Deinvloe dva nd e Sep-proefwindcentralet e Oosterbierum(Fr. )o pvogels , 2:nachtelijk eaanvaringskanse n The impact of the Sep wind park near Oosterbierum (Fr.), TheNetherlands ,o nbirds ,2 :nocturna lcollisio n risks J.E.Winkelma n RIN-rapport92/ 3 _> —• ~ ott DLO-lnstituutvoo r Bos-e n Natuuronderzoek Arnhem 1992 J.E . Winkelman Voorplaat: Sep-proefwindcentrale te Oosterbierum (Fr.) in voorjaar 1987, gezien vanuit het noordwesten, metwindmeetmast 1 enwindturbines 11 (opvoorgrond), 23,25 en35 (vgl. fig. 2) (foto:J.E. Winkelman). Frontcover: Experimental windpark near Oosterbierum, province ofFriesland, inspring 1987, seen from thenorth-west, with meteorologicaltower 1 andwind turbines 11 (inforeground), 23, 25and 35 (see Fig. 2). Sep-proefwindcentrale:nachtelijk e aanvaringskansen INHOUD VOORWOORD 7 1INLEIDIN G 9 2D ESEP-PROEFWINDCENTRAL E 11 2.1 Ligging,omgevin ge ninrichtin g 11 2.2 Bouwverloop 13 2.3 Nachtelijkevogeltre k over hetwindpar k 13 3MATERIAA L ENMETHOD E 17 3.1 Inleiding 17 3.2 Depassiev erestlichtversterke r 18 3.2.1 Werking 18 3.2.2 Toepassing 18 3.2.3 InOosterbieru mgebruikt etyp ee nopstellinge n 19 3.2.4 Detectiecapaciteit, algemeen 24 3.2.5 DetectieproevenOosterbieru m 24 3.2.6 Resu^atendetectieproeve nOosterbieru m 25 3.3 Dewarmtebeeldcamer a 25 3.3.1 Werking 25 3.3.2 Toepassing 27 3.3.3 InOosterbieru mgebruikt etype ne nopstellinge n 27 3.3.4 Detectiecapaciteit, algemeen 34 3.3.5 DetectieproevenOosterbieru m 34 J.E .Winkelma n 3.3.6 Resultatendetectieproeve nOosterbieru m 35 3.4 Desearc happroac hrada r 36 3.4.1 Werkinge ntoepassin g 36 3.4.2 InOosterbieru mgebruikt etypen ,opstellin ge n detectiecapaciteit 40 3.5 Verwerkingvideobande ne nradarfilm s 42 3.5.1 Uitlezingvideobande n 42 3.5.2 Uitlezingradarfilm s 43 3.5.3 Soort(groep)herkenning 43 3.6 Hoogtebepalingenbi jrestlichtversterker s en warmtebeeldcamera 44 3.6.1 Inleiding 44 3.6.2 Berekeningswijze 45 3.6.3 Vliegsnelheden 48 3.6.4 Vliegrichtinge nondervonde nwindrichtin g 49 3.6.5 Overigehoogteberekeninge n 50 4RESULTATE N 51 4.1 Inleiding 51 4.2 Beschikbare nachtenme tvideo -e nfilmbeelde n 51 4.3 Waargenomenaantalle ne nsoorte nvogel s 64 4.3.1 Restlichtversterkers 64 4.3.2 Warmtebeeldcamera 65 4.3.3 Radar 65 4.4 Waargenomenpatrone ni naantalsverloo p 66 4.4.1 Algemeen 66 4.4.2 Relatieme tlokal etre ke ngrootschalig eherfsttre k 67 Sep-proefwindcentrale:nachtelijk eaanvaringskanse n 4.4.3 Relatieaantalle ni nwindpar k enhogero p 68 4.4.4 Relatie methe twee re ncombinati eva ngegeven s 69 4.5 Vlieghoogteaa nd ehan dva nd erestlichtversterker s 70 4.5.1 Inbeschouwin ggenome nwaarneminge ne nluchtlage n 70 4.5.2 Berekeningva nd ewerkelijk e aantallenpassage s 71 4.5.3 Aantallengepasseerd evogel s 72 4.6 Vlieghoogteaa nd ehan dva nd ewarmtebeekjcamera' s 74 4.6.1 Totaalaanta lwaarneminge n 74 4.6.2 Inbeschouwin ggenome nwaarneminge n enluchtlage n 74 4.6.3 Berekeningva nd ewerkelijk e aantallenpassage s 75 4.6.4 Aantallengepasseerd egroepe ne nvogel s 77 4.6.5 Fluxo pwindturbinehoogt e 78 4.7 Typenreactie se naanvaringe n 79 4.7.1 Inleiding 79 4.7.2 Restlichtversterkers 80 4.7.3 Warmtebeeldcamera 80 4.8 Totaalaanta lreactie se naanvaringe n 83 4.8.1 Aantalreactie se naanvaringe ni nrelati eto t waargenomenaantalle n 83 4.8.2 Schattingva nhe ttotal e aantalslachtoffer s 84 4.8.3 Vergelijkingme tzoekactie s 85 4.9 Reactiesbuite nhe trotorvla k 86 5 CONCLUSIESE NDISCUSSI E 89 5.1 