ACHTERGROND | MISSTANDEN MOKER 8 11 februari 2011 | Binnenlands Bestuur ACHTERGROND De Expertgroep Klokkenluiders ijvert al jaren voor een onafhankelijk meldpunt voor bestuurlijke misstanden. Tevergeefs. ‘Machthebbers willen de beerput gesloten houden. Zwarte schapen worden verstoten en vernietigd.’ BOUDEWIJN WARBROEK Klokkenluiders kaltgestellt Eén ding wil de Stichting Expert- De expertgroep staat niet alleen in ben de expertgroep cum suis op ogen- groep Klokkenluiders voorkomen. En haar harde oordeel. Tal van gerenom- schijnlijk onoverbrugbare achterstand dat is dat de geschiedenis zich zal meerde wetenschappers, maar ook gezet. Een onafhankelijk meldpunt is blijven herhalen. Dat melders van bijvoorbeeld voorzitter Pieter van Vol- verder weg dan ooit. misstanden geen voet aan de grond lenhoven van de Stichting Maat- De expertgroep leek het 3 jaar gele- krijgen, en dat hen vervolgens het le- schappij, Veiligheid en Politie, hame- den helemaal voor elkaar te hebben. ven zuur wordt gemaakt. Leden van ren al jarenlang op het belang van In april 2008 verscheen een vernieti- de expertgroep zijn, als ervaringsdes- een onafhankelijk instituut voor klok- gend rapport van Mark Bovens, hoog- kundigen, door schade en schande kenluiders. Een instituut dat fungeert leraar bestuurskunde aan de Univer- wijs geworden. Dit lot willen zij an- als meldpunt, maar zo nodig ook on- siteit Utrecht. Bestaande regelingen deren besparen. Maar nu dreigt het derzoek kan doen. Begin 2010 leek beschermden vooral organisaties te- helemaal de verkeerde kant op te het ervan te komen, maar eindeloos gen klokkenluiders, in plaats van an- gaan. gepolder en een kabinetscrisis heb- dersom, concludeerde Bovens. Hij be- pleitte de oprichting van een onafhankelijk meldpunt annex onderzoeksinstituut voor zowel de EXPERTGROEP KLOKKENLUIDERS publieke als private sector. GERRIT DE WIT (voorzitter) en HARRIE TIMMERMAN maken De Tweede Kamer was er als de kip- deel uit van de Stichting Expertgroep Klokkenluiders. Dit is pen bij om de minister op te roepen een kleine groep klokkenluiders die streeft naar betere rechts- om de daad bij het woord te voegen. bescherming voor melders van misstanden. Ook wordt daad- Toenmalig minister Ter Horst (Bin- werkelijke ondersteuning verleend aan klokkenluiders die zich nenlandse Zaken, PvdA) ging aan de bij hen melden. slag, en wist bestaande klokkenlui- Politiepsycholoog Harrie Timmerman (1946) raakte in 2005 dersregelingen op onderdelen te ver- zijn baan kwijt toen hij wereldkundig maakte dat het Openbaar beteren. Maar het zo vurig gewenste Ministerie en het Nederlands Forensisch Instituut willens en onderzoeksinstituut raakte gaande- wetens ontlastend DNA-materiaal hadden achtergehouden, weg steeds verder buiten beeld. waardoor de verkeerde persoon werd veroordeeld voor de Gerrit de Wit: ‘De grote schandalen komen Werkgeversorganisaties hadden geen moord op een 10-jarig meisje in Schiedam. Recherchekundig nooit via toezichthouders naar buiten.’ behoefte aan een door de overheid in fraudespecialist Gerrit de Wit (1957) werd ontslagen bij de bij- het leven geroepen instantie met on- zondere opsporingsdienst van het ministerie van VROM, na- derzoeksbevoegdheden. Ook ont- dat hij eind jaren 90 als lid van de Centrale Ondernemingsraad stond discussie over de vraag of het managementmisstanden en fraude in de top van het departe- meldpunt moest worden onder- ment had aangekaart. De Wit en Timmerman werken in de ex- gebracht bij de Nationale Ombuds- pertgroep samen met onder anderen Paul van Buitenen (maak- man, bij de Sociaal-Economische te in 1999 als EU-ambtenaar frauduleus handelen door leden Raad, of elders. Slot van het liedje Europese Commissie publiek), Paul Schaap (trok in 2001 aan was dat Ter Horst aankondigde dat er de bel over gebrekkige veiligheid van de kernreactor Petten, voor de private sector helemaal geen waar hij toen werkte) en Henk Laarman (vroeg eind jaren 90 HISSINK RONALD onderzoeksinstituut zou komen, en aandacht voor fraude in de top van het ministerie van VROM, Harrie Timmerman: ‘Klokkenluiders raken dat er bij de Nationale ombudsman en werd daarbij ondersteund door Gerrit de Wit). meestal hun baan kwijt.’ een publiek-privaat advies- en ver- wijspunt zou komen. Dat wilde zij in Binnenlands Bestuur | 11 februari 2011 9 ACHTERGROND de ministerraad bespreken. Rekenkamer en de Nationale je er aan bijdraagt dat de zwarte En toen, eind februari Ombudsman. Met de vorige schapen worden uitgeschakeld, stelt 2010, viel het kabinet. Tweede Kamer leek het de goe- Timmerman. ‘Het lijkt bijna een ga- de kant op te gaan, maar we zijn rantie voor promotie. Je ziet dat men- Afgrijzen terug bij af’, meent De Wit. sen die melders van misstanden uit- ‘We moeten weer van voren af aan De Expertgroep Klokkenluiders staat schakelen, bijna zonder uitzondering beginnen’, verzuchten Gerrit de Wit niet alleen in haar kritiek. Ook Mark weten op te klimmen in de organisa- en Harrie Timmerman van de Expert- Bovens sprak onlangs in Binnenlands tie, terwijl de klokkenluider meestal groep Klokkenluiders een jaar later. Bestuur zijn zorgen uit over de laatste zijn baan kwijtraakt.’ De Wit zag onlangs op de publieke ontwikkelingen. Pieter van Vollenho- Voor Gerrit de Wit staat als een paal tribune van de Kamer met afgrijzen ven en diverse wetenschappers heb- boven water dat ‘de keten van het toe- hoe een ruime meerderheid van het ben zich in verscheidene opiniebij- zicht’ niet functioneert: ‘Dan heb ik parlement leek in te stemmen met een dragen in andere media eveneens het over de vele toezichthouders, zo- voorstel van Ter Horsts opvolger Piet opnieuw hard gemaakt voor de komst als de departementale inspecties, en Hein Donner (CDA). Donner wil, als van een onafhankelijk instituut met diensten als de Autoriteit Financiële alternatief voor het voorstel van zijn onderzoeksbevoegdheden. Aanleiding Markten. Maar ook het Openbaar Mi- voorganger, ‘een college’ benoemen, hiervoor is een recente uitspraak van nisterie en bijzondere opsporings- en dat melders kan adviseren en doorver- de Centrale Raad van Beroep, die in politiediensten laten het afweten als wijzen. Dit is volgens hem de snelste de door Fred Spijkers aangespannen het gaat over bestuurlijke corruptie en goedkoopste oplossing. Donner be- herzieningsprocedure heeft vastge- binnen de overheid, of binnen de ei- aamt dat het misschien niet ideaal is, steld dat de Staat schuldig is aan het gen organisatie. Dan blijft men loyaal maar: ‘Het betere mag niet de vijand ontslag van deze klokkenluider, en aan de macht en niet aan zijn profes- worden van het goede.’ dat het aanhangig maken van een sie. Kleine zaken worden aangepakt: Het te vormen adviescollege moet, misstand (ondeugdelijke landmijnen de lekkende ambtenaar of de gevange- in de visie van Donner, dienst doen bleven ondanks dodelijke ongevallen nenbewaarder die drugs naar binnen als ‘zeef’ om ‘reële klokkenluiders- bij Defensie in gebruik) hiervoor ‘de heeft gesmokkeld. Terecht natuurlijk, gevallen te kunnen onderscheiden bron’ is geweest. maar de grote schandalen, de zaken van gevallen die langs andere weg Gerrit de Wit en Harrie Timmerman die er écht toe doen, komen nooit via kunnen worden opgelost’. De minis- gaan er vanuit dat een nieuwe de toezichthouders naar buiten.’ ter denkt aan een zelfstandige orga- lobbyronde langs Kamerfracties on- nisatie, bijvoorbeeld een stichting, vermijdelijk is. De expertgroep heeft Grotere bedreiging die melders voor onderzoek zo nodig continu het gevoel ergens doorheen Het zijn juist klokkenluiders die seri- doorverwijst naar bestaande instan- te moeten breken. Als puntje bij paal- euze kwesties over het voetlicht we- ties als het Openbaar Ministerie of de tje komt, staat een muur van onwil ten te brengen, betoogt De Wit: ‘De Nederlandse Mededingingsautoriteit. deugdelijke oplossingen in de weg, bouwfraude werd onthuld door Ad Ook wil Donner voor eventueel on- menen zij. Veel bestuurders, politici Bos. De manipulatie rond de brand in derzoek vasthouden aan de bestaan- en ambtenaren zouden bang zijn dat het Catshuis kwam aan het licht door de, maar omstreden Commissie Inte- hun eigen positie of die van partijge- een klokkenluider van TNO. En dat griteit Overheid, die volgens noten vroeg of laat in het geding Defensie dodelijke slachtoffers op zijn bestuurskundige Bovens ‘opereert komt als klokkenluiders maximaal geweten had als gevolg van ondeug- als een commissie van bezwaar en worden beschermd en als onafhanke- delijke landmijnen, is door Fred Spij- beroep in plaats van als een onder- lijk onderzoek naar mogelijke mis- kers naar voren gebracht. Als je dat zoeksinstantie’. Donner zegt te willen standen wordt gefaciliteerd. Anders soort dingen blootlegt, vorm je een bezien of de werkwijze van de com- gezegd: ‘Machthebbers willen de grote bedreiging voor gezagsdragers, missie kan worden ‘verbeterd’. En zo beerput gesloten houden.’ voor politici en voor ambtenaren die blijft er van Bovens’ aanbevelingen er aan hebben meegewerkt. Dat is de vrijwel niets meer over. Zwart schaap reden waarom klokkenluiders wor- De Wit en Timmerman hebben er In de vele tientallen dossiers die de den kaltgestellt.’ geen enkel vertrouwen in dat er door expertgroep in de loop der jaren Omdat de spreekwoordelijke witte de komst van Donners verwijs- en ad- heeft bestudeerd, valt volgens De Wit schapen geneigd zijn elkaar de hand viespunt daadwerkelijk iets zal veran- en Timmerman het telkens terugke- boven het hoofd te houden, komt de deren. ‘De minister gaat dat college rende patroon op. ‘Als je aandacht waarheid vaak pas vele