UvA-DARE (Digital Academic Repository) Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur van Kempen, M.H.G. Publication date 2002 Link to publication Citation for published version (APA): van Kempen, M. H. G. (2002). Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur. Uitgeverij Okopipi. General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl) Download date:04 Oct 2021 ALGEMENE INLEIDING OP DEZE LITERATUURGESCHIEDENIS We zijn geneigd om meer, in feite onzichtbare, details in een vaag beeld te projecteren naarmate de schaal van slechts enkele van de aanwezige details preciezer is. Ernst van de Wetering Het idee dat een bepaald boek beter is dan een ander, of een bepaalde mening, vinden mensen tegenwoordig al schokkend, of kwetsend. Daar heb ik bezwaar tegen. Wie zijn vermogen tot oordelen opgeeft, verliest zijn vermogen tot nadenken. Salman Rushdie Deze literatuurgeschiedenis van Suriname is een geschiedschrijving van de Surinaamse orale en geschreven literatuur van de vroegst bekende uitingen tot het jaar van de onafhankelijkheid: 1975. De creolist Jan Voorhoeve heeft eens geschreven dat hij van mening was 'dat de belangrijkste periode uit de culturele geschiedenis van Suriname ongeletterd was.'1 Men hoeft die mening niet te delen, om toch te kunnen beamen dat de orale literatuur van Suriname een uiterst vitaal, authentiek en wezensessentieel domein van expressie is geweest, en goeddeels nog altijd is. Dat alles wat vóór de letters ligt, in deze literatuurgeschiedenis dan ook ruim aandacht krijgt, spreekt voor zich. Overigens is daar nog een andere motivatie voor te geven: de invloed van de orale cultuur is uit de geschreven letteren van Suriname niet weg te denken. Amputatie van de orale letteren zou nooit kunnen leiden tot een adequate beschrijving van de geschreven letterkunst. In de algemene inleiding op de orale literatuur zal worden ingegaan op deze precaire verhouding tussen orale en geschreven literatuur, en die relatie - die nog het meeste weg heeft van die van een gepassioneerd stel: minnekozen en bekvechten - zal ook met regelmaat terugkeren op tal van andere bladzijden in deze literatuurgeschiedenis. Orale letteren Ten aanzien van de geschiedenis van de orale literatuur en de literatuurgeschiedenis van de koloniale periode is er veel wat wij niet weten en veel dat nooit is vastgelegd. Michel- Rolph Trouillot spreekt in dit verband over silencing the past: 'stiltes' in de geschied­ schrijving treden op wanneer feiten worden gemaakt (bronnenproductie), feiten worden verzameld (archiefsamenstelling), feiten uit de bronnen worden geselecteerd en geïnterpre­ teerd (het schrijven van het geschiedverhaal).2 In het geval van de orale literatuur is de stilte er wel in zeer letterlijke zin: er bestaan geen registraties uit vroegere tijden. Het traceren van het historische parcours van een vorm van orale literatuur is zoal niet geheel onmogelijk, dan toch uiterst gecompliceerd en op voorhand zeer imperfect. In de loop der jaren zijn verschillende gespecialiseerde werken verschenen die de toegankelijkheid van het orale materiaal aanzienlijk vergrootten langs bibliografische weg, 1 Voorhoeve 1973: 410. 2 Trouillot 1995: 26. EEN GESCHIEDENIS VAN DE SURINAAMSE LITERATUUR cie en 77ie GKionfl Maroons (1976) van Richard race. vastgelegd in en.germa.e levend is op ^,^^ ™ —^ ^o« watUlin- teks.edit.es vooral veel £M*«*"™irschmende ui,gangspu„te„ ve.vaard.gd - het Summer Institute of Linguistics. P °0 „deteke.s van Inheemsen en bosnegers, creolen en «J»;^-;*« die om nadere stucte vragen te |eteren en Ä B 1 SnSr^^ g^smXvan de .eks.en aan een onderzoek .e 12 ALGEMENE INLEIDING OP DEZE LITERATÜURGESCHDÏDENIS (kari'na) en een bosnegergemeenschap (saamaka), en de resultaten daarvan vergeleken met wat bestaande secundaire literatuur daarover te melden heeft. In § 3 van de algemene inleiding op de orale literatuur zal deze werkwijze worden toegelicht. Ik ben me ervan bewust dat het hier een precair onderzoek betreft. Ook Lylian Kesteloot, die veel onder­ zoek verrichtte naar de orale literatuur in Afrika, waarschuwt voor de valkuilen van dit type research: de onderzoeker kan krijgen waar hij3 om vraagt en kan misleid worden wanneer hij met het eerst aangebodene tevreden is en niet dieper graaft: Les vrais contes d'une culture sont ceux qu'elle ne partage avec personne. Peut-être sont-ce aussi les moins