Boeken van Adriaan van Dis Nathan Sid. Novelle Casablanca. Schetsen en verhalen Een barbaar in China. Reisverhaal Zilver of het verlies van de onschuld. Roman Tropenjaren & Een uur in de wind. Toneel Het beloofde land. Reisroman In Afrika. Reisroman Indische duinen. Roman Palmwijn. Novelle Dubbelliefde. Roman Op oorlogspad in Japan. Reisverhaal Familieziek. Roman Onder het zink. Un abécédaire de Paris. Essays en verhalen De wandelaar. Roman Leeftocht. Veertig jaar onderweg. Verhalen, essays en schetsen Tikkop. Roman Stadsliefde. Verhalen en essays De Indië boeken Ik kom terug. Roman A VANDIS (familieziek)_bw_14x21_v20_(9de).indd 1 01-10-14 15:21 A VANDIS (familieziek)_bw_14x21_v20_(9de).indd 2 01-10-14 15:21 ADRIAAN VAN DIS FAMILIEZIEK EEN ROMAN IN TAFERELEN Uitgeverij Augustus Amsterdam฀•฀Antwerpen A VANDIS (familieziek)_bw_14x21_v20_(9de).indd 3 01-10-14 15:21 Eerste฀druk฀september฀2002 Tweede฀druk฀september฀2002 Derde฀druk฀augustus฀2004 Vierde฀druk฀februari฀2005 Vijfde฀druk฀maart฀2012 Zesde฀druk฀maart฀2012 Zevende฀druk฀april฀2012 Achtste฀druk฀februari฀2014 Negende฀druk฀november฀2014 Copyright฀©฀2002฀Adriaan฀van฀Dis฀en฀uitgeverij฀Augustus,฀ Amsterdam Omslagtekening Peter ter Mors Omslagontwerp฀Tessa฀van฀der฀Waals Foto฀van฀de฀auteur฀Annaleen฀Louwes Vormgeving฀binnenwerk฀Suzan฀Beijer Drukkerij฀Koninklijke฀Wöhrmann,฀Zutphen isbn฀978฀90฀254฀4385฀6 d/2014/0108/906 nur฀301 www.adriaanvandis.nl www.atlascontact.nl A VANDIS (familieziek)_bw_14x21_v20_(9de).indd 4 01-10-14 15:21 INHOUD Nog één keer 9 Zomer฀฀฀122 Schoenen฀poetsen฀฀฀11 Gemompel฀฀฀124 Achter฀het฀gordijn฀1฀฀฀15 Vreemd฀฀฀124 Paardman฀฀฀15 De฀wereld฀in฀kleur฀฀฀136 Antistof฀฀฀18 Paardensprong฀฀฀150 Kopkracht฀฀฀22 De฀haas฀฀฀154 Orenverdriet฀฀฀25 Kerstmis฀฀฀156 Het฀fotoalbum฀฀฀26 Schild฀en฀Heil฀฀฀163 Schrijfles฀฀฀30 De฀eerste฀dans฀฀฀164 Het฀verschil฀฀฀36 Op฀bezoek฀฀฀167 Mijne฀heren฀฀฀38 Gemis฀฀฀172 Levensles฀฀฀44 Grenzeloos฀฀฀173 De฀krant฀฀฀46 Achter฀het฀gordijn฀4฀฀฀176 Veranderingen฀฀฀49 Een฀hoofd฀vol฀post฀฀฀176 De฀blindganger฀฀฀52 Bommendans฀฀฀177 Materialisatie฀฀฀63 De฀volgende฀zondag฀฀฀181 Achter฀het฀gordijn฀2฀฀฀65 Moord฀฀฀182 Watersnood฀฀฀66 Droom฀฀฀184 Medailledag฀฀฀71 Het฀steentje฀฀฀185 Zakkenvullers฀฀฀72 Een฀warme฀dag฀฀฀186 Tante฀Mijntje฀฀฀75 De฀zwemmer฀฀฀187 Dievenvingers฀฀฀81 Zwijgend฀album฀฀฀191 In฀de฀trein฀฀฀83 Rijst฀฀฀192 Verraad 89 Een฀volle฀koffer฀฀฀195 Moeder฀besluit฀–฀een฀ In฀en฀om฀de฀boerderij฀฀฀197 monoloog฀฀฀93 De฀thuiskomst฀฀฀206 