Autorzy tekstów Text authors Textautoren Mariusz Makuch, Mateusz Ledwoń, Agata Smieja, Jacek Betleja, Krzysztof Henel, Anna Świątek Fotografie Photos Fotos Marcin Karetta, Piotr Rymarowicz, Anna Świątek Fotografia na okładce The photo on the cover Umschlagsbild Marcin Karetta Mapa na wewnętrznej stronie okładki The map on the inside cover Landkarte auf der Innenseite des Umschlags Austro-węgierska mapa topograficzna 1:25 000 z XIX wieku Austro-Hungarian topographic map 1:25 000 from the 19th century Österreichisch-ungarische topographische Karte 1:25 000 aus dem 19.Jahrhundert Projekt graficzny Layout Graphisches Projekt Maciej Hojda (HOMAGO Studio Graficzne) Carp Valley Wydawca Publisher Herausgeber Stowarzyszenie Dolina Karpia ul. Rynek 2, 32-640 Zator tel. 33 841 05 84 [email protected] www.dolinakarpia.org Wydanie I ISBN 978-83-930927-8-9 © by Stowarzyszenie Dolina Karpia Druk Printed by Druck Drukarnia Pasaż Sp. z o.o. Dolina Karpia Das Karpfental olina Karpia to atrakcyjny turystycznie i przy- ruga, bliźniacza ptasia ostoja w regionie. rodniczo obszar siedmiu gmin położonych Jej powierzchnia liczy nieco ponad 4023 ha D w Małopolsce, w powiatach oświęcimskim D i obejmuje kompleksy stawów, wyrobiska po- oraz wadowickim. W jego skład wchodzą gminy: żwirowe oraz dolny odcinek rzeki Soły - ciągnący się od Brzeźnica, Osiek, Polanka Wielka, Przeciszów, Spytko- miasta Kęty, aż do przedmieść Oświęcimia. Na opisy- wice, Tomice i Zator. Dolina Karpia obejmuje teren hi- wanym obszarze dominują wody płynące i stojące zaj- storycznego zagłębia hodowli karpia i rozciąga się na mujące blisko 25% powierzchni, a pozostała część przy- setkach hektarów w dolinie Wisły i Skawy. Znajduje się pada na tereny otwarte – głównie użytkowane rolniczo. w dogodnym położeniu komunikacyjnym – usytuowa- Kilka procent przypada na lasy. Soła na wielu fragmen- na jest na trasie pomiędzy ważnymi miastami regionu, tach zachowała tu swój naturalny, podgórski charakter w tym miastami wojewódzkimi: Katowicami i Krako- DOLINA DOLNEJ SOŁY z rozległymi, kamienistymi łachami i plażami, wysokimi wem, a także innymi miejscowościami chętnie odwie- skarpami podmytych brzegów i starorzeczami. Rzece dzanymi przez turystów: Oświęcimiem, Wadowicami, charakteryzujące się wysoką jakością, gwarancją po- towarzyszą niewielkie już fragmenty niezwykle cen- Kalwarią Zebrzydowską czy Lanckoroną. Dolina Karpia chodzenia i przyjaznością dla środowiska. Więcej na nego przyrodniczo lasu łęgowego wierzbowo-topolo- jest idealnym miejscem wypoczynku nad kompleksami www.dolinakarpia.org/marka-lokalna. wego. Najciekawsze przyrodniczo kompleksy stawów stawów rybnych, jak również doskonale nadaje się do hodowlanych zlokalizowane są na dużej przestrzeni PLB120004 uprawiania turystyki aktywnej, co umożliwia m.in. gę- Dolina Karpia to obszar o wybitnych walorach przyrod- między Oświęcimiem a Grojcem. sto usiana sieć szlaków rowerowych. Stawy karpiowe niczych i kulturowych, stanowiący doskonałą destyna- to wymarzone miejsce dla miłośników przyrody, gdyż cję turystyczną. Każdy znajdzie tu coś dla siebie – jest stanowią ostoję dla wielu gatunków flory i fauny, w tym to idealne miejsce zarówno dla miłośników przyrody, również