Palež u sjećanjima Vžgano v spominih Le memorie degli incendi Katalog izložbe • Katalog razstave • Catalogo della mostra Pula – Pulj – Pola, 2017. ISBN 978-953-59439-0-7 Palež u sjećanjima Vžgano v spominih Le memorie degli incendi Pula – Pulj – Pola, 2017. www.burntinmemories.eu www.ipd-ssi.hr Fotografska izložba dio je istoimenoga projekta financiranoga iz programa EU „Europa za građane“. Voditelj je projekta Znanstveno-raziskovalno središče Koper, a partneri Associazione 47|04, Associazione Kinoatelje, Istar- sko povijesno društvo, Kulturno izobraževalno društvo PiNA, Občina Dolina – Comune di San Dorligo della Valle i Udruga „Žejane“. Realizator je izložbe Istarsko povijesno društvo, kojemu su pomogli i Krajevna skupnost Šmarje pri Kopru, Memorijalni centar Lipa pamti, Osnovna škola Vladimira Gortana Žminj, Slovensko kulturno društvo Primorsko Mačkolje, Slovensko prosvetno društvo Mačkolje i Zveza borcev, Krajevni odbor Šmarje. Fotografska razstava je del istoimenskega projekta financiranega iz programa EU „Evropa za državljane“. Projekt vodi Znanstveno-raziskovalno središče Koper, ostali partnerji so: Associazione 47|04, Associazione Kinoatelje, Istrsko zgodovinsko društvo – Istarsko povijesno društvo, Kulturno izobraževalno društvo PiNA, Občina Doli- na – Comune di San Dorligo della Valle in Udruga „Žejane“. Razstavo je pripravilo Istrsko zgodovinsko društvo v sodelovanju s Slovenskim prosvetnim društvom Mačkolje, Slovenskim kulturnim društvom Primorsko Mač- kolje, Zvezo borcev, Krajevni odbor Šmarje, Krajevno skupnostjo Šmarje pri Kopru, Spominskim centrom Lipa pamti in Osnovno šolo Vladimirja Gortana Žminj. La mostra fotografica è parte dell’omonimo progetto finanziato dal programma UE “Europa per i Cittadini”. Il progetto è stato realizzato da Znanstveno-raziskovalno središče Koper, mentre i partner sono Associazione 47|04, Associazione Kinoatelje, Società storica istriana – Istarsko povijesno društvo, Kulturno izobraževalno društvo PiNA, Občina Dolina – Comune di San Dorligo della Valle e l’Associazione „Žejane“. La mostra è realizzata dalla Società storica istriana in collaborazione con Associazione dei combattenti (Associazione locale di Monte di Ca- podistria), Centro memoriale Lipa pamti, Comunità locale di Monte di Capodistria, Scuola elementare Vladimir Gortan di Gimino, Slovensko prosvetno društvo Mačkolje e Slovensko kulturno društvo Primorsko Mačkolje. Nakladnik | Založnik | Editore: Istarsko povijesno društvo – Società storica istriana – Istrsko zgodovinsko društvo I. Matetića Ronjgova 1, HR-52100 Pula, [email protected]; www.ipd-ssi.hr Odgovorni urednik | Direttore responsabile:Gašper Mithans Glavni urednik | Caporedattore:Maurizio Levak Autori | Avtorji | Autori: Željko Cetina, Robert Doričić, Vana Gović, Igor Jovanović, Petra Kavrečič, Miha Kosmač, Nikša Minić, Gašper Mithans, Milan Radošević, Igor Šaponja Prevoditelji | Prevajalci | Traduttori:Urška Lampe, Maurizio Levak, Martina Rameša, Sarah Zancovich Lektorica za slovenski jezik: Vladka Tucovič ISBN 978-953-59439-0-7 Sadržaj • Vsebina • Indice Uvodna riječ 5 Pazinština, listopad 1943. 33 Uvodna beseda Pazin z okolico, oktober 1943 Introduzione Pisino e dintorni, ottobre 1943 Palež u sjećanjima 10 Pokolj u Kresinima, 7. listopada 1943. 