P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz POŁANIEC (920) Warszawa 2006 Autorzy: Sławomir Dominiak *, Izabela Bojakowska *, Anna Pasieczna *, Hanna Tomassi-Morawiec *, Krystyna Wojciechowska ** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska * Redaktor regionalny: Katarzyna Strzemi ńska * Redaktor regionalny planszy B: Dariusz Grabowski * Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska * * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne „Polgeol” SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2006 Spis tre ści I. Wst ęp – S. Dominiak ......................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – S. Dominiak ............................................ 4 III. Budowa geologiczna – S. Dominiak ................................................................................. 7 IV. Zło Ŝa kopalin – S. Dominiak ........................................................................................... 10 1. Kopaliny chemiczne..................................................................................................... 10 2. Kopaliny ilaste.............................................................................................................. 13 3. Kopaliny okruchowe .................................................................................................... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – S. Dominiak .......................................................... 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – S. Dominiak ..................................... 17 VII. Warunki wodne – S. Dominiak ....................................................................................... 19 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 19 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 19 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 22 1. Gleby A. Pasieczna ...................................................................................................... 22 2. Osady wodne - I. Bojakowska ...................................................................................... 25 3. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach – H. Tomassi-Morawiec ............................. 26 IX. Składowanie odpadów - K. Wojciechowska.................................................................... 29 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – S. Dominiak ............................................................... 36 1. Warunki korzystne ....................................................................................................... 36 2. Warunki niekorzystne .................................................................................................. 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – S. Dominiak ................................................................ 38 XII. Zabytki kultury – S. Dominiak ........................................................................................ 41 XIII. Podsumowanie ................................................................................................................ 43 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 45 I. Wst ęp Arkusz Połaniec Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wy- konany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu w 2006 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje za- mieszczone na arkuszu Połaniec Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w 2001 roku, w Katedrze Geologii Gospodarczej i Ochrony Złó Ŝ AGH w Krakowie (Paulo i in., 2001). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opra- cowania i aktualizacji MGP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Przeznaczo- na jest do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych, w tym planowania przestrzennego, zwłaszcza w zakresie wykorzystania i ochrony zasobów złó Ŝ kopalin oraz środowiska przyrodniczego. Do opracowania mapy wykorzystano materiały zgromadzone w archiwach: Pa ństwo- wego Instytutu Geologicznego w Warszawie (Centralne Archiwum Geologiczne), Świ ęto- krzyskiego i Podkarpackiego Urz ędu Marszałkowskiego, Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Kielcach i Rzeszowie (delegaturze w Tarnobrzegu) oraz nadle śnictwach w: Sta- szowie, Tuszymie, Mielcu