Promotoren: Prof. dr. ir. Joris Van Acker Faculteit Bio-Ingenieurswetenschappen Vakgroep Bos- en Waterbeheer Laboratorium voor Houttechnologie Coupure Links 653, 9000 Ghent Dr. ir. Hans Beeckman Koninklijk Museum voor Midden-Afrika Afdeling Biologie Laboratorium voor Houtbiologie & Xylarium Leuvensesteenweg 13, 3080 Tervuren Decaan: Prof. dr. ir. Guido Van Huylenbroeck Rector: Prof. dr. Paul Van Cauwenberge Tree-ring analysis and stem biomass estimation of limba (Terminalia superba Engl. & Diels) in the framework of sustainable forest management by Maaike De Ridder Proefschrift voorgedragen tot het bekomen van de graad Doctor in de Bio-Ingenieurswetenschappen. Thesis submitted in fulfilment of the requirements for the degree of Doctor (Ph.D.) in Applied Biological Sciences. Op gezag van de rector, Prof. Dr. Paul Van Cauwenberge. Dutch translation of the title: Jaarringanalyse en schatting van de stambiomassa van limba (Terminalia superba Engl. & Diels) in functie van duurzaam bosbeheer De Ridder M. (2013). Tree-ring analysis and stem biomass estimation of limba (Terminalia superba Engl. & Diels) in the framework of sustainable forest management. Ph.D. dissertation, Ghent University, Ghent, 167 p. ISBN 978-90-5989-619-2 The author and the promoters give the authorization to consult and to copy parts of this work for personal use only. Every other use is subject to copyright laws. Permission to reproduce any material contained in this work should be obtained from the author. Dankwoord De eerste stappen richting doctoraat werden ergens in 2006 gezet, omringd door duizenden xylariumstalen en straffe Congolese veldwerkverhalen. Na mijn studies kon ik bij Hans Beeckman aan de slag binnen dit fascinerende kader aan het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. Het platte Vlaand’renland werd prompt omgeruild voor Vlaams-Brabantse heuvels en de liefde voor tropisch hout bleef groeien. Bedankt Hans om me op sleeptouw te nemen in die ongekende, mysterieuze wereld en me de ruimte te geven om zelf accenten te leggen. Waar ikzelf nooit echt doctoraatsambities had, wist jij me met de limba plantages te motiveren om mijn kans te wagen. Joris Van Acker van het Gentse ‘parallelle houtlab’ tekende met plezier bij als promotor voor mijn doctoraat en de tandem Gent-Tervuren was klaar voor het kronkelende pad der doctoraatsonderzoek. Joris, dankjewel om enthousiast mee te gaan in mijn toch weer iets minder technologisch onderwerp en voor de joviale aanmoedigingen bij alle wetenschappelijke en administratieve knopen. Ook toen ik thuis werkloos verder werkte de laatste maanden, bleven jullie beide geduldig en positief in mails, telefoons en andere vormen van lange-afstandscommunicatie. Merci! Geen onderzoek zonder financiële steun, zeker niet als daar veldwerk in de tropen bij komt kijken. Gelukkig hebben ze bij de VLIR ervaring met al dit soort zaken en hielpen Helke Baeyens en Stefan Wellens me door die andere jungle aan papierwerk heen. Ook Kathrien Verhanneman verdient hier een plaatsje voor het vlotte geregel van alle papierwerk toen Elodie onverwacht een hele winter moest thuisblijven. Dankjewel voor zoveel flexibiliteit! Ook mijn welgemeende dank voor de bijdragen van het Koning Leopold III fonds voor Natuuronderzoek en Natuurbehoud, de COST actie IE0601, Thanry en Bomaco. Zowel in Congo als in Ivoorkust heeft dat veldwerk wel wat voeten in de aarde gehad. Daarom wil ik graag iedereen bedanken die mijn pad kruiste tijdens de voorbereidingen en op het terrein zelf. We beginnen in Congo, waar WWF België en DRC trouwe partners waren. Merci Geert Lejeune, om mij op 1, 2, 3 te overhalen om mee te gaan met het inventarisatieteam, het was een ware ervaring. Merci Yolente Delaunoy om mij de knepen van het vak te leren, zijnde je mannetje te staan in een ploeg potige mannen. Et aussi merci à Laurent Nsenga et Prof. Mutambwe pour s’occuper des routines administratives, incompréhensible pour une petite maman belge. Benjamin Toirambe, merci pour les rencontres chaleureux à Kin et pour ton sourire royal. Et bien sûr, l’équipe de terrain, les hommes forts qui travaillent sans avoir peur des vipers ou des maringouins: Jean-Maron, Fils, Lidjo, Mbenza, les policiers et les éco- gardes de Luki. Merci à Papy et André pour l’accueil sympa à Luki. J’aimerais aussi remercier les gens de Soforma qui m’ont fourni des disques bien précieux et m’ont offert un séjour agréable à Tshela. Maar ondanks alles bewogen die Congolese stalen zich heel traag naar België en ging ik op zoek naar nieuwe opties. Zo mailde ik Guido Bayens die me kort daarop belde. Ik vroeg of hij me stamschijven kon bezorgen en hij vroeg of ik ze niet liever zelf wou komen halen. En zo geschiedde. Een enorm dikke dankjewel Guido! Zelfs toen de crisis toesloeg, liet je me het bos intrekken en stamschijven verzamelen voor wetenschappelijk onderzoek. Mensen met jouw ervaring, kalmte en liefde voor dit