Achter฀het฀gordijn฀3฀฀฀95 Simson achter het gordijn Souvenir฀฀฀95 207 Het฀spiegelhuis฀฀฀102 De฀zenuwarts฀฀฀208 De฀genezer฀฀฀103 In฀het฀bad฀฀฀209 Het฀rapport฀฀฀117 De฀krantenfoto฀฀฀121 Bronnen฀฀฀213 A VANDIS (familieziek)_bw_14x21_v20_(9de).indd 5 01-10-14 15:21 A VANDIS (familieziek)_bw_14x21_v20_(9de).indd 6 01-10-14 15:21 Pour fabriquer une bombe ‘A’ Mes enfants croyez-moi C’est vraiment de la tarte La question du détonateur S’résout en un quart d’heur’ C’est de cell’s qu’on écarte En c’qui concerne la bombe ‘H’ C’est pas beaucoup plus vach’ Mais un’ chos’ me tourmente C’est qu’cell’s de ma fabrication N’ont qu’un rayon d’action De trois mètres cinquante Y’a quéqu’chos’ qui cloch’ là-d’dans J’y retourne immédiat’ment Boris Vian, ‘La java des bombes atomiques’ A VANDIS (familieziek)_bw_14x21_v20_(9de).indd 7 01-10-14 15:21 A VANDIS (familieziek)_bw_14x21_v20_(9de).indd 8 01-10-14 15:21 NOG ÉÉN KEER ‘Nog฀één฀keer฀en฀ik฀pak฀mijn฀koffers,’฀zegt฀moeder฀en฀ze฀ stormt฀de฀zitkamer฀uit.฀Op฀de฀gang฀bedenkt฀ze฀zich:฀er฀is฀ geen฀volgende฀keer.฀‘Ik฀ga฀nu!’฀schreeuwt฀ze,฀‘hoor฀je฀dat,฀ nu!’฀Ze฀slaat฀met฀de฀deuren,฀trekt฀met฀veel฀kabaal฀een฀koffer฀ onder฀haar฀bed฀vandaan,฀opent฀de฀roestige฀sloten,฀trom- melt฀het฀stof฀eruit฀–฀een฀knoop฀valt฀op฀de฀grond,฀een฀paar฀ vergeelde฀menukaarten.฀De฀klerenkast฀zwaait฀open...฀daar฀ gaan฀haar฀blouses,฀jurken,฀rokken,฀hemden,฀vest,฀nylons,฀ sokken,฀haar฀bontje...฀Ze฀pakt฀voor฀winter฀en฀zomer.฀En฀de฀ paperassen฀gaan฀mee,฀haar฀geheime฀spaarbankboekje.฀Ze฀ pakt฀voorgoed. De฀ meisjes฀ sluipen฀ voorzichtig฀ haar฀ slaapkamer฀ bin- nen,฀ gaan฀ tussen฀ kast฀ en฀ koffer฀ staan.฀ Moeder฀ duwt฀ ze฀ met฀volle฀handen฀opzij...฀Hoed.฀Een฀zilveren฀haarborstel.฀ Kapmantel.฀Het฀flesje฀Soir฀de฀Paris.฀Ze฀gooit฀alles฀op฀een฀ hoop.฀De฀oudste฀doet฀de฀deur฀op฀slot฀en฀steekt฀de฀sleutel฀ bij฀ zich:฀ ‘En฀ wij?’฀ vraagt฀ ze.฀ Moeder฀ zwijgt฀ en฀ telt฀ haar฀ zakdoeken.฀ Wat฀ ze฀ opvouwt฀ en฀ inpakt฀ wordt฀ door฀ de฀ meisjes฀meteen฀weer฀naast฀de฀koffer฀gelegd.฀Ze฀graaien฀in฀ haar฀ kleren,฀ besprenkelen฀ elkaar฀ met฀ Soir฀ de฀ Paris,฀ de฀ hoed gaat van hoofd tot hoofd. ‘Wat฀is฀brandade?’฀vraagt฀de฀oudste,฀die฀de฀menukaar- ten฀van฀de฀grond฀heeft฀opgeraapt. ‘Stokvis,฀dat฀aten฀we฀in฀Genua.’ 9 ‘En฀scaloppine?’ ‘Schelpen฀geloof฀ik...฀was฀dat฀niet฀Napels?’ A VANDIS (familieziek)_bw_14x21_v20_(9de).indd 9 01-10-14 15:21 ‘Bah,’฀roept฀de฀jongste. Moeder฀gaat฀op฀de฀rand฀van฀het฀bed฀zitten,฀de฀boosheid฀ trekt฀uit฀haar฀gezicht,฀ze฀proeft฀een฀oude฀reis...