Filozofski fakultet Sveučilišta Josipa Jurja Strossmayera u Osijeku Lorenza Jägera 9 Ivana Čatić TOPONIMIJA ĐAKOVŠTINE Doktorska disertacija Mentor: dr. sc. Domagoj Vidović Osijek, 2017. ZAHVALE Ovim doktorskim radom započinje jedno novo razdoblje u mom životu, a za to sam zahvalna mnogim ljudima koji su mi omogućili pozitivno okruženje, poticali me, savjetovali i trpjeli. Prvo se želim zahvaliti svom mentoru, dr. sc. Domagoju Vidoviću koji me je strpljivo vodio na putu od 'znanstvenoga nedonoščeta' do 'znanstvenoga novorođenčeta'. Zahvaljujem mu se na svim smjernicama i savjetima, ali i na znanju koje mi je omogućio. Zahvaljujem se i izv. prof. dr. sc. Dunji Brozović Rončević koja me je uvela u svijet onomastike. Isto tako zahvaljujem se i prof. dr. Marku Samardžiji te doc. dr. sc. Marti Andri na korisnim savjetima, podršci i poticaju. Želim se zahvaliti i svom profesoru koji me je potaknuo upisati doktorski studij, izv. prof. dr. sc. Ivanu Jurčeviću, a bio mi je i mentorom diplomskoga rada. Hvala i doc. dr. sc. Ani Mikić na lekturi doktorskoga rada. Zahvaljujem se i svojoj ravnateljici, Ružici Primorac, prof. koja mi je omogućila nesmetano bavljenje znanstvenim radom. Svakako ne smijem zaboraviti ispitanike kojih je bilo mnogo, a bez njih i njihove srdačne suradnje ne bi bilo ovoga rada. Napose, želim se zahvaliti i svojoj obitelji, suprugu Vladi i djeci Ani i Karlu na strpljenju, podršci i razumijevanju, ali i na konstruktivnim savjetima koje su mi davali. Djeca i suprug bili su mi vedri putokazi na mom znanstvenom putovanju, vraćali su me kada bih skrenula s puta i poticali me da idem dalje. Isto tako hvala mojim roditeljima Marici i Ivici Ćaleti na svemu što su mi pružili tijekom moga školovanja. Bez njihove podrške, poticaja, razgovora i savjeta, ne bih uspijevala u svojim životnim ciljevima. Hvala i mojoj svekrvi, Katici Čatić, koja je uvijek bila spremna uskočiti i pomoći mi kada je to bilo potrebno. I na kraju hvala mom djedu, Marku Keliću, koji mi je u već poodmakloj fazi bolesti puno pomogao svojim širokim znanjem i životnim iskustvom, žao mi je što nije doživio dovršetak moga rada, a silno je to želio. 1 SADRŽAJ 1. UVOD ........................................................................................................................... 6 1.1. Ciljevi i predmet rada ............................................................................................. 6 1.2. Metodološki postupci i struktura rada .................................................................... 8 2. ZEMLJOPISNI SMJEŠTAJ ....................................................................................... 10 2.1. Geomorfološke osobitosti Đakovštine ................................................................. 12 2.2. Fitomorfološke i klimatske osobitosti Đakovštine ............................................... 15 3. POVIJEST ĐAKOVŠTINE ........................................................................................ 17 3.1. Prapovijest i povijest do dolaska Hrvata .............................................................. 17 3.2. Hrvatska doseoba do dolaska Turaka ................................................................... 19 3.3. Za vrijeme turske vladavine ................................................................................. 20 3.4. Od oslobođenja od Turaka do danas .................................................................... 23 4. DEMOGRAFSKI RAZVOJ ĐAKOVŠTINE ............................................................. 26 5. DIJALEKTOLOŠKI OPIS PODRUČJA .................................................................... 29 5.1. Đakovština kao dio štokavskoga narječja – slavonskoga dijalekta – posavskoga govora .................................................................................................................... 29 5.2. Podjela posavskoga govora prema naglasku ........................................................ 31 5.3. Osnovna obilježja govorā Đakovštine iščitana iz toponima ................................ 32 6. TOPONIMIJA ............................................................................................................. 37 6.1. Uvod ..................................................................................................................... 37 6.2. Bakićev opis Đakovštine ...................................................................................... 37 6.3. Mjestopis Đakovštine ........................................................................................... 41 6.4. Ojkonimija ........................................................................................................... 81 6.4.1. Motivacijska razredba ojkonima ............................................................... 