Master Thesis | Leerstoelgroep Health and Society EVALUATIEONDERZOEK VAN COMMUNITY INTERVENTIE ‘GEZONDHEIDSRACE LAARBEEK’ Naam Student: Evianne Wijenberg, 880913976020 Master: MSc programme Management, Economics and Consumer Studies Specialisatie: Health and Society Thesis code en naam: HSO-80324, MSc Thesis Health and Society Periode: Januari - Juni 2012 Begeleiders: Dr. ir. Annemarie Wagemakers (WUR) en Ir. Paula Dijkema (GGD Brabant-Zuidoost) 102 Evaluatieonderzoek van community interventie ‘Gezondheidsrace Laarbeek’ Master thesis Health and Society Naam Student: Evianne Wijenberg, 880913976020 Master: MSc programme Management, Economics and Consumer Studies Specialisatie: Health and Society Thesis code en naam: HSO-80324, MSc Thesis Health and Society Periode: Januari - Juni 2012 Begeleiders: Dr. ir. Annemarie Wagemakers (WUR) en Ir. Paula Dijkema (GGD Brabant-Zuidoost) 2 Voorwoord Voor u ligt mijn afstudeerscriptie die ik heb geschreven ter afsluiting van de master Health and Society aan de Wageningen Universiteit. Met dit voorwoord wil ik de mensen bedanken die er mede voor hebben gezorgd dat ik mijn masterthesis heb kunnen afronden. Ik graag iedereen bedanken die me inhoudelijk of anderszins heeft ondersteund tijdens het mijn onderzoek. Zonder iedereen persoonlijk te noemen wil ik GGD Brabant Zuid-Oost, en in het bijzonder Paula Dijkema mijn begeleidster, bedanken voor de mogelijkheden die ze mij hebben geboden. Ik heb van Paula Dijkema alle ruimte gekregen om mijn onderzoek naar eigen inzicht in te richten. Ik wil haar bedanken voor haar enthousiasme en de energie en tijd die zij voor mij heeft vrijgemaakt, binnen en buiten werktijd. Zij heeft mij –naast de onderzoek methodologische kennis en vaardigheden- ook laten ervaren hoe het er in de praktijk aan toe gaat. Zij heeft mij nogmaals doen beseffen dat het combineren van wetenschap en praktijk een hele grote en leuke uitdaging is. Daarnaast is Dr. Ir. Annemarie Wagemakers van Wageningen Universiteit gedurende mijn afstudeerperiode beschikbaar geweest voor feedback en sturing. Ik stel de energie en tijd die zij heeft vrijgemaakt voor de begeleiding erg op prijs. Door de inhoudelijke discussies werd ik alsmaar enthousiaster en tegelijkertijd ook kritischer over het onderzoek. Dit heeft er toe geleid dat ik mijzelf als onderzoeker verder ontwikkeld heb wat betreft kennis en vaardigheden. Tot slot wil ik mijn familie en naaste vrienden bedanken die mij gedurende de afstudeerperiode hebben gesteund. Evianne Wijenberg 21 juli 2012, Wageningen 3 Samenvatting Inleiding/aanleiding In het kader van dit afstudeeronderzoek ligt de focus op het bevorderen van de gezondheid/gezonde leefstijl in de Brabantse gemeente Laarbeek. Hier is de community interventie ‘Gezondheidsrace Laarbeek’ in 2010 gestart om de inwoners bewuster te maken over gezondheid. Op basis van de vraag van de gemeente Laarbeek aan de GGD Brabant Zuid-Oost naar evaluatief onderzoek over de Gezondheidsrace, is dit onderzoek uitgevoerd. De gemeente wil namelijk inzicht in randvoorwaarden voor het stimuleren van burgerparticipatie. Daarnaast is het onderzoek opgesteld om te bepalen in hoeverre deze community interventie heeft bijgedragen aan het stimuleren van gezondheid. Doel De onderzoeksvraag is als volgt geformuleerd: ‘Welke invloed heeft de ‘Gezondheidsrace Laarbeek 2011-2012’ op de inwoners van de gemeente Laarbeek?’. Op basis van de vraag en interesse van de Gemeente en de GGD, heeft dit afstudeeronderzoek zich gericht op de volgende aspecten: bekendheid, (burger)participatie, ervaren gezondheidswinst en sociale netwerken van de Gezondheidsrace. Het omgevingsmodel van Dahlgren & Whitehead (1991) en het Referentiekader Gezondheidsbevordering (Saan & de Haes, 2005) vormden de theoretische basis voor het onderzoek. Methode In het onderzoek zijn verschillende onderzoeksmethoden en bronnen gebruikt om data te verzamelen (methode triangulatie). De bekendheid van de Gezondheidsrace is gemeten met behulp van een enquête onder de inwoners van Laarbeek (≥18 jaar). Dit is gedaan op verschillende openbare plekken in de dorpen. Alle data zijn geanalyseerd met het statistische programma SPSS. Burgerparticipatie in de Gezondheidsrace is gericht op: (1) het bereik, (2) de mate van participatie en (3) de motivatie voor (geen) participatie. Dit is gemeten met behulp van activiteitenanalyse, interviews en enquêtes (bekendheidsmeting) onder alle inwoners die hebben deelgenomen in activiteiten van de Gezondheidsrace (‘deelnemers’). De data zijn geanalyseerd met het kwalitatieve software programma Atlas.ti. Ervaren gezondheidswinst, subjectieve veranderingen in gezondheid/leefstijl, is gemeten met behulp van interviews bij deelnemers aan activiteiten van de Gezondheidsrace. De interviews zijn geanalyseerd met het