T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNĐVERSĐTESĐ EĞĐTĐM BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ TÜRKÇE EĞĐTĐMĐ ANABĐLĐM DALI TÜRKÇE ÖĞRETMENLĐĞĐ PROGRAMI YÜKSEK LĐSANS TEZĐ ŞĐĐRDE “GĐBĐ” EDATININ ĐŞLEVĐ VE ĐLKÖĞRETĐM II. KADEME TÜRKÇE ÖĞRETĐMĐNDE KULLANILMA BOYUTU Selma ISLIOĞLU Đzmir 2008 T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNĐVERSĐTESĐ EĞĐTĐM BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ TÜRKÇE EĞĐTĐMĐ ANABĐLĐM DALI TÜRKÇE ÖĞRETMENLĐĞĐ PROGRAMI YÜKSEK LĐSANS TEZĐ ŞĐĐRDE “GĐBĐ” EDATININ ĐŞLEVĐ VE ĐLKÖĞRETĐM II. KADEME TÜRKÇE ÖĞRETĐMĐNDE KULLANILMA BOYUTU Selma ISLIOĞLU Danışman Yrd. Doç. Dr. Mehmet AKKAYA Đzmir 2008 YÜKSEKÖĞRETĐM KURULU DÖKÜMANTASYON MERKEZĐ TEZ VERĐ FORMU YAZARIN Bu Bölüm Merkezimizde Doldurulacaktır Soyadı : ISLIOĞLU Tez No : Adı : Selma Tez kodu : Üniversite kodu : TEZĐN ADI Türkçe : ŞĐĐRDE “GĐBĐ” EDATININ ĐŞLEVĐ VE ĐLKÖĞRETĐM II. KADEME TÜRKÇE ÖĞRETĐMĐNDE KULLANILMA BOYUTU Yabancı Dil : THE FUNCTION OF THE PREPOSITION “LIKE” IN POETRY AND THE DIMENSION OF THE USE OF “SUCH AS” IN THE TURKISH SECOND PHASE OF PRIMARY EDUCATION TEZĐN TÜRÜ Yüksek Lisans Doktora Tıpta Uzmanlık Sanatta Yeterlilik [x] [] [] [] TEZĐN Yazıldığı Dil : Türkçe Sayfa Sayısı :251 Kaynak Sayısı : 74 TEZĐN KABUL EDĐLDĐĞĐ Üniversite : Dokuz Eylül Üniversitesi Enstitü : Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yıl :2008 TEZ DANIŞMANLARININ Unvanı, Adı ve Soyadı : Yrd. Doç. Dr. Mehmet AKKAYA Unvanı, Adı ve Soyadı : TÜRKÇE ANAHTAR KELĐMELER YABANCI DĐL ANAHTAR 1- Gibi edatı KELĐMELER 2- Şiir 1- Preposition “like” 3- Đşlev 2- Poem 4- Çocuk 3- Function 5- Somut/soyut/özel/cins 4-Child 5- Concrete/ abstract/ proper/ common Tarih : Đmza : Enstitü Müdürü i ÖNSÖZ Şiir edebi bir tür olarak yıllarca araştırmacılara konu olmuştur. Çeşitli dönemler, akımlar şairleri şiiri farklı tanımlamaya itmiştir. “Şiir nedir, hangi unsurlardan oluşur, şiirin sınırlılıkları nelerdir?” gibi sorulara birçok kaynakta değinilmiş ve bu sorulara cevaplar aranmıştır. Şiir öncelikli olarak bir dilin uzantısıdır. Şiirde kullanılan bir sözcük şiirin anlam değerini artıracağı gibi azaltabilir de. Öyle dilsel unsurlar vardır ki her dönem şiirde az ya da çok kullanılmıştır. Bunlardan birisi tek başına anlamı olmayan ama anlatımda işlev kazanan “gibi” edatıdır. Daha önce bu konuyla ilgili kapsamlı bir araştırmanın olmaması çalışma konumuzun, “şiirde gibi edatının işlevi” olmasında etkili oldu. Birinci bölümde edatlar hakkında kısaca bilgi verilmiş, araştırmanın amacı ve önemi üzerinde durulmuştur. Ayrıca çalışmamızın sınırlılıkları açıklanmış, gerekli tanımlar yapılmış, problem durumu ortaya konmuş ve alt problemler belirlenmiştir. Đkinci bölümde, araştırmamız sırasında yararlandığımız edebiyat, tarih, eğitim vb. alanlara ait başlıca kaynaklar, kısaca tanıtılarak bunların hangi bölümlerinden hangi amaçla yararlanıldığı belirtilmiştir. Çalışmamızla yakın ilişkisi bulunan diğer tez vb. çalışmalardan da ne ölçüde yararlanıldığı açıklanmıştır. Üçüncü bölümde, araştırmanın yöntemi açıklanmış; modeli, evren ve örneklemi, veri toplama araçları ile veri çözümleme teknikleri üzerine açıklamalar yapılmıştır. Dördüncü bölüm, çalışmamızın verilerinin değerlendirildiği ve sunulduğu asıl bölüm olan “Bulgu ve Yorumlar” bölümüdür. Bu bölümde, öncelikle