35 Vžgano v spominih Pokol v Kresinih, 7. oktobra 1943 Le memorie degli incendi Il massacro di Kresini, 7 ottobre 1943 Spaljena zemlja 16 Spaljivanje Barbića, 7. listopada 1943. 36 Požgana dežela Požiganje Barbićev, 7. oktobra 1943 Il paese bruciato L'incendio di Barbići, 7 ottobre 1943 Prve paleži u Brkinima 21 Pokolj u Šajinima, 8. – 9. siječnja 1944. 38 Prvi požigi v Brkinih Pokol v Šajinih, 8. – 9. januarja 1944 I primi incendi a Brkini Il massacro di Saini, 8 – 9 gennaio 1944 Prve paleži sela u Goričkoj i Goričko bojište 24 Pokolj u Bokordićima, 9. siječnja 1944. 39 Prvi požigi vasi na Goriškem in goriška fronta Pokol v Bokordićih, 9. januarja 1944 Primi incendi dei villaggi di Goriziano e il fronte di Gorizia Il massacro di Boccordici, 9 gennaio 1944 Palež Mačkolja 27 Ubojstva i palež u Maloj Gajani, 27. siječnja 1944. 41 Požig Mačkolj Uboji in požig v Mali Gajani, 27. januarja 1944 L’incendio di Caresana Omicidi e incendi in Gaiano Piccolo, 27 gennaio 1944 Listopadska paljevinska ofenziva u slovenskoj Istri 30 Akcije paleži na Krasu 42 Oktobrska požigalna ofenziva v slovenski Istri Požigalne akcije na Krasu L’offensiva incendiaria d’ottobre nell’Istria slovena Le campagne incendiarie nel Carso Bombardiranje i spaljivanje Brgudca, 14. travnja i 6. lipnja 1944. 45 Gorička pod njemačkom okupacijom 70 Bombardiranje in požig Brgudca, 14. aprila in 6. junija 1944 Goriška pod nemško okupacijo Il bombardamento e l’incendio di Bergozza, 14 aprile e 6 giugno 1944 Gorizia sotto l’occupazione tedesca Lipa 46 Drugi palež Šmarja kod Kopra 73 Lipa Drugi požig Šmarij pri Kopru Lippa Il secondo incendio di Šmarje (Capodistria) Stradanje Lisca, Breze i Studene 1. – 4. svibnja 1944. 51 Napadi na sela istarskoga Krasa, 10. kolovoza 1944. 77 Napadi na vasi Lisac, Breza i Studena 1. – 4. maja 1944 Napadi na vasi istrskega Krasa, 10. avgusta 1944 L’aggressione sui villaggi Lisac, Breza e Studena, Gli attacchi ai villaggi del Carso istriano, 10 agosto 1944 dall’1 al 4 maggio 1944 Palež četiriju sela u okolici Trsta 1944. godine 79 Žejane 54 Požig štirih vasi iz okolice Trsta leta 1944 Žejane Gli incendi dei quattro villaggi nei dintorni di Trieste nel 1944 Seiane Život ide dalje 81 Vele Mune i Male Mune 58 Življenje gre naprej Vele Mune in Male Mune La vita continua Mune Grande e Mune Piccolo Izvori i literatura 84 Brkini za njemačke okupacije 63 Viri in literatura Brkini pod nemško okupacijo Fonti e bibliografia Brkini sotto l’occupazione tedesca Zahvale 85 Palež Gabrovice kod Črnoga Kala 67 Zahvale Požig Gabrovice pri Črnem Kalu Ringraziamenti L’incendio di Gabrovica (Črni Kal) Uvodna riječ Uvodna beseda Introduzione otografska izložba, potkrijepljena pratećim otografska razstava, podkrepljena z zgodovinski- a mostra fotografica, accompagnata da descrizioni Fpovijesnim opisima na hrvatskom, slovenskom i Fmi opisi v slovenskem, hrvaškem in italijanskem Lstoriche in lingua croata, slovena e italiana, imprime talijanskom jeziku, već svojom slikovnom sadržajem jeziku, že s svojo slikovno podobo pusti močan vtis. una forte impressione già partendo dal suo contenuto ostavlja snažan utisak. Prizori