P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz CEKCYN (204) Warszawa 2007 Autorzy: JACEK GRUSZECKI*, ANNA BLI ŹNIUK**, PAWEŁ KWECKO**, IZABELA BOJAKOWSKA**, STANISŁAW WOŁKOWICZ** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny: JACEK KO ŹMA we współpracy z MARKIEM CZERSKIM** Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA** Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA** * - Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83 ©Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – Jacek Gruszecki ....................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Jacek Gruszecki .......................................... 3 III. Budowa geologiczna – Jacek Gruszecki .............................................................................. 5 IV. Zło Ŝa kopalin – Jacek Gruszecki ......................................................................................... 8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Jacek Gruszecki ........................................................ 10 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Jacek Gruszecki .................................. 10 VII. Warunki wodne – Jacek Gruszecki ................................................................................... 12 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 12 2. Wody podziemne...................................................................................................... 13 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 15 1. Gleby – Anna Bli źniuk, Paweł Kwecko................................................................... 15 2. Osady – Izabela Bojakowska .................................................................................... 17 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Stanisław Wołkowicz ............................................ 20 IX. Składowanie odpadów – Jacek Gruszecki ......................................................................... 22 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Jacek Gruszecki ............................................................. 25 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Jacek Gruszecki ............................................................ 26 XII. Zabytki kultury – Jacek Gruszecki ................................................................................... 36 XIII. Podsumowanie – Jacek Gruszecki .................................................................................. 36 XIV. Literatura......................................................................................................................... 38 I. Wst ęp Przy opracowywaniu arkusza Cekcyn Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Cekcyn Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA (Gruszecki, 2002). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, och- rona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowanie odpadów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w archiwach: Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Przedsi ębiorstwa Geologicznego POLGEOL SA w Warszawie, Kujawsko-Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego w Toruniu, w Regionalnej Dyrekcji La- sów Pa ństwowych w Toruniu, oraz w Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Pu- ławach. Wykorzystane zostały równie Ŝ informacje uzyskane w starostwach, urz ędach gmin i od u Ŝytkowników złó Ŝ. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotycz ące złó Ŝ wyst ępuj ących na obszarze arkusza zestawiono w kartach infor- macyjnych do bazy danych, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Poło Ŝenie arkusza Cekcyn wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne 18º00’-18º15’ długo- ści geograficznej wschodniej oraz 53º30’-53º40’ szeroko ści geograficznej północnej. Obszar opracowanej mapy znajduje si ę w województwie kujawsko-pomorskim i obejmuje du Ŝą cz ęść 3 powiatu tucholskiego z fragmentami gmin Cekcyn, Śliwice, Lubiewo i Cekcyn oraz cz ęść powiatu świeckiego z fragmentami gmin Osie, Lniano i Drzycim. Według podziału regionalnego (Kondracki, 2002) omawiany obszar znajduje si ę w me- zoregionach: Wysoczyzna Świecka, Bory Tucholskie i Dolina Brdy nale Ŝą cych do makrore- gionu Pojezierze Południowopomorskie, podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (fig.1). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Cekcyn na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granice makroregionów, 2 − granice mezoregionów, 3 – wi ększe jeziora Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Wschodniopomorskie Mezoregion Pojezierza Wschodniopomorskiego: 314.52 – Pojezierze Starogardzkie Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.69 − Pojezierze Kraje ńskie, 314.71 – Bory Tucholskie, 314.72 − Dolina Brdy, 314.73 − Wysoczyzna Świecka Makroregion: Dolina Dolnej Wisły Mezoregiony Doliny Dolnej Wisły: 314.82 − Kotlina Grudzi ądzka, 314.83 − Dolina Fordo ńska Makroregion; Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie Mezoregion Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.11 − Pojezierze Chełmi ńskie Ukształtowanie powierzchni terenu w granicach arkusza Cekcyn jest mało zró Ŝnicowa- ne. Wi ększo ść terenu zajmuje zalesiona równina (Wysoczyzna Świecka) wchodz ąca w skład pot ęŜ nego kompleksu lasów Borów Tucholskich. Średnia wysoko ść terenu kształtuje si ę 4 w granicach 105-115 m n.p.m., a liczne pagórki moren czołowych osi ągaj ą wysoko ść do kil- kunastu metrów. Najwy Ŝsze wzniesienie 127,3 m n.p.m. znajduje si ę w okolicach Starych Sumin. W rejonach licznie wyst ępuj ących jezior i cieków wodnych, rz ędna terenu wynosi około 100 m n.p.m., jedynie doliny rzek Ryszki i Prusiny wcinaj ą si ę gł ęboko w podło Ŝe, do rz ędnej 90-70 m n.p.m. Na obszarze arkusza Cekcyn lasy zajmuj ą około 65% powierzchni, a gleby chronione (I-IVa klasy bonitacyjnej) oraz łąki na glebach pochodzenia organicznego, według materiałów Instytutu Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, około 10% powierzchni arkusza. Klimat ma charakter umiarkowany (przej ściowy), z zaznaczaj ącym si ę wpływem kon- tynentalnych mas powietrza napływaj ących z Europy Wschodniej, w mniejszym stopniu mor- skich mas Europy Zachodniej. Średnia roczna (z wielolecia) temperatura powietrza wynosi około 7ºC, najcieplejszym miesi ącem jest lipiec (18-19 oC), a najzimniejszym stycze ń (od- 2 do-3ºC). Pokrywa śnie Ŝna utrzymuje si ę przez 50-70 dni w roku. Natomiast suma roczna opadów atmosferycznych waha si ę w granicach 450-550 mm, z maksimum w lipcu (Wo ś, 1999). Gospodarka omawianego terenu nastawiona jest głównie na gospodark ę le śną oraz tury- styk ę i wypoczynek ludno ści. Rolnictwo ma charakter podrz ędny, a nieliczne zakłady prze- mysłowe zwi ązane s ą z przetwórstwem rolno-spo Ŝywczym, usługami transportowymi i ob- sług ą rolnictwa. Na obszarze arkusza Cekcyn nie jest prowadzona jakakolwiek eksploatacja surowców mineralnych. Sie ć dróg na powierzchni arkusza Cekcyn jest słabo rozwini ęta, dominuj ą tu drogi po- wiatowe i gminne. Jedynie przez południowy fragment obszaru arkusza przebiegaj ą drogi wojewódzkie z Tucholi nr 240 i Lniana nr 239 do Świecia. Natomiast w Wierzchucinie krzy- Ŝuj ą si ę linie kolejowe: Bydgoszcz-Gda ńsk oraz Grudzi ądz-Chojnice. III. Budowa geologiczna Budow ę geologiczn ą obszaru obj ętego arkuszem Cekcyn przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Cekcyn (Jurys, Wo źniak 2006). Omawiany teren znajduje si ę w strefie Teisseyre’a-Tornquista (tzw. strefa T–T), która oddziela dwie zasadniczo ró Ŝne struktury geologiczne: prekambryjsk ą platform ę wschodnio- europejsk ą od paleozoicznych struktur Europy Środkowej i Zachodniej. Obszar arkusza Cekcyn poło Ŝony jest w granicach niecki pomorskiej (cz ęś ci niecki brze Ŝnej), w podło Ŝu której na krystalicznych skałach prekambryjskich zalegaj ą paleozoiczne skały osadowe ordowiku, syluru, dewonu i permu. Jednostka ta formowana była od permu do 5 ko ńca kredy górnej,