gibi edatı ve şiir üzerinde durulmuştur. Đncelenen şairler ve şiirleri hakkında bilgi verilmiş, tespit edilen gibiler tablolar halinde sunulmuştur. Gibi edatına bağlanan sözcüklerin somut, soyut, özel, cins olma durumları incelenmiş ve çıkan sonuçlar grafiklere aktarılmıştır. Ayrıca ilköğretimin ikinci kademesinde okutulan Türkçe ders kitaplarındaki şiirler de incelenerek, eğitim yönünden de işlevi ortaya koyulmuştur. Şiirlere kolay ii ulaşılabilmesi için, içinde “gibi”yi tespit ettiğimiz şiirler de çalışmamızın sonuna eklenmiştir. Son bölüm olan beşinci bölümde, çalışmamızda elde ettiğimiz sonuçlar ve araştırmanın kaynakçası verilmiştir. Üniversite öğrenimim boyunca bilgi ve deneyimlerinden faydalandığım tüm hocalarıma, hem üniversite yıllarında hem de yüksek lisans ders aşamasında biz öğrencilerine desteğini esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Nevin AKKAYA’ya, divan şiirini sevdirerek, çalışmalarımda desteğini içtenlikle hissettiğim, çok kıymetli danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Mehmet AKKAYA’ya ve eğitimimi çok önemseyen aileme gönülden teşekkür ederim. SELMA ISLIOĞLU iii ÖNSÖZ……………………………………………………………………. i ĐÇĐNDEKĐLER……………………………………………………………. iii TABLO LĐSTESĐ…………………………………………………………. vi GRAFĐK LĐSTESĐ……………………………………………………….. vii ÖZET……………………………………………………………………… viii ABSTRACT………………………………………………………………. ix BÖLÜM I GĐRĐŞ 1.1.Giriş ………………………………………………………………….. 1 1.2. Problem Durumu…………………………………………………….. 3 1.3. Araştırmanın Amacı ve Önemi………………………………………. 3 1.4. Problem Cümlesi…………………………………………………….. 4 1.5. Alt Problemler……………………………………………………….. 4 1.7. Sınırlılıklar…………………………………………………………… 6 BÖLÜM II ĐLGĐLĐ YAYIN VE ARAŞTIRMALAR 2.1. Đlgili Yayın ve Araştırmalar…………………………………………. 8 BÖLÜM III YÖNTEM 3.1. Araştırma Modeli……………………………………………………. 11 3.2. Evren ve Örneklem………………………………………………….. 11 3.3. Veri Toplama Araçları………………………………………………. 12 3.4. Veri Çözümleme Teknikleri………………………………………… 12 BÖLÜM IV BULGULAR VE YORUMLAR 4.1. Gibi Edatı……………………………………………………………… 13 4.2. Şiirde Gibi Edatının Đşlevi…………………......................................... 17 4.2.1. Şiir …………………………………………………….. 17 iv 4.2.2. Divan Şiirinde Gibi Edatının Đşlevi ve Kullanılma Boyutu………………………………………………… 18 4.2.2.1. Divan Şiiri……………………………………. 18 4.2.2.2. Necâtî Beğ’in Hayatı ve Şiir Anlayışı…………. 23 4.2.2.2.1.Necâtî Beğ’in Gazellerinde Gibi Edatıyla Birlikte Kullanılan Kelimelerin Đncelenmesi ve Gibi Edatının Kullanılma Yüzdesi……… 24 4.2.2.3. Nedim’in Hayatı ve Şiir Anlayışı…………….. 33 4.2.2.3.1. Nedim’in Gazellerinde Gibi Edatıyla Birlikte Kullanılan Kelimelerin Đncelenmesi ve Gibi Edatının Kullanılma Yüzdesi……… 37 4.2.3. Âşık Şiirinde Gibi Edatının Đşlevi ve Kullanılma Boyutu... 40 4.2.3.1.Âşık Şiiri………………………………………… 40 4.2.3.2. Karacaoğlan’ın Hayatı ve Şiir Anlayışı….............. 45 4.2.3.2.1. Karacaoğlan’ın Şiirlerinde Gibi Edatıyla Birlikte Kullanılan Kelimelerin Đncelenmesi ve Gibi Edatının Kullanılma Yüzdesi…….. 52 4.2.3.3. Erzurumlu Emrah’ın Hayatı ve Şiir Anlayışı ...... 56 4.2.3.3.1. Erzurumlu Emrah’ın Şiirlerinde Gibi Edatıyla Birlikte Kullanılan Kelimelerin Đncelenmesi ve Gibi Edatının Kullanılma Yüzdesi …………………………………. 61 4.2.4. Đkinci Yeni Şiirinde Gibi Edatının Đşlevi ve Kullanılma Boyutu…………………………………………………. 