kwalitatieve software programma Atlas.ti. Ten slotte is een netwerkanalyse gedaan om de structuur en het functioneren van het sociale netwerk rondom de Gezondheidsrace in kaart te brengen. Dit is met (duo- of groeps)interviews onderzocht bij de Gezondheidsteamleden en twee bedenkers van de Gezondheidsrace. De interviews zijn handmatig geanalyseerd, aan de hand van een code boom. Resultaten Bekendheid. In totaal hebben 274 inwoners de enquête ingevuld (p=0,10). De meerderheid was vrouw (58%). De gemiddelde leeftijd was 51,9 jaar (SD=16,3). De Gezondheidsrace is redelijk bekend in de gemeente Laarbeek. Ruim 66% van de inwoners heeft gehoord over de interventie (n=182), 34% herkent het logo (n=94), 33% weet het doel van de 4 Gezondheidsrace (n=92) en 64% kan activiteiten opnoemen (n=114). Lokale kranten zijn belangrijk geweest voor de bekendheid. De inwoners zijn minder bekend met de website (14%, n=24). Participatie. Er zijn 45 activiteiten georganiseerd (okt 2011-apr 2012) waar 7.544 inwoners aan hebben deelgenomen. De meest bereikte groepen zijn kinderen (35%) en volwassenen (38%). Verder zijn 308 teamleden, 116 overige inwoners, 16 professionals actief betrokken geweest in de Gezondheidsrace. Uit de bekendheidsmeting blijkt dat 37 inwoners (14%) hebben meegedaan in activiteiten. In totaal zijn 21 deelnemers (15 volwassenen, 6 jongeren) geïnterviewd over participatie en ervaren gezondheidswinst. De meerderheid was vrouw (n=17). De gemiddelde leeftijd was 50,5 jaar (volwassen deelnemers) en 13,0 jaar (jongeren). De deelnemers hebben meegedaan door het bijwonen van activiteiten; enkele zijn ook betrokken geweest in de organisatie. Allen zijn tevreden over de mate van participatie. De twee belangrijkste motivaties voor participatie zijn: ‘gezelligheid’ en ‘werken aan gezondheid’. Uit de enquête werd ‘gezelligheid’ door 18 inwoners genoemd (49%). De twee belangrijkste motivaties voor geen participatie zijn: ‘geen tijd’ (39%, n=85) en ‘geen behoefte’ (33%, n =73). Ervaren gezondheidswinst. De volwassen deelnemers beoordeelden hun gezondheid ‘voor deelname’ gemiddeld met een 6.3 en ‘na deelname’ gemiddeld met een 7.3. Echter, de ervaren verandering wisselde per persoon. Negen deelnemers ervoeren dat deelname een positieve invloed had op hun gezondheid (van gemiddeld 5.4 naar gemiddeld 7.3). Zes deelnemers beoordeelden hun gezondheid zowel voor als na deelname met een 7.4. Deelname had voor allen een positieve invloed op hun sociale netwerk. Verder verschilde de ervaren verandering(en) door participatie per persoon en werden vele (verschillende) aspecten van lichamelijke/geestelijke/sociale gezondheid en/of leefstijl genoemd. De ervaren gezondheidswinst voor community is niet duidelijk naar voren gekomen. Er zijn aanwijzingen dat de dorpen dichter naar elkaar toe gegroeid zijn. Sociale netwerken. Uit de sociale netwerkanalyse blijkt dat het netwerk rondom de Gezondheidsrace uit ruim 16 betrokkenen bestaat, waarbij het merendeel functioneert als leverancier. Over het algemeen zijn de contacten goed, waardoor het mogelijk was om activiteiten te organiseren. Met enkele betrokkenen kan het contact beter. Lokale betrokkenen (zoals lokale verenigingen) zijn belangrijk voor de bekendheid van de Gezondheidsrace en het bereiken van verschillende groepen inwoners. Maar het bereiken van inwoners blijkt moeilijk. Conclusie De community interventie Gezondheidsrace Laarbeek heeft een positieve invloed gehad op de inwoners die (actief) mee hebben meegedaan in de interventie. De deelnemers zijn op verschillende manieren, op verschillende participatie niveaus, bewuster bezig met gezondheid en/of gezondere leefstijl. De sociale omgeving, ofwel het sociale netwerk, speelt een belangrijke rol voor zowel de bekendheid van de interventie als het stimuleren van inwoners om deel te nemen en te blijven deelnemen in de activiteiten. De community 5 interventie heeft een beperkte groep inwoners van Laarbeek bereikt. De invloed van de Gezondheidsrace op gezondheid en sociale contacten is daardoor beperkt. Aanbevelingen voor onderzoek en praktijk Op basis van dit onderzoek kunnen een aantal aanbevelingen gedaan worden voor (toekomstig) onderzoek en de praktijk. Er is voornamelijk meer onderzoek nodig naar: Het realiseren van burgerparticipatie in een community interventie; De manier waarop de behoeften/wensen van (verschillende groepen) community leden in kaart gebracht kunnen worden; De manier waarop het sociale netwerk gericht gebruikt kan worden om (bepaalde groepen) inwoners te bereiken; De (meer)waarde van het wedstrijdelement als motivatie voor participatie; De methode(s) die nodig zijn om de (gezondheids)impact van een community interventie op de community in zijn geheel te bepalen; De mogelijke rol van huisartsen (eerstelijns zorg) voor