P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz BUDRY (68), BUDRY N (1076) Warszawa 2012 Autorzy: Adam Szel ąg*, Bogusław B ąk*, Izabela Krzak*, Paweł Kwecko*, Izabela Bojakowska*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Gra Ŝyna Hrybowicz** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Albin Zdanowski* Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka* Redaktor tekstu: Iwona Walentek* * Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa, 2012 Spis tre ści I. Wst ęp – A. Szel ąg....................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – A. Szel ąg.......................................... 4 III. Budowa geologiczna – B. B ąk, I. Krzak ..................................................................... 8 IV. Zło Ŝa kopalin – B. B ąk, I. Krzak, A. Szel ąg ............................................................. 12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin. – B. B ąk, I. Krzak, A. Szel ąg ........................... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – I. Krzak, B. B ąk, A. Szel ąg........ 15 VII. Warunki wodne – A. Szel ąg ..................................................................................... 19 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 19 2. Wody podziemne.................................................................................................. 20 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................ 23 1. Gleby – P. Kwecko ............................................................................................... 23 2. Osady wodne – I. Bojakowska ............................................................................. 26 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...................................... 29 IX. Składowanie odpadów – G. Hrybowicz ................................................................... 32 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – A. Szel ąg, B. B ąk ................................................ 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – A. Szel ąg.............................................................. 40 XII. Zabytki kultury – A. Szel ąg...................................................................................... 47 XIII. Podsumowanie – A. Szel ąg, B. B ąk, G. Hrybowicz .................................................. 48 XIV. Literatura .................................................................................................................. 50 I. Wst ęp Arkusze Budry (68) i Budry N (1076) Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 zostały opracowane w Oddziale Karpackim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ń- stwowego Instytutu Badawczego w Krakowie (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym – Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geo- logicznym POLGEOL SA w Warszawie (plansza B). Map ę wykonano zgodnie z Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, (Instrukcja..., 2005). Przy opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszach Budry i Budry N Mapy geologiczno-gospodarczej Polski (MGGP) w skali 1:50 000 wykona- nych w Oddziale Karpackim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie (Bąk, Sze- ląg, 2006). Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w ukła- dzie 1942. Mapa geo środowiskowa Polski składa si ę z dwóch plansz. Plansza A zawiera zaktuali- zowane tre ści Mapy geologiczno-gospodarczej Polski zgrupowane w nast ępuj ących war- stwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i pod- ziemne, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokal- nych działa ń gospodarczych. Słu Ŝyć moŜe instytucjom, samorz ądom terytorialnym i admini- stracji pa ństwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zasobami środowiska przyrodniczego oraz planowania przestrzennego. Przedstawiane na niej informacje środowi- skowe mog ą stanowi ć pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa mo Ŝe te Ŝ by ć przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. 3 W opracowaniu przeanalizowano i wykorzystano materiały archiwalne pochodz ące z Centralnego Archiwum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warsza- wie, Urz ędu Wojewódzkiego i Marszałkowskiego w Olsztynie, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Olsztynie, Instytutu Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puła- wach, urz ędów powiatowych i gminnych, a tak Ŝe zasobów Internetu. Mapa wykonywana jest w wersji cyfrowej, a dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały za- mieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Budry rozci ąga si ę mi ędzy 21°45’ a 22°00’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 54°10’ a 54°20’ szeroko ści geograficznej północnej, natomiast obszar arku- sza Budry N wyznaczaj ą współrz ędne: 21°45’–22°00’ długo ści geograficznej wschodniej i 54°20’–54°30’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym arkusze Budry i Budry N poło Ŝone s ą w północno- wschodniej cz ęś ci województwa warmi ńsko-mazurskiego, na pograniczu powiatów w ęgo- rzewskiego i gołdapskiego. Arkusz Budry obejmuje miasto i gmin ę W ęgorzewo oraz gminy Budry i Pozezdrze wchodz ące w skład powiatu w ęgorzewskiego, a tak Ŝe gmin ę Banie Mazur- skie nale Ŝącą do powiatu gołdapskiego. Ponad 90% obszaru arkusza Budry N pozostaje poza granicami Polski nale Ŝą c do Obwodu Kaliningradzkiego, który wchodzi w skład Federacji Rosyjskiej. Do Polski nale Ŝy male ńki skrawek terenu w południowo-wschodniej cz ęś ci arku- sza. Administracyjnie wchodzi on w skład gminy Budry (powiat w ęgorzewski) i Banie Ma- zurskie (powiat gołdapski). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym obszar arkuszy poło Ŝony jest na styku trzech mezoregionów nale Ŝą cych do podprowincji Pobrze Ŝa Wschodniobałtyckiego i Pojezie- rza Wschodniobałtyckiego (Kondracki, 2002) (fig. 1). W północnej cz ęść arkusza Budry oraz na całym obszarze arkusza Budry N rozci ąga si ę Kraina W ęgorapy. W stosunku do otoczenia wyró Ŝnia si ę ona prawie całkowitym brakiem jezior, ni Ŝszym poło Ŝeniem (charakter kotliny) oraz odmiennym typem ukształtowania po- wierzchni. Cech ą charakterystyczn ą jest wykształcona sie ć rzeczna w postaci wypływaj ącej z jeziora Mamry W ęgorapy i jej dopływu Gołdapi. Rzeki silnie meandrując utworzyły doliny wcinaj ące si ę w podło Ŝe na gł ęboko ść si ęgaj ącą 20 m. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkuszy Budry i Budry N na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu, 4 – jeziora, 5 – granica pa ństwa Prowincja: Niziny Wschodniobałtydko-Bałoruskie Podprowincja Pobrze Ŝa Wschodniobałtyckie Mezoregiony: 841.59 – Nizina S ępopolska Podprowincja Pojezierza Wschodniobałtyckie Mezoregiony: 842.71 – Puszcza Romincka, 842.82 – Pojezierze Mr ągowskie, 842.83 – Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, 842.84 – Kraina W ęgorapy, 842.85 – Szeskie Wzgórza, 842.86 – Pojezierze Ełckie Południowa cz ęść obszaru arkusza Budry znajduje si ę w zasi ęgu dwóch mezoregionów: Krainy Wielkich Jezior Mazurskich i Pojezierza Ełckiego. Na obszarze Wielkich Jezior Mazurskich dominuje krajobraz młodoglacjalny, w wi ęk- szo ści pokryty lasem. Najbardziej charakterystycznym rysem krajobrazu jest najwi ększy w Polsce zespół jezior o wyrównanym zwierciadle, poł ączonych kanałami, maj ący odpływ zarówno w kierunku północnym jak i południowym (poza arkuszem). W granicach arkusza znajduje si ę jedynie niewielka jego cz ęść – zespół Mamry, w skład którego wchodz ą jeziora: Świ ęcajty i Str ęgiel oraz poza arkuszem: Kirsajty, Dargin, Dobskie, Kisajno. 5 Drugim charakterystycznym elementem krajobrazu s ą formy marginalne fazy pomor- skiej zlodowacenia wisły reprezentowane przez moreny i wzgórza kemowe . Na omawianym terenie najwy Ŝszymi kulminacjami s ą wzgórza poło Ŝone na wschód od Węgorzewa osi ągaj ą- ce ponad 150 m n.p.m. oraz wzniesienie w rejonie Brzezówki (177 m n.p.m.). Przedłu Ŝeniem w kierunku wschodnim Krainy Wielkich Jezior Mazurskich jest Pojezie-