Załącznik Załącznik Załącznik do do Planu Planu do komunikacji Planu komunikacji komunikacji Życie codzienne w regionie kujawsko-pomorskim w regionie codzienne Życie 1 WytyczneWytyczneWytyczne dla dla beneficjentów beneficjentówdla beneficjentów z zzakresu zakresu z zakresu promocji promocji promocji projektów projektów projektów realizowanych realizowanych realizowanych ww ramach ramachw ramach RPO RPO WK-P RPO WK-P WK-P Życie codzienne w regionie pod redakcjąkujawsko-pomorskim Waldemara Rozynkowskiego i Małgorzaty Strzeleckiej EDUKACJA REGIONALNA WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO WersjaWersja WersjaII II II Klub Odkrywców Historii Regionu ZmienionaZmienionaZmieniona uchwałą uchwałą uchwałą Zarządu Zarządu Zarządu Województwa Województwa Województwa Kujawsko-Pomorskiego Kujawsko-Pomorskiego Kujawsko-Pomorskiego Nr Nr 93 93 / 1658 /Nr 1658 93 / /09 / 1658 09 / 09 www.kohr.kujawsko-pomorskie.plz dniaz dnia 16 z16 grudniadnia grudnia 16 grudnia2009 2009 r. r.2009 r. e-mail: [email protected] ISBN 978-83-930279-9-6 Publikacja bezpłatna Urząd Marszałkowski Projekt jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013 oraz ze środków Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu 1 Życie codzienne w regionie kujawsko-pomorskim 2 Seria DZIEJE REGIONU KUJAWSKO-POMORSKIEGO t. I Życie codzienne w regionie kujawsko-pomorskim Komitet redakcyjny Jarosław Kłaczkow Waldemar Rozynkowski (przewodniczący) Małgorzata Strzelecka Michał Targowski Jacek Wijaczka 3 Życie codzienne w regionie kujawsko-pomorskim pod redakcją Waldemara Rozynkowskiego i Małgorzaty Strzeleckiej Toruń 2011 4 Recenzent Prof. dr hab. Jacek Wijaczka Korekta Anna Siemińska Projekt okładki Franciszek Otto Zdjęcia na okładce ze zbiorów Książnicy Kopernikańskiej – Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Toruniu Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku Mapa województwa kujawsko-pomorskiego pochodzi z publikacji „1939-2009 Kujawsko-Pomorskie obchody 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej” – projekt Jacek Szewczyk Firma KRD Bydgoszcz Wydawca: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu Plac Teatralny 2 87-100 Toruń tel. (56) 62-18-200 Skład [email protected] © Copyright by Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu Toruń 2011 © Copyright by Autorzy tekstów ISBN 978-83-930279-9-6 5 Spis treści Przedmowa ......................................................................................................... 7 Wstęp ................................................................................................................. 8 CZęść naukowa Andrzej Radzimiński Przy stole rycerzy i duchownych zakonu krzyżackiego w Prusach .......... 10 Rafał Simiński Życie codzienne mieszczan w średniowiecznych miastach pogranicza Prus i Królestwa Polskiego ........................................................ 20 Marek G. Zieliński Z życia codziennego miast chełmińskich i kujawskich w XVI-XVIII wieku ....................................................................................... 47 Michał Targowski Życie codzienne szlachty na pograniczu Prus Królewskich i Korony w XVI-XVIII wieku ....................................................................................... 71 Marcin Grulkowski Wpływ rozwoju kolei na życie codzienne w Prusach Zachodnich (do 1920 roku) ................................................................................................ 93 Piotr Birecki Dynamika życia kulturalnego pomorskiego miasteczka na przykładzie Chełmży............................................................................... 116 6 CZęść MetodyCZNA Dariusz Chrobak Życie na ziemi dobrzyńskiej. Działania regionalne szkół na ziemi dobrzyńskiej na przykładzie pracy SP im. K.K. Baczyńskiego w Czernikowie .............................................................................................. 137 Jarosław Łuczyński Turystyka dziedzictwa kulturowego dzieci i młodzieży w województwie kujawsko-pomorskim na przykładzie jej wybranych aspektów.............. 148 ewa Puls Projekt „Bydgoszcz naszych rodziców, dziadków i pradziadków” jako przykład edukacji regionalnej w Pałacu Młodzieży w Bydgoszczy ................................................................................................ 161 Grzegorz Radomski Przezwyciężanie stereotypów narodowych na przykładzie projektu „Tak niewiele – renowacja cmentarza ewangelickiego w Osówce” realizowanego w LO w Sierpcu ................................................................... 172 Jacek Tymiński Nauczanie historii regionalnej w ramach projektu „Opowiem Ci o wolnej Polsce” w V LO im. Jana Pawła II w Toruniu ........................... 