Rok 15 Nr 1 (114) styczeń 2011 Domena 12 stycznia 2011 r. Publiczna 2011 W programie spotkania: Kalkulatory domeny publicznej – Tomasz Ganicz Domena publiczna w praktyce projektów Wikimedia – Tomasz Ganicz Twórczość autorów znajdujących się w domenie publicznej w Bibliotece Cyfrowej – Regionalia Ziemi Łódzkiej Informacja o realizacji przez WiMBP im. Marszałka J. Piłsudskiego dotacji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2010 r. na zadanie „System do archiwizacji materiałów zdigitalizowanych” Domenę publiczną tworzą utwory twórców, które nie podlegają już ochronie prawnej rów poprzez internet jest najprostszą i (70 lat po śmierci twórców). Zasoby domeny publicznej gwarantują nieograniczony najtańszą metodą dostępu do kultury. dostęp do utworów, które stają się własnością publiczną i można je wykorzystywać w Możliwość wykorzystania tych informa- dowolnym celu. W naszym wspólnym interesie leży podtrzymywanie i stałe poszerzanie cji jest kluczem do budowania kapitału zasobów domeny publicznej. społecznego, wzmacniania kompetencji kulturowych i rozwijania innowacyjno- Dlaczego świętujemy Dzień Domeny Publicznej? ści. Domena publiczna jest także klu- czowa dla istnienia cyfrowych biblio- ultura to tradycja. Nie istnieją dzie- skiemu i przeszły do domeny publicznej. tek i archiwów, które muszą liczyć się z Kła powstałe w kulturowej próżni, Obecnie obowiązujący w Polsce okres ograniczeniami wynikającymi z prawa wszystkie w ten czy inny sposób wynika- trwania praw autorskich to 70 lat po autorskiego podczas archiwizowania i ją z dorobku intelektualnego przeszło- śmierci autora. To oznacza, że 1 stycz- upubliczniania dzieł. Intensywny proces ści: wykorzystują stare tropy, dialogują, nia każdego roku (bo prawa wygasają digitalizacji zasobów bibliotecznych i przekraczają granice. Kultura to żywa ze skutkiem na koniec roku kalendarzo- archiwalnych ma sens tylko w świecie, w tkanka myśli, idei, poglądów, które roz- wego) do domeny publicznej przejdą którym istnieje domena publiczna. wijane są z pokolenia na pokolenie. Jej utwory twórców zmarłych 70 lat temu. Prawo autorskie to system, dzięki które- rozwój jest ściśle zależny od domeny Od tego momentu będą one mogły mu twórcy mają monopol na wykorzy- publicznej – zasobu tekstów kultury, któ- być swobodnie wykorzystywane przez stywanie swoich utworów, co pozwala re są otwarte do wykorzystania, podle- scenarzystów, którzy na ich podstawie na czerpanie korzyści finansowych z ich gają twórczemu przetworzeniu, adap- chcieliby pisać scenariusze filmowe, dystrybucji. Od tego monopolu istnieje tacji, krytyce. Dlatego w Dniu Domeny przez artystów grafików, którzy tworzą szereg wyjątków, takich jak prawo do Publicznej, wspólnie świętujemy istnienie kolaże, przez twórców filmów dokumen- cytatu, tworzenia parodii i pastiszu, tego fundamentu kultury – otwartej dla talnych, którzy chcieliby wykorzystywać czy wykorzystania dla celów edukacyj- wszystkich skarbnicy dzieł, których wy- materiały archiwalne, przez historyków nych. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu korzystanie nie podlega restrykcjom i i nauczycieli, którzy chcą tworzyć pod- lat okres obowiązywania prawa au- ograniczeniom. ręczniki. torskiego był wielokrotnie przedłużany, Co roku 1 stycznia na całym świecie ot- Domena publiczna jest szczególnie istot- od 25 do 75 lat po śmierci autora, a wiera się dostęp do nowych zasobów, na w czasach społeczeństwa informa- zakres wyjątków ograniczany. Efektem które przestały podlegać prawu autor- cyjnego, bo rozpowszechnianie utwo- tych zmian jest skurczenie się zasobów 2 BIBiK domeny publicznej i uniemożliwienie Ikonografia PUBLIC DOMAIN DAY 2011 dostępu do większości dzieł współczes- nych. Niewielka część z nich znajduje się w obiegu komercyjnym, większość czeka aż minie okres monopolu i będą mogły one być udostępnione w cyfrowych bi- bliotekach. To zjawisko nazywane jest przez bibliotekarzy cyfrowych „czarną dziurą XX wieku”. Obchody Dnia Dome- ny Publicznej są więc także okazją do refleksji nad kondycją prawa autorskie- go i zadania pytania, czy obecnie do- brze ono służy twórcom i użytkownikom http://www.law.duke.edu/cspd/publicdomainday kultury. Ponadto domena publiczna może być że dany utwór jest wolny od ograniczeń Dzień Domeny Publicznej obchodzony zdefiniowana w relacji do różnych form wynikających z praw autorskich. W jest na całym świecie, bo prawo autor- własności intelektualnej, np. domena praktyce niezbędna jest również moż- skie jest już prawem globalnym. Obcho- publiczna obejmująca dzieła niechro- liwość digitalizacji (jeśli jest to koniecz- dy Dnia Domeny Publicznej organizuje w nione prawem autorskim to inny zakres ne), a przede wszystkim udostępnienie Polsce Koalicja Otwartej Edukacji, sku- utworów niż w przypadku domeny pub- utworu z pomocą mediów