gatunków zagrożonych w skali krajowej i euro- amatorów turystyki aktywnej, jak również dla osób szu- bszar ten obejmuje największe kompleksy bszar obejmuje system trzech starorzeczy pejskiej. Występuje tu największe w Polsce lęgowisko kających ciszy i odpoczynku. Wybierając się do Doliny stawów na Ziemi Oświęcimsko-Zatorskiej: rzeki Wisły (tzw. wiślisk). W skład systemu ślepowrona, faunistycznego symbolu Doliny. Na części Karpia warto odwiedzić Ekomuzeum Doliny Karpia O Spytkowice, Przeręb, Bugaj i Stawy Monow- O wchodzą wiślisko Miejsce, Oko i Krajskie. obszaru utworzono trzy ostoje Europejskiej Sieci Ekolo- – sieć atrakcji w terenie prezentujących dziedzictwo skie oraz dolinę rzeki Skawy. Początki hodowli karpia na Zbiorniki są częściowo ze sobą połączone, a starorzecze gicznej Natura 2000. przyrodnicze, kulturowe i historyczne Doliny Karpia tym terenie sięgają XIII i XIV wieku. Obecnie prowadzona WIŚLISKA Miejsce jest połączone rowem z rzeką Wisłą. Wszystkie pozwalających w wyjątkowy sposób zobaczyć, poznać jest tu intensywna hodowla ryb, ale wiele zbiorników jest trzy starorzecza są typowo wykształconymi, dojrzały- Dolina Karpia to również obszar o wybitnych walorach i doświadczyć różnych wartości regionu. Więcej na mocno zarośniętych roślinnością wodną. W ostoi znajdu- mi ekosystemami wodnymi. Najlepiej zachowane pod kulturowych. Wędrując po Dolinie Karpia nie można www.ekomuzeumdolinykarpia.pl. ją się żwirownie z wyspami, chętnie zasiedlanymi przez względem roślinnym jest wiślisko Miejsce, następnie pominąć zabytków Szlaku Architektury Drewnianej ptaki. Występuje tutaj co najmniej 17 gatunków ptaków Krajskie i Oko. W wiśliskach można wyróżnić strefowe 5 4 oraz Szlaku Zabytków Ziemi Oświęcimskiej. Atrakcją z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, dla których wyznacza pasy roślinności w zależności od głębokości (odległości regionu jest również Energylandia – Rodzinny Park się ostoje sieci Natura 2000 oraz 7 gatunków z Polskiej PLH120084 od brzegów). Dobrze wykształcone są zarówno zbioro- Rozrywki w Zatorze oraz Zatorland – Park Ruchomych tawy karpiowe, charakterystyczne głównie dla Czerwonej Księgi Zwierząt (PCKZ). Stawy te to jedno wiska roślin bagiennych (pasy szuwarów) jak również DOLINA DOLNEJ SKAWY Dinozaurów, Park Mitologiczny, Lunapark, Park Owa- Europy środkowo-wschodniej, są środowiskiem z nielicznych w Polsce stanowisk lęgowych podgorzałki. typowe zbiorowiska roślin wodnych (pływających i za- dów, a także Park św. Mikołaja w Zatorze. Ważnym S bardzo specyficznym, stworzonym i utrzymy- Lęgną się tutaj również inne gatunki zagrożone w Euro- nurzonych). Z ciekawszych gatunków można wymienić wydarzeniem jest Festiwal Doliny Karpia – cykl let- wanym przez człowieka. Zbudowane w celu hodowli ryb pie: mewa czarnogłowa, rybitwa białowąsa (PCKZ), rybi- Grzybienie białe, Grążel żółty, Rdestnica połyskują- nich imprez plenerowych, których inauguracją są Tar- są płytkie (około 1,5 m głębokości), ich dno jest wyrów- twa rzeczna, bąk (PCKZ), bączek (PCKZ), kropiatka, zie- ca, Rdestnica stępiona, Wywłócznik kłosowy. Obszar gi Turystyczne Doliny Karpia, podczas których można nane i lekko nachylone w kierunku mnicha spustowego, lonka (PCKZ), rybitwa czarna oraz podróżniczek. Dolina grupuje największe i najlepiej zachowane starorzecza PLB120005 nabyć produkty lokalne, przede wszystkim znakomi- tak aby można z nich było grawitacyjnie spuścić wodę. Skawy, na odcinku od Graboszyc do ujścia do Wisły, na- w województwie małopolskim. te dania rybne, przyrządzane w okolicy na więcej niż Woda doprowadzana i odprowadzana jest ze stawów leży do jednych z najbardziej malowniczych zakątków 150 sposobów! Walory smakowe karpia pochodzą- systemem rowów. Rozległe powierzchnie wodne, ob- Ziemi Oświęcimsko-Zatorskiej. Mimo, że silnie prze- cego z Zatora cenione były już przez królów polskich fitość ryb oraz ponad 700-letnie istnienie sprawiają, że kształcona przez człowieka, zachowała w wielu miej- NATURA 2000 NATURA w średniowieczu, dlatego też karp z tutejszych stawów jest to jedna z najważniejszych w skali kraju ostoi ptaków scach układy zbliżone do naturalnych, bogate w ga- DOLINA KARPIA nazywany jest królewskim. Oprócz produktów z kar- i roślin. Kompleksy stawowe należą do najstarszych i jed- tunki rzadkie i chronione. W zachowanych fragmentach pia warto również zwrócić uwagę na inne produk- nych z największych w naszym kraju ośrodków hodowli lasów łęgowych w drzewostanie oprócz wierzb, topoli ty oznaczone znakiem marki lokalnej Dolina Karpia karpia. Łączna powierzchnia stawów wynosi około 2000 czarnej spotkać można również olchę szarą. W runie na hektarów. Do najciekawszych kompleksów należą: Prze- wielu stanowiskach masowo występuje chroniona pa- STAWY RYBNE W DOLINIE KARPIA RYBNE STAWY ręb, Spytkowice, Bugaj oraz Rudze. Największym zbior- proć – pióropusznik strusi. Charakterystyczne dla doliny nikiem, o powierzchni 78 ha, jest Pilawa znajdująca się Skawy są liczne małe zbiorniki wodne rozmieszczone w gospodarstwie rybackim Przeręb. Jest to jednak wyją- wzdłuż biegu rzeki – pozostałość po często niekon- tek, ponieważ powierzchnia lustra wody zdecydowanej trolowanym wydobyciu żwiru. Obecnie stanowią one większości tutejszych stawów nie przekracza 40 ha. To środowisko życia płazów, a także bobrów. Samo koryto właśnie z tego terenu pochodzi słynny karp zatorski. Na rzeki zachowało w znacznej części naturalny charak- terenie Doliny Karpia hodowla ryb od wieków prowa- ter. Urwiste brzegi wykorzystywane są przez jaskółki dzona jest w sposób tradycyjny, jedynie drewniane wozy brzegówki, które gniazdują tutaj w licznych koloniach. i konie zostały zastąpione przez ciągniki. Natomiast żwirowe plaże zasiedlają sieweczki rzeczne i piskliwce. The Carp Valley is an area of great natural and cultural nother bird sanctuary in the region. Its area values making it an excellent tourist destination. Every- exceeds 4023 ha and contains pond com- one can find something for themselves here – it’s an A plexes, gravel pits and the lower section of ideal place for both nature lovers and active tourists as the Soła River from the town of Kęty to the suburbs of well as for those who enjoy peace and quiet. Being in the Oświęcim. The area is dominated by floating and stand- Carp Valley, it’s worth to visit The Carp Valley Eco-muse- ing waters covering nearly 25% of the area, while the um – a series of attractions