i Budzie Stalowskiej. Informacje na temat wód powierzchniowych i podziemnych uzyskano w: Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Kielcach i Rzeszowie oraz Regionalnym Zarz ądzie Gospodarki Wodnej w Krakowie. Wykorzystano równie Ŝ materiały uzyskane w: starostwach powiatowych oraz urz ędach gmin znajduj ących si ę na obszarze arkusza. W kwietniu 2006 r. dokonano wizji lokalnej złó Ŝ i punktów wyst ępowania kopalin. Da- ne dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Połaniec rozci ąga si ę pomi ędzy współrz ędnymi geograficznymi: 21°15’00” a 21 °30’00” długo ści geograficznej wschodniej oraz 50°20’00” a 50°30’00” sze- roko ści geograficznej północnej. 4 Pod wzgl ędem geograficznym (Kondracki, 2001) obszar arkusza poło Ŝony jest na gra- nicy dwóch prowincji: Wy Ŝyn Polskich (podprowincja Wy Ŝyny Małopolskiej) oraz Karpat i Podkarpacia (podprowincja Północnego Podkarpacia) (fig. 1). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Połaniec na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu Mezoregiony Niecki Nidzia ńskiej: 342.28 – Niecka Połaniecka Mezoregiony Wy Ŝyny Małopolskiej: 342.34-35 – Góry Świ ętokrzyskie, 342.36 – Wy Ŝyna Sandomierska, 342.37 – Pogórze Szydłowskie Mezoregiony Północnego Podkarpacia: 512.41 – Nizina Nadwi śla ńska, 512.43 – Płaskowy Ŝ Tarnowski, 512.44 – Do- lina Dolnej Wisłoki, 512.45 – Równina Tarnobrzeska, 512.48 – Płaskowy Ŝ Kolbuszowski, 512.51 – Pradolina Pod- karpacka Jednostkami ni Ŝszego rz ędu Wy Ŝyny Małopolskiej (w granicach obszaru arkusza) są: makroregion Niecki Nidzia ńskiej z mezoregionem Niecki Połanieckiej, natomiast w obr ębie Północnego Podkarpacia wyró Ŝnia si ę makroregion Kotliny Sandomierskiej z mezoregionem Niziny Nadwi śla ńskiej. Niecka Połaniecka obejmuje północno-zachodnią cz ęść obszaru i tworzy zapadlisko, które w cz ęś ci przywi śla ńskiej nabiera cech płaskowy Ŝu. Nizin ę Nadwi- śla ńsk ą stanowi płaskodenna dolina Wisły, która zajmuje pozostał ą cz ęść omawianego obszaru. 5 Dwudzielno ść budowy arkusza wyra źnie zaznacza si ę w jego morfologii. Płaskowy Ŝ Niecki Połanieckiej wznosi si ę od około 160 m n.p.m. w północnej cz ęś ci obszaru do około 200 m n.p.m. w cz ęś ci zachodniej, tworz ąc w rejonie Poła ńca wyra źną kraw ędź morfolo- giczn ą z dolin ą Wisły (około 30 m wysoko ści). Nizina Nadwi śla ńska cechuje si ę monoton- nym ukształtowaniem terenu, a jej powierzchnia opada łagodnie z południa i południowego zachodu na północny wschód, od około 160 do 150 m n.p.m. Najwy Ŝej poło Ŝony punkt na obszarze arkusza znajduje si ę w jego północno-zachodniej cz ęś ci, w okolicach miejscowo ści Szczeka (203,1 m n.p.m.), natomiast punkt najni Ŝszy umiejscowiony jest w dolinie Wisły, w rejonie Dymitrowa Małego (150 m n.p.m.). Według podziału administracyjnego północno-zachodnia cz ęść obszaru arkusza znajdu- je si ę w województwie świ ętokrzyskim (powiat staszowski z miastem i gmin ą Połaniec i Osiek oraz gminami: Łubnice i Rytwiany), natomiast centralna i południowo-wschodnia cz ęść obszaru nale Ŝy do województwa podkarpackiego (niewielki fragment powiatu tarno- brzeskiego z gmin ą Baranów Sandomierski oraz powiat mielecki z gminami: Padew Narodo- wa, Gawłuszowice, Borowa, Czermin, Tuszów Narodowy i Mielec). Omawiany obszar cechuje si ę korzystnymi warunkami klimatycznymi. Lata s ą tutaj ciepłe, a zimy niezbyt mro źne. Średnia roczna temperatura powietrza si ęga prawie 8ºC, nato- miast średnie roczne sumy opadów wynosz ą zazwyczaj 600 - 650 mm, z czego na półrocze letnie przypada około 420 mm. Okres wegetacyjny trwa około 210 dni. Dogodne warunki naturalne (urodzajne gleby i odpowiedni klimat) decyduj ą o rolniczo- przemysłowym charakterze regionu. UŜytki rolne zajmuj ą du Ŝe obszary (około 70 % po- wierzchni arkusza), z czego wi ększo ść wykorzystywana jest jako grunty orne, ł ąki i pastwi- ska. Główne uprawy stanowi ą: zbo Ŝa ( Ŝyto, pszenica), ro śliny okopowe, pastewne, warzywa i owoce. W gminie Borowa szeroko rozpowszechniona jest uprawa nasion kwiatów, nato- miast w gminie Padew Narodowa spotyka si ę plantacje tytoniu. Produkcja zwierz ęca sprowa- dza si ę do hodowli bydła, trzody chlewnej i drobiu. Przemysł na obszarze arkusza zwi ązany jest głównie z drobn ą wytwórczo ści ą rzemie śl- nicz ą, obsług ą rolnictwa oraz przetwórstwem