฀kamelen- vlees฀in฀Aden,฀koningskrab฀in฀Singapore... ‘Wanneer฀mogen฀wij฀weer฀met฀de฀boot?’฀vraagt฀de฀mid- delste. ‘Ach฀liefje,฀dat฀is฀nu฀niet฀meer฀te฀betalen.’ De฀oudste฀zwaait฀met฀het฀spaarbankboekje. ‘Geef฀ hier,฀ dat฀ is฀ voor฀ ons...฀ voor฀ later.’฀ Haar฀ handen฀ maaien฀naar฀het฀boekje...฀‘Hou฀het฀in฀godsnaam฀voor฀je...฀ vertel฀het฀hem฀nooit.’ ‘Dus฀je฀neemt฀ons฀mee?’฀vraagt฀ze. Moeder฀trekt฀haar฀jongste฀dochter฀naar฀zich฀toe:฀‘Hoe฀ zou฀ ik฀ jullie฀ in฀ de฀ steek฀ kunnen฀ laten?’฀ De฀ andere฀ twee฀ werpen฀zich฀ook฀op฀bed.฀Ze฀rollen฀naar฀het฀midden฀van฀de฀ matras฀–฀moeder฀deint฀tussen฀haar฀dochters฀–฀ze฀omhel- zen฀ elkaar,฀ kroelen,฀ zoenen.฀ Ze฀ kammen฀ elkaars฀ haren฀ met฀de฀zilveren฀borstel.฀De฀oudste฀slaat฀het฀bontje฀om,฀de฀ jongste฀de฀kapmantel.฀Zo฀lagen฀ze฀vroeger฀ook,฀op฀al฀die฀ vreemde฀buitenplaatsen฀onder฀het฀zachte฀zoeven฀van฀een฀ fan฀en฀later฀in฀de฀klamme฀hitte฀van฀de฀oorlog,฀op฀een฀mat- je.฀Een฀eiland฀van฀vrouwen.฀Ze฀kruipen฀nog฀dichter฀tegen฀ elkaar฀ aan,฀ strelen฀ hun฀ moeder.฀ Kon฀ het฀ maar฀ altijd฀ zo฀ blijven.฀Geknuffel,฀gekietel. Moeder฀ rekt฀ zich฀ uit,฀ ontfutselt฀ de฀ sleutel฀ aan฀ haar฀ oudste฀dochter...฀‘Wees฀maar฀niet฀bang,’฀zucht฀ze.฀Ze฀zal฀ het฀nog฀één฀keer฀proberen,฀net฀doen฀alsof฀er฀niets฀gebeurd฀ is.฀Vooruit...฀opstaan,฀thee฀zetten,฀een฀boterham฀smeren฀ voor฀de฀man฀die฀in฀de฀zitkamer฀boos฀voor฀het฀raam฀staat.฀ Maar฀de฀meisjes฀trekken฀haar฀terug฀op฀bed,฀klampen฀zich฀ 10 aan฀haar฀vast.฀Ze฀doen฀zijn฀pinda-accent฀na,฀maken฀grap- pen฀over฀zijn฀o-benen,฀zijn฀kleren,฀over฀de฀bilnaad฀van฀zijn฀ broek,฀die฀op฀barsten฀staat.฀Van฀het฀vele฀zitten. A VANDIS (familieziek)_bw_14x21_v20_(9de).indd 10 01-10-14 15:21 ‘Te฀lui฀om฀te฀werken,’฀zegt฀de฀oudste. ‘Jij฀hebt฀hem฀uitgekozen,’฀zegt฀moeder. ‘Ja,฀toen...’ ‘Omdat฀jij฀zei฀dat฀we฀een฀vader฀nodig฀hadden,’฀zegt฀de฀ middelste. ‘Maar฀niet฀nog฀een฀broertje,’฀zegt฀de฀jongste. ‘Die฀heel฀anders฀is...’ ‘Niet฀van฀ons...’ ‘Nee,฀dan฀was฀hij฀mooier฀geweest.’฀De฀meisjes฀praten฀en฀ lachen฀door฀elkaar฀heen:฀‘Die฀neus...฀ja,฀die฀neus!’฀Ze฀scha- teren฀ het฀ uit:฀ ‘En฀ die฀ benen...฀ nee...฀ ja,฀ hij฀ ook!฀ Hij฀ gaat฀ steeds฀meer฀op฀zijn฀vader฀lijken.’ ‘Hou฀ op.’฀ Moeder฀ smoort฀ haar฀ stem฀ in฀ de฀ schoot฀ van฀ haar฀dochters,฀drukt฀haar฀tranen฀weg฀tegen฀hun฀buiken,฀ haar฀ handen฀ graven฀ in฀ de฀ op฀ bed฀ verspreide฀ kleren,฀ ze฀ houdt฀het฀bontje฀tegen฀haar฀gezicht,฀aait฀haar฀wang,฀haar฀ oogleden...