P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz LIPNO (363) Warszawa 2007 Autorzy: Cezary Sroga*, Anna Bli źniuk*, Paweł Kwecko*, Izabela Bojakowska*, Stanisław Wołkowicz*, Krystyna Wojciechowska** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: El Ŝbieta Gawlikowska* we współpracy z Markiem Czerskim* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska* * - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa **- Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp (C. Sroga) ............................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (C. Sroga) .................................................. 4 III. Budowa geologiczna (C. Sroga) ....................................................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (C. Sroga) ................................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (C. Sroga) ................................................................ 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (C. Sroga) ........................................... 12 VII. Warunki wodne (C. Sroga) ............................................................................................. 14 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 14 2. Wody podziemne.................................................................................................... 15 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 17 1. Gleby (A. Bli źniuk, P. Kwecko) .............................................................................. 17 2. Osady (I. Bojakowska) ........................................................................................... 20 3. Pierwiastki promieniotwórcze ( S. Wołkowicz) ....................................................... 22 IX. Składowanie odpadów (K. Wojciechowska) ................................................................... 25 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (C. Sroga) ..................................................................... 30 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (C. Sroga) ...................................................................... 32 XII. Zabytki kultury (C. Sroga) .............................................................................................. 35 XIII. Podsumowanie (C. Sroga) ............................................................................................... 36 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 37 I. Wst ęp Arkusz Lipno Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wykona- ny w 2007 roku w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego zgodnie z Instrukcj ą opracowania MGsP w skali 1:50 000 (Instrukcja..., 2005). Przy jego opracowy- waniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Lipno Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w Oddziale Dolno- śląskim PIG we Wrocławiu (Sroga, 2002). Map ę sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współ- rz ędnych „1942”, arkusz Lipno. Zawiera ona dane zgrupowane w sze ściu warstwach informa- cyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodaro- wania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały do niniejszego opracowania zebrano w archiwach: Kujawsko-Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego w Bydgoszczy, Kujawsko-Pomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego – Delegatury we Włocławku, starostw powiatowych w: Lipnie, Golubiu-Dobrzyniu, Rypinie i Sierpcu, Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, w: Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Delegaturze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Włocławku oraz we wła ściwych terenowo sie- dzibach nadle śnictw, urz ędach miast i gmin. Zebrane informacje zweryfikowano zwiadem terenowym. Dane o jedynym, udokumentowanym zło Ŝu piasków zostały zamieszczone w karcie in- formacyjnej opracowanej dla komputerowej bazy danych, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Lipno wyznaczaj ą współrz ędne 19 o00’ −19 o15’ długo ści geograficznej wschodniej i 52 o50’ −53 o00’ szeroko ści geograficznej północnej. Jest on poło Ŝony we wschodniej cz ęś ci województwa kujawsko-pomorskiego. Obejmuje gmin ę Kikół, cz ęść gmi- ny Chrostkowo, cz ęść miasta i gminy Lipno oraz niewielkie fragmenty gminy Bobrowniki i Sk ępe w powiecie lipnowskim; cz ęść gminy Czernikowo w powiecie toru ńskim; fragmenty gmin: Ciechocin i Zbójno w powiecie golubsko-dobrzyńskim oraz niewielki fragment gminy Brzuze w powiecie rypi ńskim. Mapa obejmuje du Ŝy fragment historycznie ukształtowanej dzielnicy − Ziemi Dobrzy ńskiej. Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 1998) obszar arkusza Lip- no znajduje si ę w prowincji Ni Ŝ Środkowoeuropejski, w południowo-wschodniej cz ęś ci pod- prowincji Pojezierza Południowobałtyckie. Przewa Ŝaj ąca cz ęść obszaru obj ętego arkuszem wchodzi w skład makroregionu Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie (mezoregion Pojezierze Dobrzy ńskie), a jedynie południowo-zachodni jego fragment nale Ŝy do makroregionu Prado- lina Toru ńsko-Eberswaldzka (mezoregion Kotlina Toru ńska) (fig. 1). Obszar Pojezierza Dobrzy ńskiego w obr ębie arkusza Lipno jest morfologicznie bardzo urozmaicony. Elementy rze źby terenu zwi ązane s ą z działalno ści ą l ądolodu i wód fluwiogla- cjalnych z okresu plejstocenu − typowe s ą tu wzgórza morenowe, rynny polodowcowe oraz specyficzne dla erozyjno-akumulacyjnej działalno ści lodowca formy morfologiczne: kemy, ozy i drumliny. Wyniesienie terenu waha si ę w granicach od 66 m n.p.m. (w dolinach jezior) do 136 m n.p.m. na wzgórzach morenowych. Północno-wschodni fragment arkusza (okolice: Zbójna, Obór i Chrostkowa) to rejon o wyj ątkowo du Ŝym nagromadzeniu drumlinów − w ąs- kich i długich wzgórz o stromych stokach, usytuowanych równolegle (Molewski, Wysota, 2000). Jeziora polodowcowe, zarówno rynnowe, jak i z wytapiania brył martwego lodu, wy- st ępuj ą w północno-zachodniej i centralnej cz ęś ci mapy. Odmienny charakter maj ą tereny poło Ŝone wzdłu Ŝ południowo-zachodniej granicy ar- kusza, nale Ŝą ce do Kotliny Toru ńskiej (cz ęść Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej). Jest to równina sandrowa urozmaicona wzgórzami wydmowymi, wyniesiona do wysoko ści 85– 100 m n.p.m., w cało ści porośni ęta borem sosnowym. Obszar obj ęty opracowaniem pod wzgl ędem klimatycznym nale Ŝy do Regionu Cheł- mi ńsko-Toru ńskiego. Wyró Ŝnia si ę on na tle innych regionów wi ększ ą cz ęsto ści ą dni z pogo- dą bardzo ciepł ą z du Ŝym zachmurzeniem latem, a w okresie zimowo-wiosennym − dni przymrozkowych bardzo chłodnych, bez opadu. W ci ągu całego roku najwi ęcej jest jednak 4 dni z pogod ą umiarkowanie ciepł ą, pochmurn ą i bez opadów (Wo ś, 1999). Średnia temperatu- ra roczna przekracza +8 oC, a temperatura lipca +18 oC. Roczna suma opadów wynosi 550 mm, pokrywa śnie Ŝna zalega 60-70 dni w roku, a liczba dni z przymrozkami wynosi 75–80. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Lipno na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) Granice: 1 – makroregionów, 2 – mezoregionów Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie Makroregion: Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka Mezoregion: 315.11 – Pojezierze Chełmi ńskie Mezoregion: 315.35 – Kotlina Toru ńska 315.13 – Dolina Drw ęcy 315.36 – Kotlina Płocka 315.14 – Pojezierze Dobrzy ńskie Makroregion: Pojezierze Wielkopolskie 315.16 – Równina Urszulewska Mezoregion: 315.55 – Równina Inowrocławska Ponad 2/3 powierzchni omawianego arkusza zajmuj ą gleby wy Ŝszych klas bonitacyj- nych, naleŜą ce do gleb chronionych. S ą to w przewadze gleby brunatne, a tak Ŝe bielicowe, wytwo-rzone z glin lekkich i średnich. Uprawia si ę na nich: pszenic ę, Ŝyto, kukurydz ę, ziem- niaki, buraki cukrowe oraz ro śliny przemysłowe. Gleby niskich klas bonitacyjnych – poba- 5 gienne mursze oraz torfy, wyst ępuj ą w dolinie rzeki Mie ń, w zagł ębieniach bezodpływowych oraz w obni Ŝeniach terenu wokół jezior. S ą to tereny zaj ęte przez pastwiska oraz ł ąki. Obszary le śne skupiaj ą si ę w południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza oraz w dolinie Mieni i na północ od Wildna. Na południowym zachodzie są to monokulturowe