KWARTALNIK MI£OŒNIKÓW METEORYTÓW METEORYTMETEORYT Nr 4 (72) Grudzieñ 2009 ISSN 1642-588X Gujba W numerze: – wspominanie R. Nortona – po¿egnanie G. Kurata i Ch. Angera – intryguj¹ce ciemne inkluzje – jeszcze o meteorycie Lixna – skandal wokó³ ALH 84001 – 40 rocznica lotu Apollo 11 Od redaktora: METEORYT Zgodnie z zapowiedzi¹, w ostatnim numerze Meteorite z roku 2009 znalaz³y kwartalnik dla mi³oœników siê wspomnienia o Richardzie Nortonie, które w ca³oœci przenios³em do tego meteorytów numeru. Przez wiele lat mogliœmy czytaæ artyku³y Richarda w Meteorycie, a znaj¹cy jêzyk angielski mogli tak¿e czytaæ jego znakomite ksi¹¿ki. Pozna³em Wydawca: Richarda, gdy zwróci³em uwagê na zaskakuj¹c¹ zbie¿noœæ naszych losów Olsztyñskie Planetarium zawodowych: obaj zaczêliœmy od planetarium, a potem zajêliœmy siê i Obserwatorium Astronomiczne meteorytami; tylko moje osi¹gniêcia s¹ skromniejsze. Poniewa¿ znajomoœæ Al. Pi³sudskiego 38 nasza zaczê³a siê w erze przed-emailowej, pozosta³a kolekcja piêknych listów 10-450 Olsztyn od Richarda na charakterystycznym, firmowym papierze. tel. (0-89) 533 4951 OpóŸnienie tego numeru i z³y los sprawi³y, ¿e niespodziewanie ¿egnamy nie tylko Richarda. Odszed³ Gero Kurat, d³ugoletni kustosz wiedeñskiej kolekcji [email protected] meteorytów, od którego przed laty otrzyma³em cenne informacje i zdjêcia konto: meteorytu Bia³ystok, a którego zas³ugi dla meteorytyki przypominaj¹ 88 1540 1072 2001 5000 3724 0002 wspó³pracownicy. ¯egnamy te¿ Christiana Angera, ogromnie lubianego BOŒ SA O/Olsztyn w meteorytowym œwiatku, który zas³yn¹³ tym, ¿e pierwszy meteoryt, jaki uda³o mu siê znaleŸæ samodzielnie, by³ jedynym okazem meteorytu Moravka, który Kwartalnik jest dostêpny g³ównie sta³ siê dostêpny dla prywatnych kolekcjonerów. Wêdruj¹c wiosn¹ po terenie w prenumeracie. Roczna prenu- spadku Moravki nie przypuszcza³em, ¿e plany skontaktowania siê merata wynosi w 2010 roku 44 z³. z Christianem na temat jego znaleziska nigdy ju¿ nie zostan¹ zrealizowane. Zainteresowanych prosimy o wp³a- Dave Gheesling pisz¹c o potrzebie odpowiedzialnego kolekcjonowania cenie tej kwoty na konto wydawcy meteorytów i zadbania o to, co stanie siê ze zbiorem po naszej œmierci, nie nie zapominaj¹c o podaniu czytel- przypuszcza³ zapewne, ¿e jego artyku³ uka¿e siê w tak ponurym kontekœcie. nego imienia, nazwiska i adresu do Niemniej warto przeczytaæ i przemyœleæ jego uwagi, gdy lat przybywa i moment wysy³ki. Wydawca dysponuje tak¿e pozostawienia zbioru nastêpcom staje siê coraz bli¿szy. numerami archiwalnymi. Z satysfakcj¹ mogê poinformowaæ, ¿e w Meteorite ukaza³ siê artyku³ prof. Ostaficzuka o odnalezieniu i pierwszych badaniach meteorytu Gujba, dziêki Wiêkszoœæ publikowanych arty- czemu rola Polaków w historii tego wyj¹tkowego meteorytu sta³a siê znana ku³ów jest t³umaczona z kwartalnika w œwiecie. Ktoœ móg³by powiedzieæ, ¿e nad tym meteorytem ci¹¿y jakieœ fatum. METEORITE za zgod¹ jego wy- Przygotowane do publikacji wstêpne wyniki badañ zginê³y w drodze do dawcy, który zachowuje prawa do redakcji, przez d³ugi czas trudno by³o znaleŸæ chêtnego do bardziej tych artyku³ów. szczegó³owego zbadania okazu, pierwszy badacz meteorytu, dr Islam, zgin¹³ Redaguje i t³umaczy wiêkszoœæ w nieszczêœliwym wypadku, a teraz zgin¹³ Christian Anger, jeden z dwóch ludzi, tekstów: który pomogli udostêpniæ kolekcjonerom inne fragmenty tego meteorytu. S¹dzê jednak, ¿e doszukiwanie siê ukrytego sensu w nieszczêœliwych zbiegach Andrzej S. Pilski okolicznoœci by³oby nadinterpretacj¹. skr. poczt. 