SARMATSKA KULTURA NA TLU BANATA veka. Tokom drugog migracionog talasa Sarmati nase - iz zbirke Narodnog muzeja Zrewanin qavaju Panonsku niziju u drugoj polovini III veka. Tre}i talas doseqavawa odvijao se tokom celog IV Na prelazu iz stare u novu eru dana{wa Vojvodina veka. bila je naseqena ilirskim, da~kim i keltskim ple - Brojne istra`ene nekropole, naseqa kao i pojedi - menima. Propast da~ke dr`ave na jugoistoku i rimska na~ni nalazi svedo~e o wihovom prisustvu na pros - osvajawa vremenski se poklapaju sa dolaskom sar - toru Banata. Najpoznatiji lokaliteti na podru~ju matskih plemena na teritoriju severno od Dunava i u sredweg Banata su:@ivani}eva doqa – Boto{ Potisje. (lokalitet se nalazi pored isu{enog korita re~ice Sarmati su iranska plemena, nomadska, koja su od III [ozov), Ciglana – Banatski Despotovac (otkriveno veka pre na{e ere do IV veka `ivela u oblastima Dona, 17 sarmatskih grobova), Nema~ko grobqe – E~ka, obala Dunava i Crnoga mora. @ive}i u stepskim oblastima, Begeja – Zrewanin, Vinogradi – Orlovat, Jamure – razvili su sna`nu kowicu. U daqem {irewu prema Aradac, Kameniti vinogradi – Aradac, Pa{wak – Belo jugoistoku Sarmati su u II veku pre na{e ere ovaladali Blato, Kru{ka – Toma{evac, Leje – Aradac. Skitijom i na wenoj teritoriji osnovali svoju Naseqa su podizana uglavnom pored reka. dr`avu. Po~etkom I veka neka sarmatska plemena Sahrawivawe se vr{ilo u zemqanim rakama, bez grob - po~iwu sa pqa~ka{kim pohodima. Rokselani na ne konstrukcije, sa orjentacijom sever – jug. Grobni dowem Dunavu i Jazigi (izme|u Dunava i Tise) upadaju iventar u sarmatskim grobovima su, osim keramike, u rimsku provinciju Meziju i nekoliko vekova pred - rasko{ni ukrasni predmeti i ogledala. stavqaju sna`nog protivnika Rimske imperije. U tim Kerami~ke posude su razli~itog oblika i funkci - prodorima neka plemena, uz dozvolu Rimqana, nase - je. Ra|ene su od pre~i{}ene gline, fine fakture, na qavaju grani~ne oblasti Carstva i slu`e kao najamni - vitlu i uglavnom su sivoplave. Ukra{avane su utisnu - ci i koloni. U III i IV veku postepeno ih potiskuju tim ornamentom, kombinacijom kosih, horizontalnih Goti i Huni. Tokom osvaja~kih pohoda prema zapadu, i talasatih linija ({oqe, bokali, zdele, amfore, posle 375. godine, Huni primoravaju Sarmate da, kao pehari), Posebno se isti~e karakteristi~an mawi pomo}na vojska, u~estvuju s wima u tim pohodima. U bokal sa jednom dr{kom kao redovni grobni iventar, toku seobe naroda od IV do VII veka, Sarmate su asim - Uticaji rimske kulture upravo je prepoznatqiv na ilirala razna plemena. 1 sarmatskoj finoj keramici. Na nekim lokalitetima u Naseqavawe Vojvodine trajalo u periodu od II do IV Vojvodini otkrivene su kerami~ke ostave i lon~arske veka. Prvi migracioni pokret po~eo u prvoj polovi - radionice (Crvenka kod Vr{ca itd.). ni I v. n. e sa prelaskom Karpata i trajao je do kraja II Kerami~koj grn~ariji pripadaju i posude grube fakture u mawem broju na kojima su prisutni uticaji ju plo~aste fibule. Plo~aste fibule su helenisti~ko autohtonog stanovni{tva – da~kog. U `enskim sar - – orijentalnog porekla. Najve}i broj ovih fibula matskim grobovima ~esto su nala`eni glineni otkriven je na lokalitetima:@ivani}eva doqa – pr{qenici. Boto{, Ciglana – Banatski Despotovac, Nema~ko U uporebi je bio i metal – gvo`|e i bronza. Od grobqe – E~ka. Oblik ovih fibula je razli~it: rom - gvo`|a je izra|ivano oru`je:ma~, kopqe i no`evi, a od boi~an, trougaon, srcolik, elipsoidan ili u obliku bronze nakit. lava, kowa. Ornament je izveden u vidu geometrijskih Dolaskom na na{u teritoriju Sarmati donose nove motiva, a floralni u vidu stilizovanog cveta. elemente u kulturi, pri ~emu gr~ko – helenisti~ka i Izra|ivane su od bronze i srebra,a ukra{avane ema - iranska komponenta imaju odlu~uju}i uticaj, novi jlom u raznim bojama. Odlikuje ih rafiniranost stil u umetnosti, koji je vidqiv na nakitu. izrade. Karakteristike novog stila u izradi nakita ogleda se Posebno su interesantne T – fibule sa oprugom od i u upotrebi polihromije, pseudogranulacije, pseudo - navoja,ra|ene od srebra i bronze. Ovakav tip fibula filigrana, dok su motivi geometrijski i floralni. U bio je rasprostrawen u svim rimskim provincijama formirawu materijalne kulture Sarmata odlu~uju}i du` limesa, a koristile su se tokom II i po~etkom III uticaj imali su i autohtoni keltsko – da~ki elementi veka. Upravo T – fibule sarmatske su i proizi{le od kao i rimska provincijska kultura. Ti uticaji, u vidu rimskih. 