Uniwersytet Łódzki Wydział Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Marcin Frenkel Koncepcje paryskiej „Kultury” a polska polityka wschodnia w latach 1989 - 2014 Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem dr hab. Pauliny Matery, prof. UŁ Łódź 2019 Spis tre ści: Spis wykresów: ...................................................................................................................... 4 Wst ęp...................................................................................................................................... 5 0.1. Przedmiot bada ń..................................................................................................... 5 0.2. Konstrukcja pracy .................................................................................................. 8 0.3. Podstawy teoretyczne, metody i techniki badawcze ............................................ 12 0.4. Sta ń bada ń i opis literatury................................................................................... 15 0.5. Ustalenia definicyjne............................................................................................ 19 Podzi ękowania ..................................................................................................................... 23 1. Rozdział I: Polska polityka wschodnia w uj ęciu Jerzego Giedroycia i Juliusza Mieroszewskiego.................................................................................................................. 24 1.1. Wprowadzenie...................................................................................................... 24 1.2. Czym była paryska „Kultura”?............................................................................. 25 1.3. Tło historyczne..................................................................................................... 27 1.3.1. Jerzy Giedroyc.................................................................................................. 27 1.3.2. Juliusz Mieroszewski ....................................................................................... 30 1.3.3. „Bunt Młodych” i „Polityka”........................................................................... 31 1.3.4. Od federacji Piłsudskiego do Unii Europejskiej .............................................. 35 1.3.5. Polityka „jagiello ńska” a doktryna „ULB” ..................................................... 39 1.3.6. Nawi ązania do ruchu prometejskiego .............................................................. 43 1.4. Trójk ąt polski Pary ż, polski Londyn i polskie Monachium ................................. 46 1.5. Oddziaływanie „Kultury” na kraj przed 1989 r. .................................................. 51 1.6. Rekonstrukcja doktryny ULB .............................................................................. 54 1.6.1. Relacje z Ukrain ą i Rosj ą priorytetami ULB ................................................... 54 1.6.2. Litwa i Białoru ś................................................................................................ 73 1.7. Podsumowanie ..................................................................................................... 88 2. Rozdział II: Koncepcje „Kultury” a polityka wschodnia Polski w latach 1989 – 2000. 91 2.1. Wprowadzenie...................................................................................................... 91 2.2. Rz ąd Tadeusza Mazowieckiego (12.09.1989 – 12.01.1991) ............................... 94 2.3. Rz ąd Jana Krzysztofa Bieleckiego (12.01.1991 – 23.12.1991) ......................... 107 2.4. Rz ąd Jana Olszewskiego (23.12.1991 – 5.06.1992) .......................................... 117 2.5. Rz ąd Hanny Suchockiej (11.07.1992 – 25.10.1993).......................................... 126 2.6. Rz ąd Waldemara Pawlaka (26.10.1993 – 06.03.1995)...................................... 139 2.7. Rz ąd Józefa Oleksego (07.03.1995 – 07.02.1996)............................................. 148 2.8. Rz ąd Włodzimierza Cimoszewicza (7.02.1996 – 31.10.1997).......................... 155 2.9. Rz ąd Jerzego Buzka (31.10.1997 – 19.10.2001)................................................ 167 2.10. Relacje gospodarcze z ULB i Rosj ą............................................................... 180 2.11. 2.9. Podsumowanie rozdziału (lata 1989-2000)............................................. 184 2.9.1. Litwa – udane zakotwiczenie w Europie.............................................................. 188 2.9.2. Ukraina – wci ąż na rozdro żu................................................................................ 188 2.9.3. Białoru ś – powrót na Wschód .............................................................................. 