TECHNE TEXNH SERIA NOWA Nr 2 / 2018 TECHNE T EXNH 2 SERIA NOWA Redakcja tomu: Redakcja techniczna: • prof. UŁ dr hab. Tadeusz Bernatowicz • mgr Alina Barczyk • prof. UŁ dr hab. Piotr Gryglewski Korekta językowa: Redaktor naczelny: • mgr Aleksandra Sitkiewicz • prof. UŁ dr hab. Piotr Gryglewski Kolegium redakcyjne: Tłumaczenia abstraktów: • prof. UŁ dr hab. Tadeusz Bernatowicz • mgr Konrad Brzozowski • prof. UŁ dr hab. Eleonora Jedlińska • prof. UŁ dr hab. Aneta Pawłowska Skład komputerowy: • prof. dr hab. Krzysztof Stefański • dr Tomasz Pietras Sekretarze redakcji: Wydawca: • mgr Alina Barczyk Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego • dr Irmina Gadowska Wydanie I. Ark. druk. X Rada naukowa: • prof. dr hab. Juliusz A. Chrościcki (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II © Copyright by Authors, Łódź 2018 w Krakowie) • dr Wioletta Kazimierska-Jerzyk © Copyright by University of Lodz, (Uniwersytet Łódzki) Department of History of Art, Łódź 2019 • prof. UŁ dr hab. Anna Marciniak-Kajzer (Uniwersytet Łódzki) • prof. dr. Birgit Mersmann Autorzy artykułów ponoszą pełną odpowiedzialność (IFK Internationales Forschungszentrum ze uzyskanie praw autorskich do ilustracji für Kulturwissenschaften, Kunstunversität Linz/NFS Bildkritik Universität Basel) Adres Redakcji: • dr hab. Jakub Sito (Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk) Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego • dr. Beate Störtkuhl ul. G. Narutowicza 65 (Bundesinstitut für Kultur und Geschichte 90-131 Łódź der Deutschen in östlichen Europa) www.techne.uni.lodz.pl • Phd Lukáš Novotný e-mail: [email protected] (Západočeská Univerzita v Plzni) • Prof. Juan Manuel Monterroso Montero (University of Santiago de Compostela) ISSN 2084-851X Spis treści I. Wstęp 5 II. Artykuły Jacek Kowalski (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu) Po drugiej stronie lustra. Nieziemski ołtarz w „Obleżeniu Jasnej Gory Częstochowskiej” ... 9 Jakub Sito (Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk) Johanna Georga Plerscha nieznany projekt ołtarza głównego w kościele dominikanów w Lublinie ....................................................................... 23 Janina Dzik (Kraków) Obraz czy figura? Uwagi o ołtarzu św. Stanisława Kostki w rzymskim kościele Sant’ Andrea al Quirinale ...................................................................... 45 Ewa Kubiak (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Łódzki) Ołtarze okazjonalne wznoszone w czasie procesji Bożego Ciała w kolonialnym Cusco .... 61 Ewa Letkiewicz (Instytut Sztuk Pięknych, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie) Polityczne konteksty sztuki. Klejnoty w imperium Napoleona ......................... 109 Grażyna Bobilewicz (Instytut Slawistyki Polska Akademia Nauk) Twórczość białoruskiego artysty ulicznego Andrieja Busła ........................... 129 III. Recenzje i sprawozdania Krzysztof Stefański (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Łódzki) Wrocławskie wille. Agnieszka Tomaszewicz, „Wrocławskie wille i osiedla willowe doby histo- ryzmu”, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2019 (recenzja) ...... 151 Krzysztof Stefański (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Łódzki) O dziedzictwie poprzemysłowym w Łodzi i na świecie. 25. Konferencja Grupy Roboczej Polskich i Niemieckich Historyków Sztuki i Konserwatorów „Miasto postindustrialne i jego dziedzictwo w XXI wieku. Ochrona – konserwacja – rewitalizacja”. Łódź, 11–14 paź- dziernika 2017 roku .............................................................. 159 TECHNE T EXNH 4 SERIA NOWA Alina Barczyk (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Łódzki) „Johann Lucas von Hildebrandt” – konferencja naukowa, Österreiche Akademie der Wis- senschaften, Wiedeń, 21–23 listopada 2018 roku ...................................... 166 Eleonora Jedlińska (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Łódzki) „Oczy warszawskiego getta”. Wystawa multimedialna Zofii Lipeckiej„ Ci guardano” w Rende, luty 2018 roku. Ekspozycja zaproponowana przez ministra kultury Rende, Martę Petrusewicz; kurator wystawy: Roberto Sotille [Museo del Presente / Muzeum Sztuki Współczesnej] / „Les regards du ghetto de Varsovie”. Ci guardano – l’exposition multimédia de Zofia Lipecka au Museo del Presente, Rende, Italie, 22 février – 10 mars 2018; proposée par la professeure Marta Petrusewicz, adjointe au maire, chargée de la culture; commis- saire: le critique d’art Roberto Sottile ............................................... 172 Spis recenzentów ................................................................ 