PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz WOŁCZYN (768) Warszawa 2004 Autorzy: Alicja Maćków*, Mirosław Woźniak*, Jacek Gruszecki*, Jadwiga Kochanowska*, Jerzy Król*, Józef Lis**, Anna Pasieczna**, Izabela Bojakowska**, Stanisław Wołkowicz** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma**, we współpracy z Elżbietą Gawlikowską ** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA S.A. ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp – A. Maćków................................................................................................................3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – A. Maćków..................................................3 III. Budowa geologiczna – J. Kochanowska .............................................................................6 IV. Złoża kopalin – J. Gruszecki ...............................................................................................8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – J. Gruszecki..............................................................11 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – J. Gruszecki .......................................12 VII. Warunki wodne – M. Woźniak.........................................................................................13 1. Wody powierzchniowe.........................................................................................................13 2. Wody podziemne..................................................................................................................14 VIII. Geochemia środowiska ...................................................................................................17 1. Gleby - J. Lis, A. Pasieczna………………………………………………………………. 17 2. Pierwiastki promieniotwórcze - S. Wołkowicz…………………………………………… 20 IX. Składowanie odpadów – J. Gruszecki................................................................................22 X. Warunki podłoża budowlanego – J. Kochanowska............................................................31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – J. Kochanowska ...........................................................32 XII. Zabytki kultury – J. Król .................................................................................................36 XIII. Podsumowanie – J. Kochanowska..................................................................................37 XIV. Literatura ........................................................................................................................38 ……………………………………………………………………………… I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Wołczyn Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Wołczyn Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanego w roku 1997 w Katowickim Przedsiębiorstwie Geologicznym w Katowicach (Pinkosz, 1997). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcję opracowania i aktualizacji MggP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach, w wydziałach: Opolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Opolu, Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu i Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi. Wykorzystano też informacje uzyskane w starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do banku danych, ściśle związanego z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Położenie arkusza Wołczyn określają współrzędne geograficzne: 18000’-18015’ długości geograficznej wschodniej i 51000’-51010’ szerokości geograficznej północnej. Obszar ten należy w przewadze do województwa opolskiego, a tylko niewielkie tereny północne są położone w województwach: wielkopolskim i łódzkim. W województwie opolskim znajdują się miasta: Wołczyn i Buczyna oraz fragmenty gmin: Wołczyn, Buczyna i Kluczbork w powiecie kluczborskim. Województwo wielkopolskie reprezentują wycinki gmin: Trzcinica, Rychtal i Łąka Opatowska powiatu kępińskiego. Najmniejszą powierzchnię zajmuje województwo łódzkie z fragmentami gmin: Bolesławiec i Łubnice należących do powiatu wieluńskiego. 