65 4.2.4.1. Đkinci Yeni Şiiri ………………………………… 65 4.2.4.2.Ahmet Turgut Uyar’ın Hayatı ve Şiir Anlayışı. 70 4.2.4.2.1. Turgut Uyar’ın Şiirlerinde Gibi Edatıyla Birlikte Kullanılan Kelimelerin Đncelenmesi ve Gibi Edatının Kullanılma Yüzdesi ……. 73 4.2.5. Bağımsız Şairlerden Fazıl Hüsnü Dağlarca…………… 84 4.2.5.1. Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın Şiirlerinde Gibi Edatıyla Birlikte Kullanılan Kelimelerin v Đncelenmesi ve Gibi Edatının Kullanılma Oranı.. 89 4.3. Đlköğretimin Đkinci Kademesinde Đşlenen Şiirlerde Gibi Edatının Kullanımı………………………………………………….. 95 4.3.1. Çocuk ve Şiir………………………………………………… 95 4.3.2. Đlköğretimin Đkinci Kademesinde Okutulmuş Olan Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Şiirlerde Gibi Edatının Kullanımı…………………………………………………… 99 4.3.2.1.Benzetme Edatına (Gibi) Bağlanan Kelimelerin Somut, Soyut, Özel, Cins Olmaları Bakımından Đncelenmesi…….. 106 BÖLÜM V SONUÇ VE DEĞERLENDĐRME 5.1. Sonuç ve Değerlendirme…………………………………………………. 109 KAYNAKÇA…………………………………………………........................ 116 EKLER………………………………………………………………………. 122 vi TABLOLAR Tablo 1: Necâtî Beğ Divanında Yer Alan Gazellerde Gibiye Bağlanmış Durumdaki Sözcüklerin Somut/ Soyut/ Özel/Cins Oluşlarının Đncelenmesi…………………... 24 Tablo 2: Nedim Divanında Yer Alan Gazellerde Gibiye Bağlanmış Durumdaki Sözcüklerin Somut/ Soyut/ Özel/ Cins Oluşlarının Đncelenmesi………………………………. 37 Tablo 3: Karacaoğlan’ın Şiirlerinde Gibiye Bağlanmış Durumdaki Sözcüklerin Somut/ Soyut/ Özel/ Cins Oluşlarının Đncelenmesi……………………………….. 52 Tablo 4: Erzurumlu Emrah’ın Şiirlerinde Gibiye Bağlanmış Durumdaki Sözcüklerin Somut/ Soyut/ Özel/ Cins Oluşlarının Đncelenmesi………………………………… 61 Tablo 5: Turgut Uyar’ın Şiirlerinde Gibiye Bağlanmış Durumdaki Sözcüklerin Somut/ Soyut/ Özel/ Cins Oluşlarının Đncelenmesi……………………………….. 73 Tablo 6: Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın Şiirlerinde Gibiye Bağlanma Durumdaki Sözcüklerin Somut/ Soyut/ Özel/ Cins Oluşlarının Đncelenmesi…………………………… 89 Tablo 7: Türkçe Ders Kitaplarında Benzetme Edatı Gibiye Bağlanan Kelimelerin Somut/Soyut/ ve Cins/Özel Olmaları Bakımından Đncelenmesi……………………. 106 Tablo 8: Şairlerin Benzetme Edatı Gibiyle Birlikte Ortak Kullandığı Sözcükler……………………………….. 111 Tablo 9: Şairlerin Somut Sözcükleri En Çoktan En Aza Kullanmalarına Göre Sıralanışı……………………… 112 Tablo 10: Şairlerin Soyut Sözcükleri En Çoktan En Aza Kullanmalarına Göre Sıralanışı…………………….. 113 Tablo 11: Şairlerin Cins Sözcükleri En Çoktan En Aza Kullanmalarına Göre Sıralanışı…………………… 114 Tablo 12: Şairlerin Özel Sözcükleri En Çoktan En Aza Kullanmalarına Göre Sıralanışı…………………… 114 vii GRAFĐKLER Grafik 1: Necâtî Beğ’in Gazellerinde Gibi Edatının Kullanılma 32 Yüzdesini Gösterir Grafik……………………………. Grafik 2: Nedim’in Gazellerinde Gibi Edatının Kullanılma 40 Yüzdesini Gösterir Grafik…………………………. Grafik 3: Karacaoğlan’ın Şiirlerinde Gibi Edatının Kullanılma 55 Yüzdesini Gösterir Grafik………………………….. Grafik 4: Erzurumlu Emrah’ın Şiirlerinde Gibi Edatının Kullanılma Yüzdesini Gösterir Grafik …………… 64 Grafik 5: Turgut Uyar’ın Şiirlerinde Gibi Edatının Kullanılma Yüzdesini Gösterir Grafik………………………….. 83 Grafik 6: Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın Şiirlerinde Gibi Edatının Kullanılma Yüzdesini Gösterir Grafik…………….. 92 Grafik 7: Necâtî Beğ’in, Nedim’in, Karacaoğlan’ın, Erzurumlu Emrah’ın,