communicables, les moins compréhensibles pour l'étranger, et c'est pourquoi sans doute les conteurs ne les livrent que rarement, ou alors à des connaisseurs.4 Toch heb ik de indruk - en hoe misleidend die is, kan ik moeilijk beoordelen - dat in de Surinaamse situatie de drempel minder hoog ligt (mits men vertellers via de juiste contactfiguur en op gepaste wijze benadert). Ik vermoed dat dit te maken heeft met het feit dat de vertellers zich zeer bewust zijn van de waarde van hun verhaalschat én de dreigende verdwijning van dat erfgoed. Ze beseffen maar al te zeer dat alleen spoedige registratie van hun 'oratuur' haar voor het nageslacht kan behouden. Ook van de beperkingen van de analyse van het aldus verzamelde materiaal ben ik me goed bewust. Kesteloot geeft vijf stappen aan: het uiteenrafelen van de sequenties van een tekst, de actantiële analyse, de narratologische analyse, het onderzoek naar de functies, en de vergelijking van verschillende versies.5 Het is niet realistisch te veronderstellen dat deze aanpak binnen de onderhavige Surinaamse literatuurgeschiedenis grondig kan worden uitgewerkt voor ook maar één vertelling. Niettemin zullen we proberen enkele essentiële trekken van de orale literatuur te traceren. Het retroactief uitbreiden van de zo ontstane momentopname tot een indruk van hoe het in vroeger eeuwen geweest moet zijn, zal alleen op die plaatsen mogelijk zijn waar vroegere getuigenissen bewaard zijn gebleven. Voor de andere groepen inheemsen en bosnegers ben ik uitgegaan van bestaande onder­ zoeksresultaten die veelal vrucht zijn van het werk van cultureel-antropologen. Ik geef daar een historiografische stand van zaken, deel bevindingen mee op basis van de bestaande vastleggingen op band en papier, en heb geprobeerd via informatie van specialisten het beeld zo compleet mogelijk te krijgen. Uiteraard zal er verantwoording worden afgelegd van de onderzoeksbeperkingen. Koloniale letteren Het letterkundig beeld van de koloniale periode wordt in sterke mate bepaald door de schriftelijke bronnen en zoals we weten zijn die van de hand van hen die de koloniale overheid vertegenwoordigden, van planters, reizigers, zendelingen en missionarissen. Trouillot suggereert dat door het kritisch interpreteren van de bronnen ook de 'stilte' van wat slaven en vrijgemaakten voortbrachten, in beeld kan komen. In hoeverre dat zal blijven bij het schetsen van contouren en dus het geven van een lapidaire voorstelling, 3 Met het grammaticale 'hij' bedoel ik hier en ook verderop zowel vrouwen als mannen. 4 Kesteloot 1987: 120. 5 Kesteloot 1987: 122-124. 13 EEN GESCHIEDENIS VAN DE SURINAAMSE LITERATUUR valt te bezien. Ton Lemaire zegt: 'Geschiedschrijving is van meet af aan medeplichtig aan het verbergen van de geschiedenis van de Anderen'.6 Zolang er geen sprake is van bewust verzwijgen, zou ik zo'n justitiële term niet graag willen gebruiken. Wat koloniale en Nederlandse teksten betreft, pas ik een scherpe schifting toe. Ik bepaal me primair tot teksten die binnen het Surinaamse literatuurbedrij f tot stand zijn gekomen of die direct belang hebben gehad voor de Surinaamse situatie (in b.v. het debat over de afschaffing van de slavernij). Enkele twintigste-eeuwse teksten worden besproken die in Suriname hebben gefungeerd binnen het literaire debat en die zo een scherper zicht geven op het eigen Surinaamse literaire waardenstelsel. Geschreven letteren En dan is er de geschreven Surinaamse literatuur, die tot nu toe nooit in haar grote samenhang is vastgelegd, al werd er op deelgebieden wel verdienstelijk werk verricht. Ziehier de grote berg die moet worden afgegraven: tien kasten met elk acht planken boeken - het dikste 1077 pagina's, de overgrote meerderheid van de publicaties met dikker dan enkele millimeters, het hoogste boek een halve meter, het kleinste 4 ¥t cm -, vier koffers vol met cassettebanden, een stapel grammofoonplaten, een reeks videoban­ den vijf manshoge archiefkasten met knipsels, documenten, artikelen, correspondentie. Nog even voor het oog verborgen: de kasten met Caraïbische literatuur7, de 'voedende' literatuur uit vijf werelddelen, het modem dat toegang geeft tot bibliotheken, archieven en informanten, de harde schijf van de computer en twee dozen diskettes met de data van het verrichte onderzoek. Hoe in al dat materiaal ordening aan te brengen? Een aantal projecten waarbij ik in een vroeger