฀Ze฀herinnert฀zich฀de฀zachtheid฀van฀vroeger. Ze฀haalt฀diep฀adem,฀veegt฀haar฀verdriet฀weg,฀staat฀op฀en฀ opent฀de฀slaapkamerdeur.฀Een฀paar฀jongensbenen฀schie- ten฀ de฀ hoek฀ om,฀ de฀ badkamer฀ in.฀ Ze฀ loopt฀ de฀ gang฀ op,฀ houdt฀ stil฀ voor฀ de฀ badkamerdeur.฀ ‘En฀ ik฀ doe฀ het฀ alleen฀ voor฀ jullie,฀ als฀ je฀ dat฀ maar฀ weet,’฀ zegt฀ ze฀ tegen฀ wie฀ het฀ maar฀horen฀wil. SCHOENEN POETSEN ‘Poetser,฀ wat฀ wordt฀ het฀ vandaag:฀ de฀ gang,฀ de฀ stal฀ of฀ de฀ schoenen?’฀vraagt฀moeder. Zijn neus staat het meest naar de geur van schoenen, maar฀welke? 11 ‘De฀zijne฀natuurlijk.’ ‘De฀zwarte,฀de฀bruine,฀de฀hoge,฀die฀met฀gaatjes?’ A VANDIS (familieziek)_bw_14x21_v20_(9de).indd 11 01-10-14 15:21 ‘Allemaal.’ Tien฀paar฀heeft฀meneer.฀Tien฀van฀de฀beste.฀Onverslijt- baar.฀ Twintig฀ neuzen฀ smeken฀ om฀ een฀ beurt.฀ Schoenen฀ voor฀mooi฀weer,฀schoenen฀voor฀lelijk฀weer,฀deftige฀schoe- nen,฀klimschoenen,฀wandelschoenen.฀Een฀paar฀om฀te฀rij- den฀en฀een฀paar฀om฀te฀dansen.฀De฀dansschoenen฀zijn฀de฀ mooiste.฀Zacht฀glimmend฀zwart.฀Als฀poetser฀zijn฀duimen฀ op฀de฀zolen฀drukt,฀golven฀ze฀in฀zijn฀handen.฀Meneer฀Java฀ is฀een฀danser฀die฀vrouwen฀optilt,฀hij฀kan฀ze฀door฀de฀kamer฀ laten฀zwieren:฀zachtjes฀in฀de฀buurt฀van฀de฀pick-up,฀anders฀ schiet฀de฀naald฀uit฀de฀groef,฀maar฀woester฀achter฀in฀de฀ka- mer...฀en฀over฀de฀drempel,฀de฀gang฀in,฀tot฀in฀alle฀hoeken฀ van฀het฀huis.฀Glenn฀Miller฀maakt฀de฀spieren฀los. Met฀ de฀ dansschoen฀ in฀ zijn฀ hand฀ hoort฀ de฀ jongen฀ de฀ trompet...฀ Moeder฀ en฀ de฀ meisjes฀ staan฀ klaar,฀ heup฀ aan฀ heup.฀ Nee,฀ nee,฀ hij฀ mag฀ er฀ niet฀ tussen,฀ dansen฀ is฀ voor฀ vrouwen.฀Moeder฀laat฀zich฀lachend฀in฀haar฀mans฀armen฀ nemen,฀ één฀ draai฀ en฀ ze฀ vlagt,฀ een฀ haarspeld฀ schiet฀ los,฀ haar฀ lokken฀ en฀ rimpels฀ dansen.฀ De฀ drie฀ meisjes฀ volgen฀ met฀hun฀ogen,฀hun฀rokken฀wiegen฀met฀het฀ritme฀mee฀en฀ ze฀ haken฀ naar฀ zijn฀ armen.฀ Moeder฀ wordt฀ dansend฀ naar฀ een฀stoel฀geleid,฀eerstezus฀springt฀naar฀voren฀–฀vlijt฀zich฀ tegen฀meneer฀Java฀aan,฀wang฀tegen฀wang.฀Middelzus฀stapt฀ in฀zijn฀uitgestoken฀armen,฀twee฀rondjes฀maar;฀zij฀leest฀lie- ver฀een฀boek.฀Hij฀buigt฀voor฀derdezus,฀tilt฀haar฀op฀en฀laat฀ haar฀zwaaien,฀de฀hele฀kamer฀ziet฀haar฀onderbroek.฀En฀dan฀ mag฀poetser฀toch฀nog,฀als฀laatste:฀met฀zijn฀zweet฀sokken฀ op฀de฀gladde฀neuzen,฀meeliftend฀op฀het฀ritme.฀Meneer฀Ja- va฀trekt฀zijn฀tenen฀in,฀kietelt฀hem฀onder฀zijn฀voeten฀–฀even฀ staat฀poetser฀op฀een฀richel฀botten฀–฀tot฀ze฀weer฀dalen฀en฀ 12 hij฀zachtjes฀over฀de฀kootjes฀glijdt..