175 Wstęp http://dx.doi.org/10.18778/2084-851X.06.01 ddajemy w ręce Czytelników drugi numer nowej serii pisma TECHNE. W znacznej mierze jego zawartość dopełnia cykl wystąpień opublikowa- O nych w naszym pierwszym numerze. Zamieszczone poniżej cztery arty- kuł wpisują się w szeroko pojmowane badania nad dawnymi ołtarzami. Cykl ten otwiera cenny tekst Jacka Kowalskiego Po drugiej stronie lustra. Nieziemski ołtarz w „Obleżeniu Jasnej Gory Częstochowskiej”. Opracowanie pióra Jakuba Sito w istotny sposób poszerza naszą wiedzę o twórczości Johanna Georga Plerscha. Dwa kolejne teksty dotyczą obiektów funkcjonujących poza granicami Rzeczpospolitej. Pierwszy z nich, autorstwa Janiny Dzik formułuje szereg interesujących spostrzeżeń dotyczą- cych ołtarza św. Stanisława Kostki w rzymskim kościele Sant’ Andrea al Quirinale. Bardziej odległe obszary uwzględnia artykuł Ewy Kubiak, która dzieli się z czy- telnikami informacjami na temat okazjonalnych ołtarzy związanych ze świętami Bożego Ciała, jakie realizowano w kolonialnym Cusco. Cykl poświęcony dawnym ołtarzom w naszym numerze uzupełniają dwa odmienne tematycznie i chronolo- gicznie artykuły. W pierwszym z nich Ewa Letkiewicz omawia klejnoty funkcjo- nujące w ramach państwa Napoleona, analizując ich formy w szerokim kontekście historyczno-politycznym. Natomiast w artykule Grażyny Bobilewicz została omó- wiona twórczość białoruskiego artysty ulicznego Andrieja Busła. Nasz numer zamyka część zawierająca recenzje i komunikaty. Wśród tych pierwszych znalazło się omówienie książki Agnieszki Tomaszewicz poświęconej założeniom willowym Wrocławia z okresu historyzmu. Ocena tej niezwykle waż- nej publikacji została sformułowana przez Krzysztofa Stefańskiego. Ten sam autor w swoim komunikacie przybliżył konferencję Miasto postindustrialne i jego dzie- dzictwo w XXI wieku. Ochrona – konserwacja – rewitalizacja, (Łódź 11–14 X 2017), która została zorganizowana w ramach 25. Konferencji Grupy Roboczej Polskich i Niemieckich Historyków Sztuki i Konserwatorów. Alina Barczyk omówiła inne, ważne spotkanie naukowe poświęcone Johannowi Lucasowi von Hildebrand (Öster- reiche Akademie der Wissenschaften, Wiedeń, 21–23 XI 2018). Nasz tom zamyka relacja Eleonory Jedlińskiej z wystawy multimedialnej Zofii Lipeckiej „Ci guardano”, która odbyła się w Museo del Presente we włoskim Rende (22 II–10 III 2018). TECHNE T EXNH 6 SERIA NOWA Oddając w Państwa ręce kolejny tom pragnę serdecznie podziękować wszyst- kim naszym Autorom. Wierzę, że zaprezentowane w tym numerze artykuły prezen- tujące kierunki badań różnych ośrodków naukowych będą cennym dopełnieniem współczesnego obrazu polskiej historii sztuki. Piotr Gryglewski Redaktor naczelny półrocznika TECHNE. Seria nowa Artykuły Jacek Kowalski Instytut Historii Sztuki UAM http://dx.doi.org/10.18778/2084-851X.06.02 Po drugiej stronie lustra Nieziemski ołtarz w Obleżeniu Jasnej Gory Częstochowskiej nonimowy poemat Obleżenia Jasnej Gory Częstochowskiej pieśni dwana- ście, należący do najwybitniejszych epopei polskich XVII wieku, zawiera A plastyczną wizję świątyni chrześcijańskiej, w tym jej głównego ołtarza. Tekst ów, dobrze znany historykom literatury, był już kilkukrotnie poddawany interpretacjom. Aż dotąd uszedł jednak, o ile mi wiadomo, uwadze badaczy sztuki nowożytnej1. Jego wyjątkowość nie oznacza oczywiście odosobnienia. Poezja sta- ropolska wydała wiele tekstów poetyckich, czy to o charakterze historycznym, czy panegirycznym, zawierających liczne opisy dzieł sztuki i architektury – ekphraseis. Twórców tej epoki zajmował również obraz zaświatów, którym poświęcili szereg utworów, zwykle badanych jako należące do odrębnego gatunku. Opis, o którym mowa, choć jest fragmentem epopei, także do nich należy. W owym czasie epopeją wzorcową dla poetów staropolskich pozostawała Jero- zolima Wyzwolona Torkwata Tassa w przekładzie Piotra Kochanowskiego, wyda- na drukiem w 1618 roku. Wykreowany przez Tassa i zaszczepiony w polszczyźnie świat poetycki wywodził się pośrednio z Wergiliuszowej Eneidy, której bohatero- wie, wedle tradycji jeszcze homeryckiej, podczas swojej ziemskiej wędrówki winni byli odwiedzić także podziemia Hadesu. Tasso zastąpił Hades zaczarowanym ogro- dem wróżki Armidy. Oprócz Jerozolimy wyzwolonej Piotr Kochanowski spolszczył (acz, niestety, pozostawił w rękopisie) Orlanda Szalonego Ariosta, w którym niejaki Astolf nawiedza z kolei Raj Ziemski. W Obleżeniu wizycie tej odpowiada wędrówka Lioby, jednej z głównych bohaterek, po zaświatach. Prowadzi ją św. Paweł Pustel- nik, należący do licznej gromady literackich przewodników (by wspomnieć Wergi- liusza i Beatrycze z Boskiej komedii Dantego). Jacek Sokolski sugerował w swoim czasie, że opis z Obleżenia zbliża się „do wzorca stworzonego w Orlandzie szalonym przez Ariosta”, zarazem zaś, w porów- naniu do innych tego rodzaju tekstów staropolskich, zachowuje „chyba najwięcej 1 Temuż opisowi autor artykułu poświęcił ostatnio rozdział w książce popularnonaukowej (Kowalski 2019 , s. 65–83), wcześniej zaś wykorzystał go incydentalnie, omawiając symbolikę barokowego ołtarza (Kowalski 2007,