University of Business and Technology in Kosovo UBT Knowledge Center Theses and Dissertations Student Work Fall 9-2019 PËRJETIM I ZONËS ARKEOLOGJIKE Arjete Dodaj Follow this and additional works at: https://knowledgecenter.ubt-uni.net/etd Part of the Architecture Commons Bartës Privat i Arsimit të Lartë KOLEGJI UBT Programi për Arkitekturë PËRJETIM I ZONËS ARKEOLOGJIKE Shkalla Bachelor Arjete Dodaj Shtator / 2019 Prishtinë Bartës Privat i Arsimit të Lartë KOLEGJI UBT Programi për Arkitekturë Punim Diplome Viti akademik 2015 – 2016 Arjete Dodaj PËRJETIM I ZONËS ARKEOLOGJIKE Mentori: Dr.Arbër Sadiki Shtator / 2019 Ky punim është përpiluar dhe dorëzuar në përmbushjen e kërkesave të pjesshme për Shkallën Bachelor Abstrakti Projekti për qëllim ka krijimin e lidhjes mes arkitekturës dhe arkeologjisë me qëllim ta njohim dhe ta vlersojm të vjetrën. Pjesa kryesore e punimit është platforma e cila do të shërbej si një shteg ecje për të përjetuar dhe njoftuar me historinë, duke mundësuar qasje më të lehtë dhe vizura më të afërta me lokalitetin. E një rrugë e tillë do të shërbej për të kuptuar cilësit e veqanta të kësaj zone dhe peisazhit në përgjithësi. I ndërlidhur me shtegun do të jetë edhe muzeu i cili do të shërbej për të dokumentuar dhe ekspozuar dëshmi materiale të së kaluarës duke e njoftuar vizitorin më qartë me historinë para se ti drejtohet edhe „shtegut të përjetimit‟ duke qartësuar të gjithë kuptimet e tyre. Dizajni i muzeut do ti përshtatet edhe peisazhit dhe zones përreth duke e ndjekur edhe konfiguracionin e terrenit dhe duke pasur respekt për kontekstin, i njejti koncept do të jetë edhe tek platforma e cila „do të jetë e pranishme por pa ndikuar shumë‟ si arkitekturë afër natyrës. Muzeu do të shërbej për të ekspozuar të gjithë artefaktet dhe gjetjet ne zonën e Dresnikut. 3 MIRËNJOHJE/FALENDERIME Si fillim dua të falenderoj të gjithë ata për ndihmën, mbështetjen dhe kontributin që unë arrita në finalizimin e këtij projekti/punimi. Falenderim i veqantë shkon për stafin e profesorëve në departamentin e Arkitekturës në Universiteti për Biznes dhe Teknologji (UBT), e veqanarisht për mentorin e temës professor Arber Sadiki te cilin e falenderoj sinqerisht për mbeshtetjen, inkurajimin, durimin dhe udhezimin e tij gjate gjithë procesit. Falenderoj miqët per ndihmën dhe mbështetjen në qdo kohë. Dhe së fundmi u jam shumë mirnjohëse familjes për mbështetjen, ndihmen e gjitha këshillat që nga fillimi i studimeve. 4 FJALORI I TERMAVE MMPH – Instituti për Planifikim Hapësinor Civitates – organ i qytetarëve/këshilli i qytetit Villa Rustica – villë fshati Opus incertum – teknikë ndërtimi Aula – pjesa e pritjes, apo dhoma kryesore e pallatit Kontrafora – përforcime të murit të cilat mundësonin theksimin vertikal Afreska – formë e pikturës në murë. Peristilit – oborri i mbrendshëm me portik shtyllash Arcade – është radhitje e harqeve të mbështetura në kolona/shtylla apo skela Absidë – pjesa e fundit e kishës me formë gjysmërrethore Hipokaust – system i ngrohjes qendrore – hipo (nën), dhe causter (djegur) Apodyterium – zhveshtore/dhoma e ndërrimit e pajisur me kabina dhe rafte Frigidarium – pjesa e pishinës për tu freskuar Tepidariu – pjesa e ngrohjes/sauna/banjë djerse Caldarium – pjesa e furrës Anologjia – proces i transferimit të informacionit Toponimet – llojet e fjalëve që tregojnë emrat e vendeve, fushave, kullotave, qyteteve, rrugëve, shesheve. Serapis – hyjni greko-egjiptian Asclepius – perëndia e mjekësis në fenë dhe mitologjinë e lashtë Greke/djali i Apollonit Onomastika – është degë e gjuhësisë që studion emrat e përveçëm të vendeve dhe të njerëzve. 