heel specifieke vak zijn zeldzaam, chapeau! Aussi un grand merci à Mr Thanry et les familles Girardeau, Blanca et Filion pour les moments de détente et l’organisation pratique du travail de terrain. Et de nouveau, l’équipe de terrain forte et amusante: merci à Mabea, Alexis, Marius, Sam, Rhodes et les autres que j’ai oublié ici. Merci à Hamidou pour ta gentillesse et les plats riches et merci à Seka, pour les promenades à Abidjan et pour les repas délicieux. Toch was thuis komen na zo’n tropische trip ook best fijn, zeker met een rits leuke collega’s als daar zijn Imke, Nele, Marijke, Griet, Rik, Dries, Piet, Wannes, Stijn, Wanzhao en Tom. Altijd paraat voor een babbel, een knabbel en zoveel meer. Ook voor de X-stralen scans was ik steeds in goed gezelschap. Bedankt Manu en Denis voor alle hulp bij het opstarten en verwerken van de beelden. In Tervuren kon ik altijd terecht bij José, Ilse, Camille, Claire, Nele, Lies, Joëlle, Lore, Julie, Elizabeth en Thalès. Agathe et Harisoa, merci de votre soutien. Ook een pluim voor de mannen van de technische dienst die met de glimlach elke klus klaarden. Als laatste pluk ik er nog even twee heren uit. Wim, je hebt me als pas afgestudeerd snotneusje onder je vleugels genomen, me alle do en don’ts binnen de musée i geduldig bijgebracht en dat alles gekruid en op smaak gebracht met veel humor en veel liefde voor mens en natuur. Muchas gracias! En in Gent had ik de eer en het genoegen om een piepklein bureau te delen met Jan, de ik-brainstorm-en-programmeer-alles-man. Fijne babbels, altijd enthousiast en vooral vol goesting om het onderste uit de kan te halen en de ander ook zover te krijgen om zichzelf te overtreffen. Het is er niet zoveel gegeven maar je hebt echt die gave. Merci voor de laatavondmails, het weekendwerk en het aanhoren van alle ups en downs als er weer iets in de soep draaide. Je doet dat super! Verder wil ik ook mijn dendro-collega’s bedanken die me leerden dat geduld een schone deugd is. Kristof Haneca zette me op weg en Ilse Boeren, Anouk Verheyden en Valerie Trouet effenden het pad naar de tropen onder het allesomvattende motto: niet plooien! I would also like to thank my fellow scientists who motivated me along the way (this list is not at all complete): Ute Sass-Klaassen, Pieter Baas, Dieter Eckstein, Katharina Cufar, Patrick Fonti, Achim Brauning, Eberhard Lehmann, Kathy Steppe, Ingvar Bauweraerts, Martin Hallinger and all the others at Eurodendro, TRACE or COST meetings, I owe you all big time! Dat de boog soms gespannen stond, hoeft geen betoog. Een luisterend oor, een gezellige koffieklets, afspreken met een hele hoop of een ontspannen loopje. Het kon allemaal. Dankjewel Katelijne, Jordi, Heidi, Pascal en de rest van de ‘woodlab’ bende voor die gezellige avonden en middagen. Dankjewel land- en bossers van het eerste uur om die liefde voor het buitengevoel verder te sterken, dankjewel vrienden van het jeugdhuis en dankjewel lieve buren om van Bertem een warme thuis te maken. Dankjewel aan Lientje en Ronny, die mij al lopend wegwijs maakten in Leuven en ver daarbuiten. Ook aan de rest van het lopende volkje van HRC (Vera, Dirk, Lies, Kris, Chrisje, Christine, Jo, Agnes…) en de gezellige open water bende van SWEM (Eric, Christiane, Sofie, Hilda, Ludwig…), een sportieve pluim op jullie hoed. Aan Sylvie en Pieter voor de onvergetelijke backstage en andere avonturen en aan Delphine (Fientje) voor alle doldwaze fratsen, onze gedeelde lachjes en traantjes en de weekendjes ertussen uit, dankjewel! Aan Kaya, Marc en de kinderen, voor al die uren ‘therapie’ voor, naast en achter de naaimachine, voor al die keren dat we bijna in ons broek deden van ’t lachen en voor al die andere keren dat we zomaar mochten binnenvallen en aanschuiven aan jullie tafel. Jullie (en alle anderen die hier nog thuishoren maar me nu ontglippen) zijn me een bende lieverds, waarvoor oprechte dank! Last but not least, mijn veilige opvangnet waarvan ik gretig gebruik maakte, soms om zelf wat stoom af te laten of soms om de rest van ons gezinnetje te verwennen terwijl ik achter de computer zat. Dankjewel! Jullie hebben me bijna voelbaar gesteund en hard mee geduimd hebben voor deze goeie afloop. Een dikke zoen voor de mémés en pépés, tantes en nonkels, neefjes en nichtjes, moeke, vake en oma en opa. Ook een dikke knuffel voor mijn zus(je) Elke, Koen, Lowiek en Babette. Onze belletjes, blitsbezoekjes onder de baan en de dolle pret die onze kindjes samen hebben, maakten de iets donkerdere dagen meteen een pak vrolijker. En dan mama en papa die mijn studiekeuze zeker aanmoedigden maar dat vertrek naar Afrika ineens veel minder vanzelfsprekend vonden. Dankjewel om me los te laten en toch dichtbij te blijven, om telkens opnieuw in te springen als er eentje ziek werd, om samen met Lieven ons huisje af te werken, om voor het hele gezin op zondag heerlijk te koken of om eventjes te bellen en pas een uur later in te haken.