Publiczne Gimnazjum im. H. Mniszek w Sabniach ul. Słoneczna 1 08-331 Sabnie Etap ponadszkolny Konkurs Wiedzy Obywatelskiej i Ekonomicznej Rok szkolny 2010/2011 Zmiany demograficzne w gminie Sabnie w latach 1990-2010 Autor: Piotr Stasiuk, III b Nauczyciel prowadz ący: p. Anna Chmiel SPIS TRE ŚCI 1 WST ĘP 1 1.DEMOGRAFIA – PODSTAWOWE POJ ĘCIA I ZNACZENIE 4 1.1.Definicja demografii 4 2.MIGRACJE – PODSTAWOWE POJ ĘCIA 9 2.1.Definicja migracji 9 2.2.Rodzaje migracji 9 a) Migracje zewn ętrzne – emigracja/imigracja 9 b) Migracje wewn ętrzne 10 c) Migracje zarobkowe – przyczyny i skutki 10 2.3.Przyczyny i skutki migracji 11 3. BADANIE PROBLEMU DEMOGRAFII – ANALIZA śRÓDEŁ 13 3.1 Ogólna charakterystyka gminy Sabnie 13 3.2.Analiza stanu, struktury i dynamiki ludno ści 16 3.2.1.Stan i zmiany w liczbie ludno ści 18 3.2.2.Struktura ludno ści: wiek i płe ć 22 3.2.3. Ruch naturalny ludno ści i migracja (dynamika) 27 3.3.Wnioski z analizy materiału statystycznego 31 3.4.Opinia eksperta 33 4. PROPOZYCJA ROZWI ĄZANIA PROBLEMU 36 BIBLIOGRAFIA 38 2 WST ĘP Od dłu Ŝszego czasu stykam si ę z ró Ŝnego typu informacjami przekazywanymi w mediach i publikacjach, które wskazuj ą na istotny problem z jakim borykaj ą si ę miejscowo ści gmin wiejskich. Mianowicie chodzi tu o problem wyludniania si ę wsi, b ędący istotnym czynnikiem niekorzystnych zmian demograficznych, maj ących wpływ na społeczne i ekonomiczne oraz polityczne (np. frekwencja wyborcza) funkcjonowanie społeczno ści wiejskich. Jako mieszkaniec wsi Sabnie zainteresowałem si ę tym zjawiskiem i chc ąc dowiedzie ć si ę, jak faktycznie przedstawia si ę sytuacja demograficzna gminy Sabnie, postanowiłem przeprowadzi ć stosowne rozeznanie problemu. Na wst ępie postawiłem sobie pytania odnosz ące si ę do terenu gminy Sabnie: 1/ czy wie ś si ę wyludnia? 2/ czy wie ś wymiera? 3/ czy wie ś si ę starzeje? 4/ jaki wpływ na demografi ę ma migracja? Jestem uczniem trzeciej klasy gimnazjum w Sabniach. Po uko ńczeniu tej szkoły, za par ę miesi ęcy podejm ę dalsz ą nauk ę w liceum ogólnokształcącym w mie ście Sokołowie Podlaskim, a w dalszej kolejno ści studia, prawdopodobnie w Warszawie. W tych okoliczno ściach równie Ŝ wyjad ę i zmieni ę zapewne miejsce zamieszkania. W tej perspektywie stan ę si ę bezpo średnim uczestnikiem procesu migracyjnego. Migracje bezpo średnio i szybko oddziaływuj ą na zmiany struktury i rozmieszczenia ludno ści (szybciej ni Ŝ ruch naturalny: urodzenia i zgony) i stanowi istotny czynnik ilo ściowego i jako ściowego rozwoju ludno ści. 3 Migracje wyst ępowały w całej historii ludzko ści. Nie ma chyba w Europie narodu, którego przedstawiciele tyle razy pozostawialiby za sob ą dawne siedziby i zakładali nowe, uchodzili z kraju lub do niego wracali, poznawali nowych s ąsiadów, inny pejza Ŝ i uczyli si ę Ŝyć w nowym środowisku. Migracje mi ędzynarodowe odgrywały wielk ą rol ę w kształtowaniu społeczno ści wielu krajów. Przynosiły popraw ę bytu najbiedniejszych, dynamizowały procesy cywilizacyjne, upowszechniały wymian ę warto ści kulturowych, ale zarazem były wyrazem słabo ści pa ństwa, z którego emigrowano. Emigracja do innych krajów oznaczała przyznanie si ę do słabego rozwoju cywilizacyjnego, poszukiwanie mo Ŝliwo ści awansu ekonomicznego, społecznego czy te Ŝ uzyskiwania wi ększych swobód i wolno ści politycznych, narodowych lub wyznaniowych. Kiedy Polska nie miała swojej pa ństwowo ści, emigracje były tak Ŝe podyktowane poszukiwaniem