P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ORNETA (97) Warszawa 2012 Autorzy: Ewa Krogulec*, Jan Wierchowiec*, Izabela Bojakowska**, Paweł Kwecko**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Gra Ŝyna Hrybowicz*** Główny koordynator MG ŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Plansza A – Redaktor regionalny: Albin Zdanowski** Plansza B – Redaktor regionalny: Joanna Szyborska-Kaszycka ** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka** *Segi-AT, ul. Baletowa 30, Warszawa **Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ***Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN........ Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (E. Krogulec)................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Krogulec)...................................... 4 III. Budowa geologiczna (E. Krogulec) ........................................................................... 8 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Wierchowiec) ............................................................................... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Wierchowiec) .............................................. 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Wierchowiec).......................... 15 VII. Warunki wodne (E. Krogulec) ................................................................................. 18 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 18 2. Wody podziemne.................................................................................................. 20 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................ 22 1. Gleby (P. Kwecko)............................................................................................... 22 2. Osady (I. Bojakowska)......................................................................................... 25 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...................................... 26 IX. Składowanie odpadów (G. Hrybowicz) ................................................................... 29 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (E. Krogulec)......................................................... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Krogulec) ......................................................... 39 XII. Zabytki kultury (E. Krogulec).................................................................................. 48 XIII. Podsumowanie (E. Krogulec, J. Wierchowiec, G. Hrybowicz)............................... 50 XIV. Literatura .................................................................................................................. 52 I. Wst ęp Arkusz Orneta Mapy geo środowiskowej Polski (MGsP) w skali 1:50 000 został opra- cowany w Segi AT (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA (plansza B) w 2011/12 r. Przy opracowaniu arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Sokołowski i in., 2006). Niniejsze opra- cowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania MGsP (Instrukcja…, 2005). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowaną tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „ZagroŜenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasoba- mi środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i ochrony środowiska. Informacje zawarte na ma- pie mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą by ć po- mocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. 3 Mapa powstała na podstawie interpretacji i reinterpretacji materiałów archiwalnych, opracowa ń publikowanych oraz zwiadu terenowego. Konsultacje i uzgodnienia dokonywane były w: Centralnym Archiwum Geologicznym PIG-PIB w Warszawie, Warmi ńsko-Mazur- skim Urz ędzie Wojewódzkim w Olsztynie oraz w jego Delegaturze w Elbl ągu, Urz ędzie Mar- szałkowskim w Olsztynie i w jego Delegaturze w Elblągu, nadle śnictwach Lasów Pa ństwo- wych w Ornecie, Młynarach i Dobrocinie, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Olsztynie, Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Olsztynie, Regionalnym Zarzą- dzie Gospodarki Wodnej Olsztyn, starostwach powiatowych w Ostródzie, Lidzbarku i Bra- niewie, urz ędach gmin w Ornecie, Miłakowie, Godkowie i Lubominie. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym w 2011 roku r. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Orneta zawiera si ę pomi ędzy współrz ędnymi geograficznymi 20°00´ a 20°15´ długo ści geograficznej wschodniej i 54°00’ a 51°10’ szeroko ści geograficznej pół- nocnej. W podziale administracyjnym cały obszar arkusza znajduje si ę w obr ębie województwa warmi ńsko-mazurskiego, na terenie powiatów: braniewskiego (gmina Pieni ęŜ no), lidzbar- skiego (gminy Orneta i Lubomino), elbl ąskiego (gmina Godkowo) i ostródzkiego (gmina Mi- łakowo). Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2000) przez rozpatrywany arkusz przebiega granica obszarów Europy Zachodniej i Europy Wschodniej. Prowincja Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego w obr ębie arkusza Orneta, dzieli si ę na podprowincje Pobrze Ŝy Połu- dniowobałtyckich oraz Pojezierzy Południowobałtyckich. Do Pobrze Ŝy Południowobałtyckich nale Ŝy mezoregion Równiny Warmi ńskiej, zajmuj ący zachodni ą cz ęść obszaru arkusza (fig. 1). Cz ęść południowo-zachodni ą arkusza zajmuje za ś mezoregion Pojezierza Iławskiego. Południowo-wschodnia cz ęść obszaru arkusza nale Ŝy do mezoregionu Pojezierza Olszty ń- skiego, a północna – Równiny Orneckiej. Ukształtowanie powierzchni terenu jest zró Ŝnicowane. Najni Ŝej, bo na rz ędnej 30 m n.p.m., le Ŝą dna dolin Pasł ęki i Mły ńskiej Strugi w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza, najwy Ŝej, ponad 162 m n.p.m. osi ągaj ą kulminacje pagórów morenowych Pojezierza Iław- skiego. Nizina Staropruska odznacza si ę dobrze rozwini ętymi dolinami erozyjnymi, niewielk ą 4 ilo ści ą zagł ębie ń bezodpływowych oraz niemal zupełnym brakiem jezior, co jest efektem bli- skiego poło Ŝenia Bałtyku tworz ącego nisk ą baz ę erozyjn ą. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Orneta na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000). 1 – granica prowincji, 2 – granica podprowincji, 3 – granica mezoregionu, 4 – jeziora i rzeki Mezoregiony Niziny Staropruskiej: 841.57 – Wzniesienia Górowskie, 841.58 – Równina Ornecka; mezoregion Poje- zierza Mazurskiego: 842.81 – Pojezierze Olszty ńskie; mezoregion Pobrze Ŝa Południowobałtyckiego: 313.56 – Rów- nina Warmi ńska; mezoregion Pojezierza Pomorskiego: 324 – Pojezierze Iławskie Wyst ępuj ące we fragmencie północnego kra ńca arkusza Wzniesienia Górowskie, prze- kraczaj ą nieznacznie wysoko ść 100 m n.p.m. W zagł ębieniach mi ędzymorenowych pojawiaj ą si ę jeziora oraz torfowiska b ędące pozostało ści ą funkcjonuj ących niegdy ś jezior. Najwi ększ ą cz ęść północnego fragmentu arkusza zajmuje mezoregion Równiny Orneckiej. Na wschód od Ornety tworzy go wodnolodowcowa powierzchnia niewielkiego sandru rozci ągaj ąca si ę rów- nole Ŝnikowo po obu brzegach Drw ęcy Warmi ńskiej – dopływu Pasł ęki, obni Ŝaj ąc si ę od 100 m n.p.m. koło Mingajn do około 50 m n.p.m. koło Ornety. Na zachód Ornety, sandr przecho- dzi w równin ę glacilimniczn ą zbudowan ą z utworów warwowych. Ku południowemu zacho- 5 dowi Równina Ornecka przechodzi w Równin ę Warmi ńsk ą. Jest to mezoregion ze słabo uroz- maiconymi obszarami akumulacji limnoglacjalnej z iłami warwowymi. Do obu równin od południa przylegaj ą obszary pojezierzy – Iławskiego na zachodzie oraz Olszty ńskiego na wschodzie