190 2.9.4. Rosja – permanentne napi ęcie.............................................................................. 191 3. Rozdział III: Koncepcje „Kultury” a polityka wschodnia Polski w latach 2001 – 2014. 198 3.0. Wprowadzenie.................................................................................................... 198 3.1. Rz ąd Leszka Millera (19.10.2001 – 02.05.2004)............................................... 199 3.2. Rz ąd Marka Belki (02.05.2004 – 31.10.2005)................................................... 215 3.3. Rz ąd Kazimierza Marcinkiewicza (31.10.2005 – 14.07.2006).......................... 230 2 3.4. Rz ąd Jarosława Kaczy ńskiego (14.07.2006 – 16.11.2007)................................ 246 3.5. Rz ądy Donalda Tuska (16.11.2007 – 22.09.2014)............................................. 260 3.6. Relacje gospodarcze z ULB i Rosj ą................................................................... 311 3.7. Polska pomoc materialna dla Białorusi i Ukrainy.............................................. 316 3.8. Podsumowanie rozdziału (lata 2001-2014)........................................................ 318 3.8.1. Litwa – unijny partner .......................................................................................... 321 3.8.2. Ukraina – dwa kroki do przodu, jeden wstecz ..................................................... 322 3.8.3. Rosja – powrót starych demonów ........................................................................ 323 3.8.4. Białoru ś – zmagania z niemoc ą............................................................................ 324 4. Zako ńczenie ............................................................................................................... 325 5. Epilog ......................................................................................................................... 333 6. Bibliografia: ............................................................................................................... 335 3 Spis wykresów: Wykres 1: Wymiana handlowa Polska-Rosja w latach 1992-2001 ....................................... 183 Wykres 2: Wymiana handlowa Polska-Ukraina w latach 1992-2001.................................... 183 Wykres 3: Wymiana handlowa Polska-Litwa w latach 1992-2001 ....................................... 184 Wykres 4: Wymiana handlowa Polska-Białoru ś w latach 1992-2001................................... 184 Wykres 5: Stosunek polskiego społecze ństwa do wschodnich s ąsiadów w 1993 i 2001 r.... 187 Wykres 6: Wymiana handlowa Polska-Rosja w latach 2002-2014 ....................................... 313 Wykres 7: Wymiana handlowa Polska-Ukraina w latach 2002-2014.................................... 313 Wykres 8: Wymiana handlowa Polska-Litwa w latach 2002-2014 ....................................... 314 Wykres 9: Wymiana handlowa Polska-Białoru ś w latach 2002-2014................................... 314 Wykres 10: Polska pomoc finansowa dla Białorusi i Ukrainy w latach 2004-2014.............. 317 Wykres 11: Stosunek polskiego społecze ństwa do wschodnich s ąsiadów w 2001 i 2014 r.. 320 Wykres 12: Stosunek polskiego społecze ństwa do wschodnich s ąsiadów w latach 2014 i 2015 r............................................................................................................................................... 321 4 Wst ęp 0.1. Przedmiot bada ń Zamierzeniem niniejszej pracy jest wypełnienie pewnej luki w polskim pi śmiennictwie naukowym dotycz ącym roli koncepcji paryskiej „Kultury” w polityce zagranicznej III RP. Cho ć niemal że w ka żdej dyskusji dotycz ącej stosunków Polski ze wschodnimi s ąsiadami pada nazwisko Jerzego Giedroycia lub Juliusza Mieroszewskiego, a najwi ększe partie polityczne powołuj ą si ę na wierno ść ideom powstałym w Maisons- Laffitte, to wci ąż brakuje kompleksowego opracowania badaj ącego, jak w praktyce polskiej polityki zagranicznej wygl ąda implementacja idei paryskiej „Kultury”. O ile bowiem sfera deklaracji decydentów jest jednoznaczna, tak konkretne działania polityczne mog ą budzi ć wątpliwo ści. Głównym zatem celem badawczym tej dysertacji jest okre ślenie stopnia zgodno ści polskiej polityki zagranicznej z tzw. doktryn ą Giedroycia. Doktryna ta szerzej zostanie omówiona w dalszej cz ęś ci pracy 1, a w tym miejscu warto przywoła ć najwa żniejsze postulaty zgłaszane przez redaktora naczelnego „Kultury” w odniesieniu do polskiej polityki zagranicznej: 1) wspieranie niepodległo ści i niezale żno ści krajów ULB (Ukraina, Litwa, Białoru ś) – w tym akceptacja terytorialnego status quo 2) przeciwdziałanie imperializmowi zarówno sowieckiemu, jak i rosyjskiemu – przy jednoczesnym zaniechaniu rywalizacji na linii Warszawa-Moskwa o dominacj ę nad Europ ą Wschodni ą i kreowanie dobrych relacji ze środowiskami wolno ściowymi w Rosji (głównym