cyfrowych, piająca organizacje i instytucje tworzą- licznej w obszarze patentów czy zna- przede wszystkim Internetu. Szczególnie ce otwarte zasoby edukacyjne. Dzień ków towarowych[1]. Niektórzy teoretycy jest to ważne przy masowej digitalizacji, Domeny Publicznej to radosne święto. prawa, próbując uściślić pojęcie public z punktu widzenia powszechnego do- Cieszymy się, że spędzamy je razem. domain, twierdzą, że domeny publiczne stępu, poprawy nauczania i postępu w są różne, jak różne są obszary prawne, nauce. Cyt.: Dlaczego świętujemy Dzień Domeny Pub- po których się poruszamy[2]. W opozycji licznej / Karolina Grodecka. – 2010, 7 grud- do tego inni prawnicy argumentują, że Domena publiczna jako zbiór utwo- nia. – Dostęp: http://domenapubliczna.org/ domena publiczna jest tylko jedna[3]. rów powinna być swobodnie dostęp- dlaczego/ na w sposób bezwarunkowy. Utwo- O domenie publicznej mówi się najczęś- ry z domeny publicznej nie powinny ciej w opozycji do utworów, których wy- podlegać przepisom dozwolonego Bożena Bednarek-Michalska, korzystanie jest ograniczone. Zgodnie użytku, regulującym wyjątki od ochro- Alek Tarkowski, Barbara Szczepańska ze współczesnym prawem autorskim ny przez system praw autorskich – ale Domena publiczna – co to takiego? oryginalne prace literackie, dzieła sztu- w odniesieniu do utworów objętych tym ki, utwory muzyczne itp. są chronione systemem. Z tego powodu kontrower- Pojęcie domena publiczna (ang. public prawem od momentu ich stworzenia syjne jest funkcjonowanie technicz- domain) już dawno temu pojawiło się na aż do czasu wyraźnie określonego w nych zabezpieczeń czy też „zawłasz- gruncie anglosaskich systemów prawa przepisach prawa (może się on różnić czanie” utworów przez odpłatne bazy – jednak dopiero pod koniec XX w. zo- w zależności od kraju). Kiedy wygasa danych, które mogą ograniczać dostęp stało poddane dokładnej analizie przez prawo autorskie, utwór wchodzi do do utworów w domenie publicznej, badaczy prawa. W tym samym czasie, domeny publicznej. W Polsce jest to, niezależnie od zasad prawa. Obrońcy ze względu na wzrost zainteresowania w większości przypadków, 70 lat po domeny publicznej przyjmują założenie, swobodną wymianą treści z jednej stro- śmierci autora. W domenie publicznej że nic nie może hamować dostępu do ny oraz rozwojem nowych technologii znajdują się również materiały nieobję- utworów w niej zawartych i określać za- cyfrowych z drugiej, pojęcie to stało te na mocy ustawy prawami autorskimi kresu ich wykorzystania. się popularne na całym świecie – tak- – w Polsce są to na przykład dokumenty urzędowe. Szacuje się, że obecnie spo- Istotnym dla rozwoju cyfrowej dome- że w Polsce. Domena publiczna defi- ny publicznej jest także dokładne opi- niowana jest jako abstrakcyjny zbiór śród wszystkich książek znajdujących sywanie utworów (metadane schematu utworów, które nie są kontrolowane, się w bibliotekach świata tylko około 15% znajduje się w domenie publicz- DublinCore mają element opisu rights), zabezpieczone czy zawłaszczone opatrywanie ich wszelkimi oznacze- przez kogoś na mocy systemu włas- nej. Pozostałe 75% to książki, które po- zostają niedostępne, ponieważ są nadal niami, które wyraźnie wskazują, co ności intelektualnej. Określenie to ma wolno użytkownikowi z utworem ro- wskazywać, że utwory są „własnoś- pod ochroną praw autorskich, wiele z nich to utwory osierocone[4]. Na domenę bić, jak go cytować i wykorzystywać, cią publiczną”, dostępne dla każdego aby być pewnym, że działa się w zgo- z nas, do wykorzystania w dowolnym publiczną składają się również utwo- ry, które powstały zanim prawo autor- dzie z prawem. Komputery muszą być celu. Prawo poszczególnych państw skie istniało (choć mogą także w stanie analizować metadane określa w różny sposób zakres dome- , np. Antygona istnieć prawa autorskie do tłumacze- utworu i rozpoznawać jego status oraz ny publicznej, przez co koniecznym jest nia i wydania). […] przydatność dla użytkownika. Bibliote- wskazanie, której jurysdykcji podlegają karze polscy digitalizujący dzieła, które W polskim wykorzystywane materiały. W dobie Internetu musimy domenę pub- przeszły do domeny publicznej nie są systemie prawnym nie mamy definicji liczną traktować jako cyfrową domenę pewni, w jaki sposób je oznaczać myląc public domain. publiczną[5] i nie wystarczy stwierdzić, prawa autorskie osobiste z majątkowy- BIBiK 3 mi wpisują w pole opisu różne dane, np. do wolnych licencji, mechanizm oznacza- Lista autorów zmarłych w roku nazwę swojej własnej biblioteki. Ponie- nia utworów domeny publicznej. Prace 1940 i przechodzących do dome- waż nie ma jasnych instrukcji, co do tego, nad nim ciągle trwają; początkowo miał ny publicznej w styczniu 2011 jaka informacja powinna się tam zna- on postać certyfikatu dla utworów z do- leźć, należy je jak najszybciej opraco- meny