u dobroj mjeri govore Prizori v dobršni meri govorijo sami zase, ljudje lahko figurativo. In grande misura le scene parlano da sé, il sami za sebe, ljudi među ruševinama prepoznaju svoj med ruševinami prepoznajo svoj kraj, celo svojo hišo pubblico riconosce nelle macerie il proprio paese, la kraj, svoju kuću, uspoređuju kako se je kroz vrijeme primerjajo, kako se je skozi čas spremenilo okolje, v propria casa, comparando come sia cambiato nel tempo promijenila okolina u kojoj žive. katerem živijo. l’ambiente in cui vive. Ova putujuća izložba predstavlja prvi pokušaj Pričujoča potujoča razstava predstavlja prvo po- Questa mostra itinerante rappresenta un primo ten- koji uključuje širi zemljopisni prostor, na kojem su budo, ki vključuje širši geografski prostor, kjer so se v tativo di unificazione di uno spazio geografico più ampio se u vrijeme Drugoga svjetskog rata događale slične času druge svetovne vojne dogajale sorodne tragedije. che nel corso della Seconda guerra mondiale ha visto tragedije – priče brojnih krajeva, sela i zaselaka Zgodbe številnih krajev, vasi in zaselkov iz Goriške, svolgersi nei suoi confini tragedie simili tra loro – storie Goričke, idrijsko-cerkljanskoga područja, Krasa, Idrijsko-Cerkljansko območja, Krasa, dela Notranjske, di numerosi paesi, borghi e villaggi della zona goriziana, dijela Notranjske, Trsta i okolice, slovenske i hrvatske Trsta z okolico, slovenske in hrvaške Istre, Brkinov in idrio-circhina, del Carso, di parte della Carniola interna, Istre, Brkina i Ćićarije. To je područje u doba rata Čičarije. To območje je v času vojne doletela podobna di Trieste e dintorni, dell’Istria croata e slovena, dei colli zadesila slična sudbina, koja je dosad bila obrađiva- usoda, ki je bila do sedaj obravnavana in raziskana Birchini e della Cicceria. Durante la guerra, questa zona na i istraživana većinom zasebno, prema današnjoj večinoma s strani posameznih držav in regij, ne pa era stata colpita da un destino analogo che finora è sempre pripadnosti pojedinim državama i regijama, ali ne i u celostno, kot fenomen, ki se je odvijal v tem prostoru. stato trattato separatamente, in base all’odierna divisione cijelosti kao pojava koja se odvijala na tom prostoru. Projekt Burnt in memories / Vžgano v spominih ima tra i singoli paesi e regioni, e mai in maniera totalmente Projekt Burnt in memories / Palež u sjećanjima ima na ta način povezovalni učinek. Trpljenje se večkrat comprensiva dell’avvenimento che ha avuto luogo in na taj način povezujući učinak. Patnja se većinom doživlja individualno ali v krogu skupnosti, iz razstave questa zona. Il progettoBurnt in memories / Le memorie doživljava pojedinačno ili u krugu zajednice, dok je iz pa je dobro razvidno, da je bilo takšnih žarišč veliko. degli incendi possiede invece tale effetto unificante. La izložbe dobro vidljivo da je bilo puno takvih žarišta. Tako tudi dobre poznavalce lokalne zgodovine sez- sofferenza, per la maggior parte, viene vissuta come fatto Tako i dobre poznavatelje lokalne povijesti upoznaje nanja z medvojnim dogajanjem v drugih delih regije, individuale o condiviso all’interno del cerchio della s ratnim događanjima u drugim dijelovima regije koja ki