6 Nie wiem, czy kolejny numer uda siê przygotowaæ przed konferencj¹ 14-530 Frombork w Krakowie, wiêc ju¿ teraz przypominam, ¿e konferencja meteorytowa tel. 0-604-178-072 odbêdzie siê 23 i 24 kwietnia w Muzeum Instytutu Nauk Geologicznych PAN, [email protected] ul. Senacka 3. Sk³ad: Jacek Dr¹¿kowski Najlepsze ¿yczenia na Nowy Rok mog¹ zabrzmieæ zabawnie w tak opóŸnionym numerze, ale trochê roku nam jeszcze pozosta³o, wiêc mog¹ siê Druk: printbynet.pl przydaæ. Redakcja ¿yczy sobie i Czytelnikom zdrowia i mniejszych opóŸnieñ. Andrzej S. Pilski Zapraszamy na strony Polskiego Towarzystwa Meteorytowego http://www.ptmet.org.pl/ METEORITE THE INTERNATIONAL QUARTERLY OF METEORITES AND METEORITE SCIENCE Arkansas Center for Space and Planetary Sciences, University of Arkansas, 202 Old Museum Building, Fayetteville, Arkansas 72701, USA Email:[email protected], http://meteoritemag.uark.edu Rys. JotDe Kraków, kwiecieñ 2010 r. Meteorite is available only by subscription, for US$35 per year. Overseas airmail delivery is available for an Ok³adka: u góry wa¿¹cy 784 g fragment meteorytu Gujba ze zbioru Muzeum Ziemi PAN w Warszawie, na dole (w ramce) wa¿¹cy, po odciê- additional US$12 per year. ciu materia³u do badañ, 291 g fragment meteorytu Gujba pokazywany na wystawie we Fromborku; obecnie wróci³ do autora artyku³u na s. 29. 2 METEORYT 4/2009 Wspominanie Richarda Nortona (Artyku³ z kwartalnika METEORITE Vol. 15 No. 3. Copyright © 2009 ARKANSAS CENTER FOR SPACE & PLANETARY SCIENCES) rodzy przyjaciele z meteory- Dr Leonard nie zareagowa³. Gdy Uni- Canyon Diablo na terenie naszej posia- towej spo³ecznoœci, wersytet zarz¹dzi³, ¿e dana p³ytka me- d³oœci. (Nawet nie myœlcie o szukaniu. Dchcia³abym wykorzystaæ tê teorytu musi mieæ na sobie etykietkê Wszystkie zosta³y znalezione.) Richard okazjê, by podziêkowaæ wszystkim, uniwersytetu, dr Leonard zaprotestowa³ lubi³ swój prywatny obszar rozrzutu którzy przekazali wyrazy wspó³czucia, i nie zgodzi³ siê na to. Meteoryt, które- i da³o mu to mo¿liwoœæ pokazywania gdy Richard odszed³ w maju. Otrzyma- go to dotyczy³o, le¿a³ na dolnej pó³ce ka¿demu, kto przyszed³, jak szuka siê ³am tyle cudownych kart pocztowych, zamkniêtej na klucz gabloty przykrytej przy pomocy wykrywacza metalu. listów, emaili, kwiatów i zdjêæ od tak od góry szk³em. Gdy wszyscy poszli do A goœcie bardzo siê cieszyli, ¿e potra- licznych osób. Wielu z nich nigdy nie domu, Richard wymyœli³, jak dostaæ siê fili je znaleŸæ. spotka³am, ale czu³am, ¿e jesteœmy do- Tak, Richard lubi³ siê œmiaæ. By³ te¿ brymi znajomymi. Wiem, ¿e dla niektó- dobrym nauczycielem, poniewa¿ i jego rych z was ksi¹¿ki Richarda bardzo studenci i nauka byli dla niego wa¿ni. wiele znaczy³y. S³ysza³am od wielu Naprawdê cieszy³o go spêdzanie czasu z was, ¿e rozpoczêliœcie kolekcjonowa- z ludŸmi, którzy chcieli dowiedzieæ siê nie i poszukiwanie meteorytów po prze- wiêcej o œwiecie, i o innych œwiatach, czytaniu tego, co napisa³. Zawsze uwa- poprzez te dziwne kamienie z kosmo- ¿a³ to za wielk¹ nagrodê. Gdy niektórzy su. By³ nieustannie zdumiony, ¿e te ka- z was wyruszyli na poszukiwania i rze- mienie, które tak bardzo lubi³, mia³y tak czywiœcie znaleŸli meteoryt, sprawia³o du¿y wp³yw na jego ¿ycie, i ¿e choæ mu to wielk¹ radoœæ. w niewielkim stopniu pomóg³ tak wie- By³by on jeszcze bardziej szczêœli- lu osobom z ca³ego œwiata nawi¹zaæ ze wy w sierpniu, gdy André Knöfel og³o- sob¹ kontakt; wszystko dziêki tym ka- si³, ¿e nazwa³ planetoidê na jego czeœæ mieniom. Lubi³ kwartalnik Meteorite (163800 Richardnorton). Pod tak wie- O. Richard Norton. i meteorytow¹ spo³ecznoœæ. Mo¿liwoœæ loma wzglêdami jest to idealny pomnik. do gabloty od góry bez otwieranie jej, bycia jednym z redaktorów uwa¿a³ za Jestem wdziêczna André i wam wszyst- wyj¹æ z niej wszystko i umieœciæ bez przywilej i zrezygnowa³ z pisania „Cen- kim za wasz¹ dobroæ. przyklejania etykietkê na p³ytce, a po- terpiece” dopiero wtedy, gdy widzia³, Czu³am siê tak¿e du¿o lepiej, gdy tem u³o¿yæ wszystko z powrotem do- ¿e zdrowie nie pozwoli mu na dalsz¹ widzia³am, ¿e tak wiele osób wspomi- k³adnie tak, jak by³o. Rano on i Ron pracê, ale wci¹¿ myœla³ o artyku³ach, na³o w swoich listach poczucie humo- Hartman znaleŸli siê tam akurat wtedy, które chcia³ napisaæ. ru Richarda. To prawda. Bardzo lubi³ gdy dr Leonard wszed³ i odkry³ to œwiê- Jestem pewna, ¿e gdyby móg³ prze- siê œmiaæ. Uwielbia³ dobre ¿arty (i nie tokradztwo. Nie mia³ najmniejszych mówiæ dziœ do was, powiedzia³by po lubi³ paru kiepskich). I chocia¿ do me- w¹tpliwoœci, czyja to sprawka, ale by³ prostu: „Dziêkujê wam, ¿e daliœcie mi teorytów podchodzi³ bardzo powa¿nie, naprawdê ciekaw, jak im siê uda³o mo¿liwoœæ uczestniczenia w tym nie przeszkadza³o mu to z nich ¿arto- umieœciæ etykietkê na meteorycie. Nie wszystkim”. waæ. Nalega³ na umieszczanie ¿artów powiedzia³ jednak ani s³owa. I ja te¿ wam dziêkujê. rysunkowych o meteorytach i w Rocks Po latach, gdy Richard œwiêtowa³ Dorothy Norton From Space i w kwartalniku Meteorite piêædziesi¹te urodziny, Ron przyjecha³ Bend, Oregon poniewa¿ wiedzia³, ¿e dobry ¿art mo¿e do naszego domu przekazaæ mnóstwo informacji. I ponie- w Oregonie. My- wa¿ po prostu lubi³ siê œmiaæ. œleliœmy, ¿e space- Nawet jako student astronomii ruje sobie bez celu w UCLA, gdzie studiowa³ meteorytykê po pokrytym kêpa- u dr F. C. Leonarda, za³o¿yciela Mete- mi bylicy terenie oritical Society, Richard by³ ¿artowni- za domem, ale po- siem. Razem z koleg¹ studentem Ronem tem podarowa³ on Hartmanem knu³ coœ od czasu do czasu, Richardowi kartê by wywo³aæ reakcjê nie daj¹cego siê z informacj¹ „Me- wyprowadziæ z równowagi dra Leonar- teoroid uderzy³ da. Gdy dr Leonard og³osi³, ¿e jego 350- w twoj¹ posiad³oœæ -funtowy meteoryt Canyon Diablo, któ- i utworzy³ obszar ry le¿a³ w biurze Wydzia³u Astronomii rozrzutu. Ile mete- „nie da siê ukraœæ” poniewa¿ by³ tak ciê¿- orytów potrafisz ki, zaczekali oni, a¿ wszyscy pójd¹ do znaleŸæ?” Ron za- Richard Norton, Robert Haag i faraon Tut (w œrodku) na targach domu, i przenieœli meteoryt do szafy. kopa³ meteoryty w Tucson. Fot. Dorothy Norton. 4/2009 METEORYT 3 zywa³o siê to Astronomia 118, albo po prostu, Mete- Pod koniec 1998 r. przekona³em siê, ¿e orytyka. Richard i Dorothy Norton zebrali na 440 Wyk³adowca nazywa³ stronach wiêcej istotnych informacji o siê dr Frederick C.