China goes global UNIWERSYTET ŁÓDZKI Zakład Azji Wschodniej CHINA GOES GLOBAL Rosnące znaczenie Chin na arenie międzynarodowej pod redakcją Małgorzaty Pietrasiak i Tomasza Kamińskiego Łódź 2012 © Copyright by Zakład Azji Wschodniej UŁ, 2012 RECENZENCI prof. dr hab. Marek M. Dziekan, prof. dr hab. Adam W. Jelonek REDAKTOR Bożena Walicka PROJEKT OKŁADKI Marta Grabowska SKŁAD I ŁAMANIE Wydawnictwo Naukowe Ibidem ul. Krótka 6, 95-006 Kurowice koło Łodzi tel. (042) 214 00 04; 665 126 997 e-mail: [email protected] www.ibidem.com.pl Zakład Azji Wschodniej UŁ ul. Narutowicza 59a, 90-131 Łódź e-mail: [email protected] www.wsmip.uni.lodz.pl/jednostki/strona_zakladu_azji/index.html ISBN 978-83-62332-03-8 Spis TREśCI Wstęp .......................................................................................................7 CHINY W śWIECIE – POMIĘDZY ODPOWIEDZIALNOśCIĄ A OBRONĄ WŁASNYCH INTERESÓW Dobrochna Augustyniak, Anna Piekarska, Chińska polityka kursowa a problem globalnej nierównowagi finansowej ........................................11 Katarzyna Wocheń, Ekspansja firm chińskich jako instrument realizacji polityki zagranicznej Państwa Środka. Rosnąca rola chińskich korporacji w wybranych regionach świata. ...............................................................31 Marcin Socha, Chiny jako partner międzynarodowej współpracy w zakresie ochrony środowiska ...............................................................49 Karolina Kotulewicz, Współpraca gospodarcza i polityczna ChRL i Republiki Mołdawii .............................................................................65 CHINY WOBEC PROBLEMÓW AFRYKI I BLISKIEGO WSCHODU Marcin Przychodniak, Reakcja ChRL wobec destabilizacji politycznej w krajach Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu ....................................85 Hayssam Obeidat, Aspekty strategiczne w relacjach między Chinami a krajami Afryki Wschodniej na przykładzie Sudanu ..............................97 Dorota Ściślewska, Chińska Republika Ludowa i Arabia Saudyjska – przyjaźń pod bokiem USA? ..................................................................109 6 CHINY WOBEC KRAJÓW AZJI POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ Robert Jakimowicz, Stosunki pomiędzy ChRL i ASEAN w latach 1991–2011. Wybrane aspekty polityczne i gospodarcze ..........123 Michał Zaręba, Chiny wobec państw Półwyspu Indochińskiego. Współpraca czy próba uzależnienia? .....................................................139 Maciej Michałek, Chińskie wpływy w Azji Południowej na przykładzie stosunków ChRL ze Sri Lanką ..............................................................153 CHINY I INDIE – TRUDNE SĄSIEDZTWO DWÓCH AZJATYCKICH GIGANTÓW Agnieszka Kuszewska, Stanowisko Chin wobec indyjsko-pakistańskiego konfliktu o Kaszmir w latach 1949–2011 .............................................169 Joanna Dobkowska, Od rywalizacji do współpracy: ewolucja stosunków chińsko-indyjskich w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego ...........187 ROSJA W POLITYCE CHIN: PARTNER, RYWAL, PUNKT ODNIESIENIA? Michał Lubina, Rosja w polityce zagranicznej Chin. „Rosnąca asymetria” stosunków rosyjsko-chińskich ...............................203 Mateusz Smolaga, Zarys działalności Chińskiej Republiki Ludowej i Federacji Rosyjskiej w roli wschodzących donatorów pomocy rozwojowej – analiza porównawcza .........................................213 WSTĘP Rola Chin na arenie międzynarodowej ulega dynamicznym zmianom. Kraj, który jeszcze niedawno był biorcą pomocy, uzależnionym od inwestycji zagra- nicznych i dostępu do technologii, staje się czołowym donatorem, globalnym inwestorem i eksporterem nowoczesnych rozwiązań technologicznych. W ślad za tym rośnie pozycja polityczna Chińskiej Republiki Ludowej, a jej przywód- cy coraz asertywniej bronią własnych racji i interesów w świecie. Jednocześnie polityka go global stała się codziennością dla chińskich przedsiębiorstw, które z sukcesami umacniają swoją obecność we wszystkich regionach świata. Publikacja, którą oddajemy w Państwa ręce, jest próbą analizy najważniej- szych przejawów rosnącej pozycji tego państwa na świecie. Jest to debata o Chi- nach zarówno w kontekście przywódczej roli w gronie państw rozwijających się i ich tradycyjnej polityki regionalnej, jak i w kontekście wyjścia poza nią. Go global oznacza bowiem nie tylko zajęcie miejsca jednego z liderów gospo- darki światowej, ale także inicjatora międzynarodowych strategii politycznych. Chiny konsekwentnie kreują się na poważnego i przewidywalnego gracza, od- powiedzialnego za przyszłość relacji międzynarodowych. Prezentowane tu wy- niki badań autorów z kilku głównych polskich ośrodków naukowych wstępnie były dyskutowane podczas VII Spotkań Wschodnioazjatyckich, które odby- ły się w Łodzi, na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu Łódzkiego, 26 i 27 maja 2011 r. Książka została podzielona na pięć tematycznych części. W skład każdej z nich wchodzi od dwóch do czterech rozdziałów, w których analizowane są poszczególne zagadnienia cząstkowe. W pierwszej części rozważania autorów skupiają się na uchwyceniu widocz- nego w polityce chińskiej dążenia do zbalansowania dbałości o własne interesy narodowe z ciężarem zaangażowania w rozwiązywanie globalnych problemów, takich jak chociażby skutki ocieplania klimatu czy globalna nierównowaga fi- nansowa. 