miejsca na terenie innego kraju w celu lepszego przygotowania si ę do walki o odzyskanie niepodległo ści. Emigracje polityczne były ucieczk ą przed przemoc ą, wyrazem poszukiwania warunków do Ŝycia na innych płaszczyznach politycznych, pogoni ą za wolno ści ą, któr ą miano przynie ść do rodzimego kraju nierzadko z broni ą w r ęku, w warunkach powstania, wojny czy rewolucji. Natomiast emigracje dobrowolne były jednak wymuszone n ędza, poszukiwaniem pracy, lepszych warunków Ŝycia. Były to wi ęc emigracje ekonomiczne. Współczesne migracje rozpocz ęły si ę od masowego wychod źstwa ludno ści wiejskiej do miasta. Zjawisko to zostało zainicjowane w zachodniej cz ęś ci Europy pod wpływem wielkich przemian społeczno-ekonomicznych (industrializacja i urbanizacja) i ludno ściowym (demograficzne przej ście), sk ąd przeniosło si ę do pozostałej cz ęś ci Europy. Ocenia si ę, Ŝe około 1800 r., gdy rozpoczynał si ę exodus ze wsi do miast, zaledwie 3% światowej populacji mieszkało w miastach. Pomimo wyŜszego przyrostu naturalnego ludno ści wiejskiej, po 150 latach ten odsetek podniósł się do 29%, co 4 świadczy o tym, Ŝe zmiana ta wynikała głównie z migracji. Innym rodzajem masowych współczesnych migracji, s ą mi ędzynarodowe przepływy ludno ści o charakterze osiedle ńczym. W XX wieku ogromnie nasiliły si ę migracje odbywaj ące si ę pod wpływem zaburze ń politycznych, szczególnie migracje uchod źców w tym zwi ązane z wysiedleniami na tle narodowo ściowym, etnicznym i plemiennym. Wielka skala charakteryzuje równie Ŝ współczesne mi ędzynarodowe migracje pracownicze. W migracjach wewn ętrznych, pocz ąwszy od okresu uprzemysłowienia, najcz ęstszym kierunkiem przesuni ęć strumieni ludzi był kierunek ze wsi do miasta. Główn ą przyczyna decyzji o migracji wewn ętrznej było poszukiwanie zatrudnienia w rozwijaj ącym si ę przemy śle. Zjawisko zaobserwowano tak Ŝe w Polsce. Miało ono miejsce zarówno w okresie deficytu pracy i ziemi na wsiach w okresie zaborów i po 1918 roku, gdy na nowo tworzono zr ęby polskiej gospodarki. Równie Ŝ po roku 1945, w latach powojennej odbudowy i rozbudowy miast i przemysłu po zniszczeniach wojennych, pot ęŜ na fala migracji wewn ętrznej w Polsce obj ęła ludno ść rolnicz ą napływaj ącą do miast. Kierunek migracji wewn ętrznej – z peryferyjnych terenów wiejskich i z małych miast do centrów gospodarczych i edukacyjnych utrzymuje si ę nadal. Wielkie miasta stwarzaj ą wi ększe mo Ŝliwo ści nie tylko znalezienia pracy, ale te Ŝ uzyskania wy Ŝszych płac. Dlatego migracj ę wewn ętrzn ą w dalszym ci ągu obserwujemy jako przepływ ludno ści z obszarów wiejskich do miast. 5 1.DEMOGRAFIA – PODSTAWOWE POJ ĘCIA I ZNACZENIE 1.1.Definicja demografii Demografia: ( gr. demos „lud”, grapho „pisz ę” – oznacza opis ludno ści) nauka zajmuj ąca si ę statystycznym (ilo ściowym) badaniem rozmiarów, struktury, zró Ŝnicowania ze wzgl ędu na płe ć, wiek czy wykształcenie i trendami rozwojowymi zbiorowo ści ludzkich oraz ruchami ludno ści (migracje, urodzenia, zgony). Przedmiotem demografii jest populacja, tj. ludno ść zamieszkuj ącą okre ślon ą jednostk ę terytorialn ą; przez populacj ę rozumie si ę na ogół sum ę wszystkich mieszka ńców danego terytorium. Populacja: ogólna liczba jednostek zamieszkuj ących okre ślone terytorium lub osób uznawanych za członków danej grupy czy zborowo ści społecznej; p o p u l a c j a s t a t y s t y c z n a - cało ściowy zbiór zjawisk, obiektów lub osób, które zostały