3 Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998), teren arkusza położony jest w przewadze na obszarze prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego i podprowincji Nizin Środkowopolskich, a tylko południowo-wschodni fragment należy do prowincji Wyżyn Polskich i podprowincji Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Niziny Środkowopolskie reprezentuje część mezoregionu Wysoczyzny Wieruszowskiej w makroregionie Nizina Południowowielkopolska oraz wycinek terenu mezoregionu Równiny Oleśnickiej w makroregionie Nizina Śląska. Do Wyżyny Śląsko-Krakowskiej należy niewielka powierzchnia mezoregionu Progu Woźnickiego w makroregionie Wysoczyzna Woźnicko-Wieluńska (fig. 1). Pod względem geomorfologicznym na omawianym obszarze przeważają zdenudowane równiny morenowe z szerokimi dolinami rzek: Prosny, Pratwy i Wołczyńskiego Strumienia. Wzniesienia starszego podłoża triasowego o wysokości do 227,0 m n.p.m. występują na wschód od Byczyny, tworząc w terenie widoczną krawędź morfologiczną. Drugi ciąg wyniesień dochodzących do wysokości 214,6 m n.p.m. w rejonie Miechowej, leży w obrębie moren czołowych wyznaczających maksymalny zasięg zlodowaceń środkowopolskich. Pod względem klimatycznym, teren arkusza położony jest na pograniczu dzielnic: wrocławskiej, łódzkiej i częstochowsko-kieleckiej. Na przeważającym jego obszarze suma opadów wynosi około 600 mm, a średnia roczna temperatura powietrza kształtuje się w granicach 8,0-8,5oC. Dni z przymrozkami jest ponad 100, pokrywa śnieżna zalega 60-75 dni, a okres wegetacyjny trwa 210-220 dni. W części południowo-wschodniej wzrasta suma opadów rocznych do około 700 mm i krótszy jest okres wegetacyjny (200-210 dni). Na omawianym terenie dominują wiatry zachodnie i południowo-zachodnie. Omawiany obszar jest słabo zalesiony. Większe kompleksy leśne występują tylko w części północnej i południowej, a tereny wschodnie są prawie całkowicie pozbawione lasów. W granicach arkusza warunki glebowe są zróżnicowane. Największe kompleksy gleb chronionych dla rolniczego użytkowania (klas bonitacyjnych I-IVa) znajdują się na południowym wschodzie. Na pozostałym obszarze przeważają gleby mało urodzajne. W obniżeniach terenu, głównie wzdłuż dolin rzecznych, występują łąki na glebach pochodzenia organicznego. 4 Fig. 1. Położenie arkusza Wołczyn na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granica prowincji; 2 - granica makroregionu; 3 - granica mezoregionu Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.21 - Kotlina Grabowska; 318.22 - Wysoczyzna Złoczewska; 318.24 - Wysoczyzna Wieruszowska Mezoregion Wału Trzebnickiego: 318.46 - Wzgórza Ostrzeszowskie Mezoregiony Niziny Śląskiej: 318.56 - Równina Oleśnicka; 318.57 - Równina Opolska Prowincja: Wyżyny Polskie Podprowincja: Wyżyna Śląsko-Krakowska Mezoregiony Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej: 341.21 - Wyżyna Wieluńska; 341.22 - Obniżenie Liswarty; 341.23 - Próg Woźnicki; 341.24 - Próg Herbski; 341.26 - Obniżenie Krzepickie 5 Teren arkusza Wołczyn ma charakter rolniczo-przemysłowy. Gospodarka rolna nastawiona jest głównie na uprawę zbóż, buraków cukrowych i rzepaku. Znaczną rolę odgrywa też hodowla zwierząt (głównie bydła), mniejszą sadownictwo (rejony: Gotartów i Aniołki) oraz hodowla ryb (stawy w Kostowie). Na obszarze arkusza przeważa ludność wiejska. Miasta są niewielkie: Wołczyn liczy około 10 tys., a Byczyna - 3,4 tys. mieszkańców. Większe zakłady produkcyjne skupione są na terenie miasta Wołczyna. Znajduje się tu Śląska Fabryka Drożdży oraz Huta Szkła „Kama Vitrum”. Na pozostałym terenie zlokalizowane są głównie niewielkie zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego (gorzelnie, mleczarnie i masarnie). Przemysł wydobywczo-przeróbczy kopalin jest słabo rozwinięty. Eksploatowane jest złoże piasków „Pomiany” i złoże surowców ceramiki budowlanej „Gołkowice”. Kopalina z tego złoża wykorzystywana jest w pobliskiej cegielni. Omawiany obszar odznacza się dobrze rozwiniętą siecią dróg o nawierzchni bitumicznej. Przebiegają tu odcinki: drogi krajowej Katowice-Poznań i drogi regionalnej Kluczbork-Oleśnica oraz istnieją połączenia kolejowe z wymienionymi miastami. III. Budowa geologiczna Budowę geologiczną arkusza Wołczyn opracowano na podstawie Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Kluczbork (Haisig i in., 1980a, b). Obszar arkusza znajduje się w obrębie monokliny przedsudeckiej. Głębsze podłoże nie zostało tutaj dotychczas dokładnie rozpoznane. Powierzchnia skał paleozoicznych - permo- karbońskich, obniża się stopniowo w kierunku północno-wschodnim pod pokrywę utworów mezozoicznych, których miąższość rośnie w granicach 900-1000 m. We wschodniej części obszaru utwory triasu i jury o przebiegu północny zachód - południowy wschód