8 Kolejne części pracy poświęcone są analizie roli Chin w poszczególnych re- gionach geograficznych i ich relacjom z sąsiadami. W części drugiej skupiamy uwagę na Bliskim Wschodzie, Afryce Północnej i Wschodniej. To niezwykle niestabilne regiony, w których głos Chin coraz bardziej się liczy, co wzbudza niepokój tradycyjnych aktorów politycznych zaangażowanych w tej części świa- ta – krajów europejskich oraz USA. Część trzecia dotyczy Azji Południowo-Wschodniej, stanowiącej tradycyjnie obszar wpływów Państwa Środka. Jeden z rozdziałów dotyka kwestii skompli- kowanych relacji pomiędzy Chinami i ASEAN, najważniejszą organizacją re- gionalną. W części czwartej omówione zostały stosunki chińsko-indyjskie. Z racji wielkości obu krajów oraz ich rosnących ambicji politycznych sposób rozwią- zania dzielących je trudnych problemów będzie w nadchodzących latach nie- wątpliwie przykuwał uwagę społeczności międzynarodowej. Oba składające się na tę część pracy rozdziały uświadamiają polskiemu czytelnikowi skalę i wagę zagrożeń bezpieczeństwa płynących z Azji Południowej. Ostatnim analizowanym tematem jest Rosja i jej relacje z Chinami. Mimo że Federacja Rosyjska zdaje się politycznie skoncentrowana na Europie, to jed- nak z racji swojego położenia geograficznego i interesów musi angażować się również w Azji Centralnej i Wschodniej. Tym samym skazana jest na dialog z Chinami. Współpraca pomiędzy dwoma postkomunistycznymi, rządzonymi autorytarnie mocarstwami jest niezwykle ważnym fenomenem politycznym we współczesnym świecie. Jak ciekawe jest to zagadnienie, przekonuje ostatni roz- dział książki, stanowiący analizę porównawczą Chin i Rosji jako państw udzie- lających pomocy rozwojowej. Mamy nadzieję, że niniejsza publikacja będzie stanowiła cenny wkład do dys- kusji nad rolą Chin w świecie, celami i narzędziami ich polityki zagranicznej oraz możliwością efektywniejszego włączenia tego kraju w, proces rozwiązywa- nia problemów globalnych. Serdecznie dziękujemy wszystkim, którzy przyczy- nili się do powstania książki, a przede wszystkim autorom poszczególnych roz- działów pracy za wysiłek włożony w odpowiednie przygotowanie tekstów. Małgorzata Pietrasiak i Tomasz Kamiński CHINY W śWIECIE – POMIĘDZY ODPOWIEDZIALNOśCIĄ A OBRONĄ WŁASNYCH INTERESÓW Dobrochna Augustyniak Anna Piekarska Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu CHIŃSKA POLITYKA KURSOWA A PROBLEM GLOBALNEJ NIERÓWNOWAGI FINANSOWEJ Globalny świat XXI w. to – z jednej strony – świat zliberalizowanych ryn- ków finansowych, a z drugiej – świat dużej suwerenności państwowej w kształ- towaniu wewnętrznej polityki walutowej. To właśnie owa specyfika naszych czasów spowodowała, że globalny system ekonomiczny boryka się dziś z pro- blemem globalnej nierównowagi. Problemem, który przez ponad dekadę swo- jego istnienia, nie doczekał się wciąż ani naukowego wyjaśnienia, ani jednolitej analizy przyczyn. Badacze wymieniają kilka scenariuszy i kilka grup przyczyn, które zostaną omówione w dalszej części pracy. Jedną z nich stanowi prowadzo- na przez rząd Chińskiej Republiki Ludowej celowa polityka niedowartościowa- nia waluty krajowej – RNB (renminbi, zwana też potocznie yuanem). Niniej- szy artykuł ma na celu próbę odpowiedzi na pytanie, jaki wpływ na tworzenie i utrzymywanie się globalnej nierównowagi ma chińska polityka kursowa oraz określenie skutków uwolnienia renminbi dla światowej gospodarki. Ze wzglę- du na ograniczenia w objętości artykułu skupiono się na polityce chińskiej i jej efektach, nie brano natomiast pod uwagę polityki innych państw, które notują nadwyżki w swoich bilansach płatniczych, oraz państw deficytowych. Przyję- to hipotezę, że chińska polityka kursowa to jedna z głównych przyczyn global- nej nierównowagi. W celu weryfikacji hipotezy opracowanie zostało podzielone na cztery części. Dwa pierwsze podrozdziały to wstęp teoretyczny, analizujący problem światowej nierównowagi i jej przyczyn oraz chińską politykę kursową i jej wpływ na bilans płatniczy. Kolejne części stanowią rozwinięcie problemu poprzez pokazanie globalnego wpływu prowadzonej polityki kursowej i uwol- nienia kursu na wyrównanie nierównowagi. 12 1. Światowa nierównowaga finansowa I jej przyczyny 1.1. Nierównowaga globalna oraz sposoby jej definiowania Globalizacja światowych gospodarek