5 Epigrafia – është një shkencë që merret me monumente të shkruara në materiale të forta si guri, terrakota, qelqi, kocka, metal. Faraon – ishte titull që i jipej mbretit në Egjiptin e Lashtë, e që gjithashtu që konsideroheshin qenie hyjnore. Nekropol – nga greqishtja do të thotë ("qytet i të vdekurve") paraqet një grumbull varrezash Forum – (vend publik) vend grumbullimi, shesh. Qdo Municipium kishte një forum Municipium – term latin për një qytet Castrum – ishte një ndërtesë apo kamp i fortifikuar ushtarak Cameo – cope byzheteri në formë ovale Dextrarum iunctio – si term latin përkthehet (dextrarum-memorie dhe iunctio-lidhje) paraqet figura që bashkojnë duart në artin grek etrusk dhe romak që paraqiten si momente përshendetje Tabula Peuntingeriana – harta rrugore e lashtë Romake Tetrapylon – greqisht do të thotë katër porta monument i lashtë Romak i cili kishte portë në katër anët dhe gjindej në udhëkryqe Svastika – symbol i hyjnisë, shpirtëror, mirësjelljes dhe fatit të mirë 6 LISTA E FIGURAVE Fig. 1 Plani hapësinor i Kosovës………………………………………………...…....14 Fig. 2 Pozita gjeografike e Kosovës……………………………………………...…...15 Fig. 3 Harta e trashegimisë kulturore në Kosovë………………………………...…...16 Fig. 4 Lista e përhershme e trashegimisë kulturore…………………………………..16 Fig. 5 Harta me disa prej monumenteve të trashegimisë kulturore të Kosovës…...….17 Fig. 6 Harta me disa nga bukuritë natyrore të Kosovës……………………………….19 Fig. 7 Pozita gjeografike e komunës së Klinës………………………………………..21 Fig. 8 Shtrirja gjeografike e komunës së Klinës dhe komunave që e rrethojnë………22 Fig. 9 Pozita e qytetit të Klinës në raport me qendrat tjera…………………………...23 Fig. 10 Rrjeti rrugor në komunën e Klinës……………………………………………..23 Fig. 11 Plani rregullues urban i Klinës-Trafiku qendra………………………………...24 Fig. 12 Harta me zhvillimin ekonomik në komunen e Klinës………………………….25 Fig. 13 Harta e gjelbërimit…………………………………………………...................26 Fig. 14 Trendafili i erërave në rajonet e Kosovës………………………………………26 Fig. 15 Rrugët dhe ndriqimi……………………………………………………………27 Fig. 16 Harta arkeologjike e komunës së Klinës……………………………………….28 Fig. 17 a-Enë dyvegjak………………………………………………………….……...29 Fig. 18 b-Enë njëvegjake……………………………………………………….………29 Fig. 19 c-Enë……………………………………………………………………………29 Fig. 20 d-Majë heshte…………………………………………………………………..29 Fig. 21 a-Kapëse rrypi………………………………………………………………….29 Fig. 22 b-Gjilpëra………………………………………………………………………29 Fig. 23 a-Salteleon……………………………………………………………………...30 Fig. 24 b-Rruaza qelibari dhe qelqi…………………………………………………….30 Fig. 25 a-Gjilpëra gjyzlykore……………………………………………………….