Inleiding 89 5.2 Discussiete naanzie nva nd eberekeningswijze n 90 5.2.1 Vliegsnelhedenva nvogel s 90 J.E.Winkelma n 5.2.2 Vlieghoogte 90 5.2.3 De1:2-uitlezin g 91 5.2.4 Soortgroepbepalinge ndetectiecapacitei t 91 5.2.5 Groepsgrootte 92 5.3 Literatuurgegevens 92 5.3.1 Vlieghoogte,algemee n 92 5.3.2 Vlieghoogteverdelingeno plag ehoogt e 93 5.3.3 Relatietre ko pwindturbinehoogt e enhogero p 95 5.3.4 Groepsgrootte 95 5.3.5 Reactiese nontwijkgedra gbi jwindturbine s 96 5.3.6 Reactiese nontwijkgedra g nabijoverig e hogeobstakel s 97 5.3.7 Reactieso pvliegtuige ne nlichtbundel s 98 5.3.8 Reactieso pgeluide nvana f degron d 99 5.3.9 Reactieso pelektromagnetisch evelde ne nstralinge n 99 5.3.10Reactie so pluchtwervelinge n 100 5.3.11Herste ln abotsin gme tee nobstake l 102 5.4 Conclusies 103 DANKWOORD 105 LITERATUUR 107 SAMENVATTING 115 SUMMARY 118 Tabellen Bijlagen Captionso ffigures ,heading so ftable san dappendice s Sep-proefwindcentrale:nachtelijk e aanvaringskansen VOORWOORD Dekan sda tvogel s 'snacht stege nwindturbine s botsen,word t doorvele n alsreëe lervaren .Zoekactie s naardod evogel sonde rwindturbine s hebben totn u toeechte rmaa rklein eaantalle naanvaringsslachtoffer sopgeleverd . Onderzoekdoo r hetDLO-Instituu tvoo rBos -e nNatuuronderzoe k(IBN - DLO),Arnhem ,heef tuitgeweze nda tklein evindkanse nhieraa nmed e de­ betzijn . Erbestaa t echteroo kd e mogelijkheidda t 's nachtsmaa rweini g vo­ gelso pwindturbinehoogt e vliegeno fda tvogel sd ewindturbine sove rhe t al­ gemeenwete nt eontwijken .O mdez e laatstetwe epunte nt eonderzoeken , werdee ndee lva nhe tdoo rhe t IBN-DLOuitgevoerd evogelonderzoe k in de Sep-proefwindcentrale teOosterbieru m(Fr. )o pd enachtelijk esituati ege ­ richt.Hiervoo rwer dmed egebrui kgemaak tva nnieuw ewaamemingstech - nieken,waardoo r hetvoo rhe teers tmogelij kwer dnachtelijk evogeltre ki n deluchtlage ngrenzen daa nd eaardoppervlakt e (0-100m hoogte) en daar­ meeo pwindturbinehoogt et ekwantificeren .Voort skonde ngedetailleerd e waarnemingenworde nverrich taa nhe tnachtelijk egedra gva nvogel sdi e eendraaiend ewindturbin e naderene neventuee lpasseren . Deresultate nwijze nero pda tgedurend e eenaanta lnachte npe rherfs t sprakei sva nredelijk e aantalleno pwindturbinehoogt e passerendevogels . Dezevogel szie n' snacht soo konde rwa t mindergunstig ezichtomstandig - hedend ewindturbine s enwete ndez eove r hetalgemee nt eontwijken .Ver ­ lichtingva nd ewindturbine s lijktderhalv e nietzinvo lo mbotsinge nt evoor ­ komen.Verlichtin gzo uzelf s inhe tnadee lkunne nwerke ndoo rd eaan ­ trekkendewerkin go pvogel stijden smistig eo f neveligenachten , waardoor debotsingskan s kanworde nverhoogd .He ti svoort sopmerkelij kda tee n deelva nd eslachtoffer s nietontston ddoo rdirect ebotsin gme tee nwin ­ dturbine,maa rdoo rd ezogwerkin gachte rd edraaiend e rotor.Di ttra d voor­ alo pbi jvogel sdi eee ndraaiend eroto rme tmeewin dnaderde ne n zodoen­ den apassag eva nhe trotorvla kdoo rd eluchtturbulentie swerde nverrast . Detotal ebotsingskan s isnie tgroot ,maa rwe lva nee ndergelijk eord eda t ingebiede nme tgeconcentreerd e nachtelijkevogeltre k bijplaatsin gva n veelwindturbine s metgrot eaantalle nslachtoffer s rekeningmoe tworde n gehouden. dr.J .Vee n hoofdafdelin gDierecologi e J.E. Winkelman (Gespiegeld) videobeeldwarmtebeeldcamera type UA 9090 metbeeldhoek van ö graden. Inbeeld zijnvan links naarrechts