P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SZCZECINEK (160) Warszawa 2009 Autorzy: Aleksander Frankiewicz, Izabela Bojakowska, Paweł Kwecko, Anna Pasieczna, Hanna Tomassi-Morawiec * , Marzena Małek** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Dariusz Grabowski* Redaktor regionalny planszy B: Dariusz Grabowski* Redaktor tekstu: Przemysław Karcz* *Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa **Przedsi ębiorstwo Geologiczne Polgeol SA w Warszawie, Zakład w Lublinie, ul. Budowlana 26, 20-469 Lublin ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 r. Spis tre ści I. Wst ęp (A. Frankiewicz) .......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Frankiewicz) ............................................ 4 III. Budowa geologiczna (A. Frankiewicz) ................................................................................ 8 IV. Zło Ŝa kopalin (A. Frankiewicz) ......................................................................................... 11 1. Kruszywa naturalne.................................................................................................. 12 2. Kreda jeziorna .......................................................................................................... 14 3. Torfy......................................................................................................................... 16 4. Surowce ilaste ceramiki budowlanej........................................................................ 16 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Frankiewicz) .......................................................... 17 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (A. Frankiewicz) .................................... 19 VII. Warunki wodne (A. Frankiewicz) .................................................................................... 24 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 24 2. Wody podziemne...................................................................................................... 26 VIII.Geochemia środowiska..................................................................................................... 30 1. Gleby (P. Kwecko,A. Pasieczna).............................................................................. 30 2. Osady (I. Bojakowska) ............................................................................................. 33 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) .......................................... 36 IX. Składowanie odpadów (M. Małek) .................................................................................... 37 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (A. Frankiewicz) ............................................................... 49 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (A. Frankiewicz) .............................................................. 51 XII. Zabytki kultury (A. Frankiewicz) ..................................................................................... 59 XIII. Podsumowanie (A. Frankiewicz) ..................................................................................... 62 XIV. Literatura......................................................................................................................... 64 I. Wst ęp Arkusz Szczecinek Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym (plansza A) i Przedsi ębiorstwie Geologicznym „POLGEOL” SA w Warszawie, Zakład w Lublinie (plansza B) zgodnie z „Instrukcj ą opra- cowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). W celu opracowania ma- py wykorzystano wykonany w 2003 roku arkusz Szczecinek Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Małek, 2003). Celem mapy jest przedstawienie: stanu zagospodarowania i klasyfikacji złó Ŝ kopalin, perspektyw i prognoz wyst ępowania kopalin, zagro Ŝeń środowiska przyrodniczego zwi ąza- nych z wyst ępowaniem złó Ŝ oraz ich eksploatacj ą, wybranych elementów hydrogeologicz- nych dla ochrony wód powierzchniowych i podziemnych, obszarów i obiektów chronionych stanowi ących ograniczenia w gospodarce zło Ŝami kopalin, warunków podło Ŝa budowlanego, stanu chemicznego gleb i ich klasyfikacji, geochemii osadów wodnych i ich klasyfikacji, ob- szarów spełniaj ących kryteria lokalizacji składowisk odpadów, lokalizacji czynnych i za- mkni ętych składowisk odpadów oraz uwarunkowa ń przyrodniczych dla planowania prze- strzennego na szczeblu regionalnym i lokalnym. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego i surowcami mineralnymi. Analiza jej treści powinna stanowi ć nieodzowny etap realizacji postanowie ń ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa o ochronie środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodaro- wania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. W celu opracowania mapy przeanalizowano materiały archiwalne oraz przeprowadzono konsultacje i uzgodnienia w Zachodniopomorskim Urzędzie Wojewódzkim Delegatura w Ko- szalinie, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska, Starostwie Powiatowym w Szczecinku, urz ędach gmin w Barwicach, Grzmi ącej, Białym Borze i Bornym Sulinowie oraz w Urz ędzie Miasta i Gminy w Szczecinku. Wykorzystano równie Ŝ materiały z archiwów Pa ństwowego Instytutu Geologicznego oraz Instytutu Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. W czasie zwiadu terenowego (listopad 2008 roku) zaktualizowano i zweryfiko- wano zebrane informacje. 3 MG śP jest map ą seryjn ą sporz ądzon ą w ci ęciu arkuszowym na podkładzie topograficz- nym w skali 1:50 000 w układzie współrz ędnych „1942”. Przygotowana jest w formie cyfro- wej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) wykorzystuj ącej i uzupełnia- jącej inne bazy danych Pa ństwowego Instytutu Geologicznego. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy da- nych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar obj ęty arkuszem Szczecinek wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 16°30 ′– 16°45 ′ długo ści geograficznej wschodniej oraz 53°40 ′–53°50 ′ szeroko ści geograficznej pół- nocnej. Pod wzgl ędem administracyjnym omawiany obszar poło Ŝony jest w południowo- wschodniej cz ęś ci województwa zachodniopomorskiego, w powiecie szczecineckim (gminy: Szczecinek, Grzmi ąca, Barwice, Borne Sulinowo, Biały Bór i miasto Szczecinek). Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2000) obszar arkusza Szczecinek poło Ŝony jest w podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie na pograniczu ma- kroregionów: Pojezierze Zachodniopomorskie (mezoregion Pojezierze Drawskie) i Pojezierze Południowopomorskie (mezoregiony: Dolina Gwdy i Pojezierze Szczecineckie). Najwi ększa cz ęść obszaru (zachodnia i środkowa) nale Ŝy do Pojezierza Drawskiego. Północno-wschodnia cz ęść le Ŝy w Dolinie Gwdy, a południowo-wschodnia na Pojezierzu Szczecineckim (fig.1). Poło Ŝenie obszaru w strefie marginalnej zwi ązanej z postojem l ądolodu fazy pomorskiej zlodowacenia wisły decyduje o dominacji młodoglacjalnego typu rze źby. Wzgórza morenowe wznosz ące si ę do około 200 m n.p.m., s ąsiaduj ące z licznymi jeziorami rynnowymi i wytopi- skowymi oraz rozległymi torfowiskami, a tak Ŝe lasy o starym drzewostanie tworz ą urozma- icony i malowniczy krajobraz. Pojezierze Drawskie to falista wysoczyzna morenowa. Przecinaj ą j ą dwa ci ągi wzgórz moreny recesyjnej fazy pomorskiej zlodowacenia wisły. Przebiegaj ą łagodnymi łukami z po- łudniowego-zachodu na północny-wschód przez okolice Radacza-Dal ęcina-Nowego Gonnego oraz Radomy śla-Przeradza-Kusowa. Wzgórza i pagórki tworz ą kulminacje terenu o wysoko- ści wzgl ędnej do 30 m i bezwzgl ędnej do 202,80 m n.p.m. (Polska Góra koło Dal ęcina). Mi ę- dzy ci ągami moren znajduj ą si ę równiny sandrowe oraz podmokłe obni Ŝenia wytopiskowe (najwi ększe o średnicy do kilku kilometrów), w których zachowały si ę liczne jeziora m.in.: Radacz, Wielimie, Wielatowo, Trzebiechowo i Jeziorki. 4 Dolin ę Gwdy (północno-wschodnia cz ęść obszaru) od południa ogranicza rozległa misa wytopiskowa jeziora Wielimie. Jest to równina sandrowa zbudowana z piaszczysto- Ŝwirowych osadów wód roztopowych (ze schyłku fazy pomorskiej) o mniejszym zró Ŝnico- waniu hipsometrycznym ni Ŝ obszary s ąsiednie. Kulminacje terenu osi ągaj ą tu wysoko ści 149,70 (Smol ęska Góra) – 159,0 m n.p.m. (Płociczna Góra). S ą to pagórki akumulacji szcze- linowej o wysoko ści wzgl ędnej do 12–17 m. Rze źbę sandru urozmaica tak Ŝe, wci ęta do około 7 m p.p.t., dolina Gwdy (o przebiegu południkowym) oraz kilka rynien polodowcowych (o przebiegu zbli Ŝonym do równole Ŝnikowego) zaj ętych w wi ększo ści przez jeziora m.in.: Spore, Płociczno, Białe, Smol ęsko, Jamen i St ępie ńsko. Okolice miasta Szczecinek to niewielki (północny) fragment Pojezierza Szczecinec- kiego z systemem w ąskich jezior rynnowych: Trzesiecko,