0 Program Opieki Nad Zabytkami Gminy Klimontów na lata 2013-2016 Opracował: Tomasz Giecewicz Współpraca: Maciek K. Cicho ń Konsultacje: Adam Przybylski Ewa Choina Stanisław Sas Tarnawski Klimontów 2012 1 1. Wst ęp............................................................................................................. 4 2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami.. 5 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce................ 7 4. Uwarunkowania zewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego................... 10 4.1. Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami............................................................................................... 10 4.1.1. Uwarunkowania wynikaj ące z Krajowego Programu Opieki Nad Zabytkami.................................................................................................. 10 4.1.2. Uwarunkowania wynikaj ące z Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 – 2013................................................................................... 12 4.2. Relacje gminnego programu nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu. ............................................................ 13 4.2.1. Uwarunkowania wynikaj ące z Programu Opieki nad Zabytkami w województwie świ ętokrzyskim ................................................................... 13 4.2.2. Zało żenia wynikaj ące ze Strategii Rozwoju Województwa Świ ętokrzyskiego do roku 2020................................................................. 15 4.2.3. Gminny Program Opieki nad Zabytkami a Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa .................................................................. 16 Świ ętokrzyskiego....................................................................................... 16 4.2.4. Zało żenia wynikaj ące ze Strategii Rozwoju Turystyki w Województwie Świ ętokrzyskim na lata 2006 - 2014 .................................. 16 4.2.5. Zało żenia wynikaj ące ze Strategii Rozwoju Powiatu Sandomierskiego. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Sandomierskiego na lata 2007 – 2013........................................................................................ 17 4.2.6. Lokalna Strategia Rozwoju .............................................................. 17 5. Uwarunkowania wewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego .................. 18 2 5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy) ...................................................................................................................... 18 5.1.1. Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Klimontów............................................................. 18 5.1.2. Strategia Rozwoju Turystyki Gminy Klimontów 2007-2015 ............. 19 5.1.3. Strategia Rozwoju Gminy Klimontów na lata 2008 – 2015 .............. 21 5.1.4. Lokalny Program Rewitalizacji Klimontowa na lata 2008-2013........ 22 5.2. Charakterystyka zasobów i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy........................................................................................ 24 5.2.1. Zarys historii obszaru gminy ............................................................ 24 5.2.2. Materialne elementy krajobrazu kulturowego .................................. 51 5.2.3. Zabytki wpisane do rejestru zabytków ............................................. 57 5.2.4. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków ............................................ 60 5.2.5. Zabytki o najwy ższym znaczeniu dla gminy .................................... 60 5.2.6. Zabytki ruchome .............................................................................. 62 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagro żeń ..... 64 7. Zało żenia programowe, priorytety i kierunki działa ń Programu opieki nad zabytkami......................................................................................................... 67 8. Przykładowe źródła finansowania programu opieki nad zabytkami.............. 71 Bibliografia ....................................................................................................... 73 Aneksy ............................................................................................................. 75 3 1. Wst ęp Gmina Klimontów poło żona jest w zachodniej cz ęś ci powiatu sandomierskiego. Obszar gminy oprócz malowniczego poło żenia i wielu atrakcji przyrodniczych jest tak że terenem o bogatych zasobach kulturowych, bior ących swe źródła w tysi ącleciach tradycji osadniczej tych ziem. Dlatego szczególnie wa żna jest ochrona dziedzictwa kulturowego ł ącz ącego w sobie dorobek minionych pokole ń i nasz ą współczesn ą działalno ść , nierozerwalnie zwi ązan ą z otoczeniem, w którym żyjemy, okre śla nasz ą to żsamo ść i stanowi świadectwo naszego istnienia dla przyszłych pokole ń. Według art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (DzU z 2003 r., nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.), ochrona zabytków nale ży do samorz ądu terytorialnego. Artykuł 4 tej ustawy okre śla działania, które winny podejmowa ć organy administracji publicznej w celu ochrony zabytków. Działania te maj ą na celu: − zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo żliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; − zapobieganie zagro żeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabytków; − udaremnianie niszczenia i niewła ściwego korzystania z zabytków; − przeciwdziałanie kradzie ży, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę; − kontrol ę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; − uwzgl ędnianie zada ń ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Program Opieki nad Zabytkami oparty na podstawach prawnych, uwzgl ędnia strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, jest zgodny z dokumentami wystawionymi na płaszczy źnie kraju, województwa i powiatu oraz uwzgl ędnia wewn ętrzne, gminne uwarunkowania ochrony zabytków. Program zawiera równie ż analiz ę krajobrazu kulturowego gminy, charakterystyk ę substancji zabytkowej oraz proponuje kierunki działa ń w celu ochrony i promocji zabytków z uwzgl ędnieniem źródeł ich finansowania. 4 2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami Podstaw ę prawn ą opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami dla Gminy Klimontów stanowi ą: 1. Art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (DzU nr 163 poz. 1568). Ust. 1 tego artykułu brzmi: Zarz ąd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporz ądza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. Programy, o których mowa w ust. 1, maj ą na celu, w szczególno ści: a) wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; b) uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; c) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; d) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; e) podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami; f) okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków; g) podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. 2. Gminna ewidencja zabytków sporz ądzona na zlecenie gminy Klimontów przez O środek Badania Krajobrazu Kulturowego. 5 3. Umowa pomi ędzy gmin ą Klimontów a O środkiem Badania Krajobrazu Kulturowego - Tomasz Giecewicz na wykonanie gminnego programu opieki nad zabytkami i gminnej ewidencji zabytków. 6 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce Ochron ę dziedzictwa kulturowego oraz opiek ę nad zabytkami w Polsce reguluj ą: 1. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej , która nakłada na pa ństwo i obywateli obowi ązek ochrony zabytków. Zostało to zawarte w: − art. 5 Konstytucji RP, okre ślaj ącym dziedzictwo narodowe jako warto ść strze żon ą przez pa ństwo polskie; − art. 6 ust. 1 Konstytucji RP mówi ącym, i ż: Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dost ępu do dóbr kultury, b ędącej źródłem to żsamo ści narodu polskiego, jego trwania i rozwoju; − art. 85 Konstytucji RP stanowi ącym, że: Ka żdy jest obowi ązany do dbało ści o stan środowiska i ponosi odpowiedzialno ść za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. 2. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (DzU nr 162, poz. 1568 z póz. zm.), b ędąca podstawowym aktem prawnym, kompleksowo reguluj ącym ochronę zabytków i opiek ę nad zabytkami. Ustawodawca rozdzielił obowi ązki ochrony i opieki nad zabytkami na organy administracji publicznej, wła ścicieli lub posiadaczy zabytku (art. 4). Działania organów administracji publicznej powinny mie ć na celu: zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo żliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, uwzgl