drie eenden, rotorbladwindturbine 33, rotor35 en middendeelwindtur­ bine 36zichtbaar. Windpark Oosterbierum, 27oktober 1988, 20.46uur (foto: J.E. Winkelman). Video picture (mirrorimage) made through thePhilips Usfa thermal image intensifier (type UA 9090) with a horizontal field of viewof 5 degrees. From leftto right areseen three ducks, and (parts of)wind turbines 33, 35and 36. Sep-proefwindcentrale:nachtelijk e aanvaringskansen 1 INLEIDING Ind eperiod e 1984-1990wer d nabijhe t Friese Oosterbierum eenproefwind - centrale aangelegd. Dit windpark bestaat uit 18 windturbines, zeven wind- meetmasten, een wegennet en drie gebouwen van waaruit controle en be­ dieningva n hetwindpar kplaatsvinden . Indi twindpar k isdoo rhe t DLO-Insti- tuut voor Bos-e n Natuuronderzoek (IBN-DLO), voorheen DLO-Rijksinstituut voorNatuurbehee r (RIN-DLO),Arnhem ,i nopdrach tva nd e eigenaarva nhe t windpark, de N.V. Samenwerkende elektriciteits-produktiebedrijven (Sep), Arnhem, een onderzoek uitgevoerd naard e mogelijke hinderdi evogel s van ditwindpar kzoude nkunne nondervinden . Omdat bijaanvan gva nhe tonderzoe k nogmaa rweini gbeken dwa sove rd e gevolgenva nd eaanle ge nhe tgebrui kva nee ndergelij kwindpar kvoo rvogel s ofove rd erelati etusse nwindturbine se nvogel si nhe talgemee n (vgl. Winkel­ man 1988a, 1988b),wer dhe tonderzoe kz obree dmogelij kopgezet . Behalve aan het verlies van biotoop ten gevolge van verstoring van broedvogels en vanpleisterend e enlangstrekkend e vogelsdoo raanwezigheid ,bewegin ge n geluidva nd ewindturbine s(verstoringsaspect) ,i soo krui maandach tbestee d aan het aantal vogels dat slachtoffer wordt van aanvaring met de in het windpark opgerichte obstakels en aan het (nachtelijk) gedrag van op het windpark aanvliegende vogels (slachtofferaspect). Overd ewerkwijz e bijhe t verstoringsonderzoek end e resultaten tijdens de bouw en half-operationele situatie (1984-1990) is afzonderlijk gerapporteerd door Winkelman (1988a, 1990b). Over de indi e periode gevonden dode vogels en het begeleidende vindkansonderzoeki sversla ggedaa ndoo rWinkelma n(1988a , 1990a).I n het onderhavige verslag wordt ingegaan op het gedurende de nacht en tijdens andereslecht ezichtomstandighede nuitgevoerd eonderzoe k inhe tkade rva n hetslachtofferaspect . Over hetaanta lvogelslachtoffers , hetgedra goverda g enhe tverstoringsaspec ttijden sd eoperationel esituati ei safzonderlij kgerap ­ porteerd(Winkelma n 1992a, 1992b, 1992c, 1992d). Bij bestudering van het slachtofferaspect door middel van het bij daglicht zoeken naar dode vogels dringt zich bij de interpretatie van de verkregen gegevens steeds de vraag op (1) hoe groot het aanbod van vogels op rotorhoogte was ind e nacht voorafgaande aan het zoeken en (2) welk deel vand e 's nachts passerende vogels daadwerkelijk tegen een windturbine is gebotst. Het nieto fweini gvinde nva nslachtoffers ,zoal si nOosterbieru mhe t gevalwa s (Winkelman 1990a, 1992a), kanimmer sbetekene n dat ervooraf ­ gaande aan het zoeken op windturbinehoogte geen of nauwelijks vogels hebben gevlogen. Het kan echter ook betekenen dat vogels 's nachts (en tijdens andere slechte zichtomstandigheden) dewindturbine s over het alge­ meenwete nt eontwijken .Inzich ti n het(nachtelijk ) vlieggedragka ndaarnaas t aanwijzingen verschaffenove r eventueelaa nt e brengenvoorzieninge n aan dewindturbine steneind evogelaanvaringe nt ebeperke no ft evoorkomen .