził, by ległych bohaterów, składając wieńce krzyczeć z radości. Ale to szczęście przed grobem-mauzoleum: „Matka trwało bardzo krótko. Z perspektywy i Serce Syna”. czasu oceniam, że nasza radość okazy- Uroczystości kontynuowano w Do- Z mjr dr n. med. Stefanią Szantyr-Powolną i Arturem Kondratem prezesem Stowarzyszenia Łagierników wana na ulicach w pewien sposób nas mu Kultury Polskiej. Szef Urzędu do Żołnierzy AK rozmawia Jan Stanisław Ciechanowski szef UdSKiOR FOT. ALINA NOWACKA zdekonspirowała. Spraw Kombatantów i Osób Re pre - sjonowanych, Jan Stanisław Cie cha - Miasto miało zostać zdobyte, ale wkra- Nadchodziła kolejna okupacja. nowski, udekorował Medalem „Pro czali Sowieci. Spokój trwał kilka dni. Najpierw była Patria” osoby szczególnie zasłużone Powiedziałabym nieprawdę, że byli- nasza akcja, a potem ta radość, która w kultywowaniu pamięci walk o nie- śmy w euforii. Był niepokój