…..30 Fig. 26 b-Gjilpëra gjyzlykore prej bronzit……………………………………………...30 Fig. 27 Mbishkrim latin në Budisalc…………………………………………………...30 Fig. 28 Fragment mbishkrimor…………………………………………………………31 Fig. 29 Enë……………………………………………………………………………...31 Fig. 30 Altarë, Dersnik…………………………………………………………………32 7 Fig. 31 Fragment bazamenti……………………………………………………………32 Fig. 32 Sarkofagu………………………………………………………………………32 Fig. 33 Silueta e lokacionit……………………………………………………………..33 Fig. 34 Distancat e lokacionit me qendër të qytetit…………………………………….33 Fig. 35 Banimi – dhe shfryetëzimi i sipërfaqeve……………………………………….34 Fig. 36 Potencialet e zhvillimit të qytetit……………………………………………….35 Fig. 37 Ortofoto viti 2001………………………………………………………………35 Fig. 38 Ortofoto viti 2009………………………………………………………………35 Fig. 39 Ortofoto viti 2012………………………………………………………………35 Fig. 40 Ortofoto viti 2012………………………………………………………………35 Fig. 41 Harta Topografike 1:25000…………………………………………………….35 Fig. 42 Gjelbërimi………………………………………………………………………36 Fig. 43 Rrugët dhe ndriqimi……………………………………………………………37 Fig. 44 Harta me diellosjen dhe erërat…………………………………………………38 Fig. 45 Transporti………………………………………………………………………49 Fig. 46 Zhurmat………………………………………………………………………...49 Fig. 47 Harta Tabula Peutingeriana…………………………………………………….40 Fig. 48 Harta me rrugën e vjetër Romake Via Lissus Naissus…………………………40 Fig. 49 Skulptura, koka e një femre…………………………………………………….42 Fig. 50 Monumente epigrafike 1……………………………………………………….42 Fig. 51 Monumente epigrafike 2……………………………………………………….43 Fig. 52 Pallati I…………………………………………………………………………44 Fig. 53 Pallati I 3D……………………………………………………………………..44 Fig. 54 Pallati II………………………………………………………………...………45 Fig. 55 Pallati II 3D………………………...…………………………………………..46 Fig. 56 Villa Rustica……………………………………………………………………46 Fig. 57 Vieux la Romaine………………………………………………………………46 Fig. 58 Villa hypocauste-Palencia……………………………………………………...46 Fig. 29 Stibadiumi……………………………………………………………………...47 Fig. 60 Stibadiumi ilustrim……………………………………………………………..47 Fig. 61 Horreumi……………………………………………………………………….47 Fig. 62 Horreumi ilustrim………………………………………………………………47 8 Fig. 63 Barakat e ushtrisë………………………………………………………………48 Fig. 64 Barakat e ushtrisë ilustrim 1……………………………………………………48 Fig. 65 Barakat e ushtrisë ilustrim 2 ………………………………………...…………48 Fig. 66 Barakat e ushtrisë ilustrim 3……………………………………………………48 Fig. 67 Muri rrethues…………………………………………………………………...49 Fig. 68 Muri rrethues Avila, Spain……………………………………………………..49 Fig. 69 Gamzigrad-Romuliana…………………………………………………………49 Fig. 70 Bazilika-Ulpianë……………………………………………………………….52 Fig. 71 Pamje e nekropolit……………………….……………………………………..52 Fig. 72 Stelë…………………………………………………………………………….52 Fig. 73 Bazilika dhe kapela e pagëzimit………………………………………………..52 Fig. 74 Mozaiku i Orfeut……………………………………………………………….53 Fig. 75 Artefakt- Unazë………………………………………………………………...53 Fig. 76 Stelë mbivarrore………………………………………………………………..53 Fig. 77 Fibula spirale…………………………………………………………………...54 Fig. 78 Stacioni Viciano në hartën Tabula Peuntingeriana…………………………….54 Fig. 79 Planimetri e Felix Romuliana………………………………….……………….55 Fig. 80 Foto e lokalitetit Gamzigrad Romuliana……………………………………….55 Fig. 81 Fig.81 Mozaiku në Pallatin e Galeriusit………………………………………..55 Fig. 82 Mbetjet e portalit hyrës………………………………………………………...55 Fig. 83 Mozaikë në Gamzigrad-Romuliana, Pallati i Galerius…………………………56 Fig. 84 Mozaikë në Gamzigrad-Romuliana, Pallati i Galerius…………………………56 Fig. 85 Mozaikë në lokalitetin antik në Dresnik……………………………………….56 Fig. 86 Mozaikë në lokalitetin antik