81 6.4.1.1. Toponimijski nazivi ........................................................................... 82 6.4.1.2. Toponimijska metafora ...................................................................... 82 6.4.1.3.Ojkonim koji označuje oblik i površinska svojstva tla ....................... 82 6.4.1.4. Ojkonimi određeni položajem/odnosom prema drugim toponimima .............................................................................................................. 82 6.4.1.5. Ojkonimi motivirani nazivima biljaka, biljnih zajednica i plodova ... 82 6.4.1.6.Ojkonim motiviran ljudskom djelatnošću ........................................... 82 6.4.1.6.1. Ojkonimi prema izgrađenim objektima, zdanjima i tipovima naselja ...................................................................................... 82 6.4.1.6.2. Ojkonim prema gospodarskoj djelatnosti ............................... 82 2 6.4.1.6.2.1. Ojkonim u svezi s privođenjem tla kulturi ....................... 82 6.4.1.6.3. Ojkonimi uvjetovani vjerskim životom zajednice .................. 82 6.4.1.7. Ojkonimi antroponimnoga postanja ................................................... 82 6.4.1.8. Ojkonim etničkoga postanja ............................................................... 82 6.4.1.9. Ojkonim nejasnoga postanja .............................................................. 82 6.5. Motivacijska razredba toponima .......................................................................... 83 6.5.1. Toponimi motivirani geomorfološkim obilježjima prostora ..................... 85 6.5.1.1. Toponimijski nazivi ........................................................................... 85 6.5.1.2. Toponimijske metafore ...................................................................... 87 6.5.1.3. Toponimi s obzirom na razmještaj, oblik i izgled tla ili vode ............ 88 6.5.1.3.1. Toponimi prema smještaju zemljopisnoga objekta ................. 88 6.5.1.3.2. Toponimi koji označuju oblik i površinska svojstva tla ili vode (izvorni i metaforični) ............................................................. 88 6.5.1.3.3. Toponimi koji se odnose na sastav i osobitosti tla ili vode ..... 89 6.5.1.4. Toponimi motivirani prirodnim pojavama .........................................90 6.5.1.5. Toponimi određeni položajem/odnosom prema drugim toponimima .............................................................................................................. 91 6.5.1.6. Toponimi motivirani nazivima biljaka, biljnih zajednica i plodova te biljnih prerađevina .............................................................................. 94 6.5.1.7. Toponimi motivirani nazivima životinja, dijelova životinjskoga tijela, te nazivima životinjskih staništa ......................................................... 98 6.5.2. Zemljopisna imena od drugih toponima ................................................... 99 6.5.3. Toponimi motivirani ljudskom djelatnošću ............................................ 102 6.5.3.1. Toponimi prema izgrađenim objektima, zdanjima .......................... 102 6.5.3.1.1. Gospodarski objekti .............................................................. 102 6.5.3.1.2. Vojni i obrambeni objekti ..................................................... 104 6.5.3.2. Toponimi prema obitavalištima te javnim prostorima i putovima ... 104 6.5.3.3. Toponimi prema gospodarskoj djelatnosti ....................................... 105 6.5.3.3.1. Toponimi u svezi s poljoprivrednom djelatnošću ................. 105 6.5.3.3.1.1. Toponimi u svezi s uzgojem kultura i tipovima obradivih zemljišta .......................................................................... 105 6.5.3.3.1.2. Toponimi u svezi s veličinom i granicom obradiva zemljišta .......................................................................................... 106 6.5.3.3.1.3. Toponimi u svezi s privođenjem tla kulturi ................... 106 6.5.3.3.2. Toponimi koji se odnose na vinogradarstvo ......................... 107 3 6.5.3.3.3. Toponimi u svezi s uzgojem životinja .................................. 108 6.5.3.3.3.1. Toponimi u svezi sa stočarstvom, obitavalištima za stoku i opremom za stoku ........................................................... 108 6.5.3.3.3.2. Toponimi u svezi s pčelarstvom ..................................... 108 6.5.3.3.4. Toponimi u svezi s drugim gospodarskim djelatnostima ...... 108 6.5.3.3.4.1.Toponimi u svezi sa šumarstvom i drvoprerađivačkom industrijom ...................................................................... 108 6.5.3.3.4.2.Toponimi u svezi s voćarstvom i voćnim prerađevinama .......................................................................................... 109 6.5.3.3.4.3.Toponimi u svezi s uzgojem orašastih plodova .............