poddane badaniu statystycznemu przez wydzielenie spo śród nich próby. Do głównych elementów definicji demografii, w zakresie uwzgl ędnianych zjawisk ludno ściowych, nale Ŝy: - stan i zmiany w liczbie ludno ści ( świata, pa ństwa, regionu lub jakiejkolwiek jednostki administracyjnego czy geograficznego podziału terytorium ); - struktura ludno ściowa według: płci, wieku oraz niektórych cech społecznych (np. stanu cywilnego); - ruch naturalny : urodzenia, zgony, mał Ŝeństwa, rozwody; - ruch w ędrówkowy : migracja (wewn ętrzna i zewn ętrzna: emigracja, imigracja). Niekiedy zjawiska te grupuje si ę lub rozpatruje ł ącznie, jako tzw. reprodukcj ę ludno ści, któr ą stanowi proces odtwarzania w czasie (czyli zmian) stanu liczebnego i struktury demograficznej (przede wszystkim według wieku i płci) populacji oraz podstawowych cz ęś ci. Szczególn ą cech ą zjawisk ludno ściowych w uj ęciu demograficznym jest ich swoisty biologiczno-społeczny charakter i uwarunkowania. 6 Z punktu widzenia reprodukcji ludno ści zdarzenia – urodzenia i zgony – s ą zdarzeniami biologicznymi. A mechanizm biologiczny jest istot ą dwóch zasadniczych cech strukturalnych populacji – płci i wieku. Płe ć i wiek charakteryzuj ą skład demograficzny populacji, wywieraj ą te Ŝ istotny wpływ na przebieg prawie wszystkich zjawisk ludno ściowych. Ostatecznie wynikaj ą one jednak z zachowa ń ludzi. Te zachowania z kolei (np. rozwody, regulacja urodze ń, prokreacja, zachowania zwi ązane ze zdrowotno ści ą, w ędrówki), nazywane zachowaniami demograficznymi, podlegaj ą splotowi uwarunkowa ń społecznych. Ten dwoisty, biologiczno-społeczny charakter zjawisk ludno ściowych sprawia, Ŝe badania demograficzne s ą cz ęsto uprawiane na pograniczu ró Ŝnych dyscyplin nauki. Demografia zmierza do ustalenia prawidłowo ści zjawisk ludno ściowych w okre ślonych warunkach historycznych: posługuje si ę w tym celu metod ą, której wa Ŝnymi elementami s ą: - syntetyczne charakterystyki liczbowe , wła ściwe badaniom zjawisk masowych (wywodz ących si ę ze statystyki); - modele ilo ściowe ; - źródła danych , charakterystyczne dla demografii (spisy ludno ści, badania reprezentacyjne, ewidencja ruchu naturalnego i w ędrówkowego, powszechny rejestr ludno ści oraz inne źródła). Wła ściwo ść tej metody, polegaj ąca na d ąŜ eniu do wykrycia prawidłowo ści zjawisk ludno ściowych o charakterze masowym i abstrahowaniu od towarzysz ącej tym zjawiskom przypadkowo ści, stwarza pewne ograniczenia co do wielko ści badanych populacji, gdy Ŝ nie zajmuje si ę badaniem małych populacji ani zdarzeniami rzadko wyst ępuj ącymi. 7 LUDNO ŚĆ , czyli populacja, oznacza w demografii ogół mieszka ńców okre ślonego terytorium. Jest to podstawowa kategoria demografii. Przedmiotem bada ń demografii s ą trzy cechy ludno ści: 1/ stan ludności; 2/ struktura ludno ści; 3/ dynamika ludno ści. AD.1. STAN LUDNO ŚCI – to liczba osób zamieszkuj ących dane terytorium w okre ślonym momencie. Wiedza o stanie ludno ści nale Ŝy do najwa Ŝniejszych informacji, potrzebnych do sprawowania władzy i regulacji stosunków społecznych. Ad.2. STRUKTURA LUDNO ŚCI – to odzwierciedlenie podziału całej ludno ści na grupy ze wzgl ędu na: - okre ślone kryteria ilo ściowe, np. wiek; - okre ślone kryterium jako ściowe, np. płe ć. Szczególne znaczenie ma struktura ludno ści według wieku i płci, poniewa Ŝ wywiera du Ŝy wpływ na wszystkie zjawiska demograficzne oraz warunkuje wiele innych zjawisk społecznych.