190 Zbigniew Żuchowski Z historii życia codziennego ludności okolic Wąpielska w latach 1918-1939 ....................................................................................... 194 7 Przedmowa Jednym z wielu bogactw województwa kujawsko-pomorskiego jest dzie- dzictwo wchodzących w jego skład krain historycznych – Kujaw, ziemi cheł- mińskiej i ziemi dobrzyńskiej, Pałuk, Krajny oraz południowego Pomorza Gdańskiego. Wiedza o ich przeszłości to wartość, która stanowi istotny czyn- nik rozwoju naszej regionalnej tożsamości. Dlatego z przyjemnością oddajemy w Państwa ręce zbiór studiów poświęconych historii życia codziennego w regio- nie kujawsko-pomorskim. Jestem przekonany, że zawarte w tej publikacji teksty i wskazówki metodyczne będą przydatne w poznawaniu dziejów naszej małej ojczyzny i przekazywaniu wiedzy o niej kolejnym pokoleniom. Życzę Państwu interesującej i inspirującej lektury. Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego Piotr Całbecki 8 Wstęp Obszar województwa kujawsko-pomorskiego obejmuje niezwykle zróżnico- wany region, mający bogatą historię i szczycący się rozmaitymi wielowieko- wymi tradycjami. Nie mamy wątpliwości, że jest to jeden z jego największych kapitałów. Co krok natykamy się w nim na znaki pozostawione przez kolejne pokolenia jego mieszkańców – ślady ich dzie dzictwa zarówno intelektualnego, jak i materialnego. Niniejszą książką chcemy zapoczątkować serię prac poświęconych dziejom regionu kujawsko-pomorskiego. W pierwszym tomie dotykamy zagadnienia życia codziennego. W kilku odsłonach przyglądamy się temu interesującemu tematowi badawczemu, i to od średniowiecza po XX wiek. Temat ten jest wielu bardzo bliski, gdyż każdy mieszkaniec opisywanego regionu, w różnym stopniu, współtworzył go. Dotyka on także nas – żyjących w czasach współczesnych. Jest to temat ważny, chociaż wymagający odpowiedniego podejścia, gdyż codzien- ność ma swoje różne odcienie, a przede wszystkim jest najczęściej postrzegana bardzo subiektywnie. Jest to na pewno swoiste wyzwanie dla każdego badacza. Jednak to właśnie przyglądając się codzienności, możemy znaleźć odpowiedzi na szereg ważnych i kluczowych kwestii społecznych. To przecież w życiu co- dziennym najlepiej odbija się każda epoka. Prezentowana książka jest z jednej strony owocem prac historyków, nauczy- cieli historii oraz metodyków nauczania tego przedmiotu w szkołach. Z drugiej natomiast strony także owocem działań Departamentu edukacji i Sportu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu, a dokład- nie podejmowanych i animowa nych w tym miejscu wielu działań w ramach edu- kacji regionalnej. Mamy nadzieję, że taka perspektywa uczyni niniejszą pozycję bardziej atrakcyjną i powiększy grono jej odbiorców. Niniejszy tomik stanowi niewątpliwie próbę kontynuacji bogatej polskiej tra- dycji związanej z poszukiwaniami najlepszych rozwiązań w zakresie włączania edukacji regio nalnej do procesu dydaktycznego i wychowawczego w polskiej szkole. Na naszych bowiem oczach, po 1989 roku, dokonał się renesans zaintere- sowań problematyką regionalną, na który złożyły się zabiegi samorządów wspie- rające opracowanie monografii własnych regionów, przyjęcie w 1994 roku przez V Kongres Towarzystw Kultury Karty regionalizmu polskiego, a w konsekwen- cji wydanie w 1995 roku przez Ministerstwo edukacji Narodowej założeń pro- gramowych Dziedzictwa kulturowego w regionie i wprowadzenie od 1999 roku do wszystkich typów szkół nowych wymagań w zakresie edukacji regionalnej. 9 Wyzwaniem dla środowisk naukowych było podjęcie nowoczesnych ba- dań oraz poszukiwanie form upowszechniania wiedzy o regionie, a dla szkół i instytucji oświatowych tworzenie aktualnych programów nauczania z elemen- tami wiedzy o regionach, opracowanie najkorzystniejszych strategii i metod pro- pagowania idei regionalizmu. W założeniach programowych Dziedzictwa kultu- rowego w regionie zapisano: Zasadniczym warunkiem zachowania własnej kultury i jej trwania jest przekaz dziedzictwa kulturowego. Winno ono być rozumiane przede wszystkim w kategoriach historii, żywej tradycji (która nie ma charakteru reliktowego i jest two rzona współcześnie), folkloru, folkloryzmu oraz języka. Właśnie dyskusja nad poszukiwaniem optymalnych warunków i możliwości organizowania owego przekazu dziedzictwa kulturowego była głównym celem wydawców niniejszej pozycji. Doświadczenia lat minionych pokazały, iż współpraca trzech środowisk – samo rządowego, naukowego i oświatowego – miała w przeszłości oraz mieć będzie zapewne w przyszłości decydujący wpływ na ostateczny kształt i rezultat współczesnej edukacji regionalnej. W kujawsko-pomorskim środowisku nauko- wym i nauczycielskim trwa już wymiana poglądów oraz ożywiona dyskusja na ten temat. Mamy