3 razli~itih stilskih elemenata, uo~avaju se na fibula - U zbirci sarmatskog nakita izdvaja se kolenasta ma, narukvicama, nau{nicama, privescima i fibula sa spiralnim navojima i stopom ukra{enom aplikacijama, ogrlicama. Na sarmatskim tehnikom emajla, sa lokaliteta @ivani}eva Doqa – nalazi{tima, nekropolama, naseqima otkriven je Boto{. Kolenaste fibule datiraju iz rimskog perioda velik broj bogatog i rasko{nog nakita. Osim dekora - bile su ra{irene u Gorwoj i Dowoj Meziji. Wihova tivne uloge, on je kod Sarmata odre|ivao visinu proizvodwa i upotreba bila je intezivna u II i III veku. dru{tvenog polo`aja nosioca, a neki predmeti su Od kolenastih rimskih fibula razvile su se i sar - imali funkciju amajlije i no{eni su u apotropejske matske, s tim {to je novina ukra{avawe emajlom. 4 svrhe. 2 Neobi~nom tipu fibula pripada kupasta. Izra|ena Najraznovrsniju i raznoliku grupu ukrasnih pred - je od lo{ijeg srebra, sa oprugom od navoja i belim meta ~ine fibule : plo~aste, pelta, kupaste, T – kamenom u sredini. Na|ena je na nalazi{tu Ciglana – fibule, Predstavqale su istovremeno i nakit i deo Banatski Despotovac. no{we. Privesci kao deo nakita imali su vi{estruku Na nalazi{tima sredweg Banata uglavnom se javqa - funkciju:kori{}eni su uz no{wu, no{eni su kao ama - jlija, ukras, centralni deo ogrlice, o lan~i}u ili o okrugle, loptaste, elipsoidne, pravougaone, trou - pojasu. glaste, boje – plave, `ute, crvene, zelene, bele, Kari~ice tako|e pripadaju grupi privezaka; ra|ene qubi~aste, crne, sive, zlatno – plave. 6 Posebnu vred - su od bronze i srebra, no{eni su kao posebni privesci nost iz zbirke sarmatske predstavqaju ogrlice od ili u sastavu sa drugim privescima. Funkciju amajlije }ilibara i dve od opala sa nalazi{ta Leje – Aradac i i priveska predstavqali su kauri (pu`evi) i {koqke, @ivani}eva doqa – Boto{. sa lokaliteta Ciglana – Banatski Despotovac. Sli~ne U pojedinim `enskim sarmatskim grobovima nalazimo na lokalitetima – Vr{ac, Banatski nala`ene su rasko{ne ogrlice od staklene paste – Karlovac. 5 @ivani}eva doqa – Boto{ 7 , u nizovima sa po 228 Mu{ka no{wa kod Sarmata bila je dopuwena poja - perli, Ciglana – Banatski Despotovac – sa po 159 som sa kop~ama, pre|icama i ukrasnim okovima, dok je zrna. `enska ode}a bila ukra{ena izvezenim perlama od Nanizane perle od staklene paste, }ilibara i kar - staklene paste, }ilibara, karneola, opala. @enski neola bile su i narukvice. Dimenzije ovih narukvica grobovi obiluju nalazima nakita:prstewem, nau{nica - su rali~ite, ali je upadqivo da se javqaju i de~ije ma, narukvicama i aplikacijama. Prstewe, narukvice i mawih dimenzija. nau{nice izra|ivane su od bronze, srebra i zlata. Za sarmatsku kulturu karakteristi~an je, pre svega, Nau{nice su okruglog oblika, sa kukom i petqom za nakit, ~ija je estetska namena izra`ena u bogatim for - zakop~avawe, dok je bronzana – uvijena `ica, imala mama, tehnici obrade, kvalitetu obrade, materijalu od funkciju min|u{e ili prstena. koga je izra|en, lepoti i rasko{i dekorativnih ele - U ukrasne predmete spadaju perle (|in|uhe), po koji - menata, te takav dobija umetni~ku vrednost i umet - ma su Sarmati i najprepoznatqiviji. ni~ki karakter. Izra|ivane su od staklene paste, almadina, jaspisa, Materijalna kultura sarmatskog doba poznata je pre }ilibara. opala, kalcedona, sedefa i kre~waka. svega zahvaquju}i izuzetno bogatim grobnim prilozi - Prisustvo kre~waka i nakita od kre~waka mo`e se ma, sa nekropola. Ti prilozi sa nekropala ili naseqa, pratiti od neolita. U sarmatskoj kulturi perle od svedo~e o stvarala~koj snazi izra`enoj u bogatstvu kre~waka vezuju se za sarmatsko – jazi{ku kulturu, materijalne kulture i umetni~kog stvarawa,bilo da se cilindri~nog su oblika a ~esto su kombinovane sa radi o nakitu ili kerami~kim prilozima. Sude}i po staklenom pastom i {koqkama. Omiqeni materijal materijalnoj kulturi,sredwi s Banat od II do IV veka kod Sarmata od koga su ra|ene perle bila je staklena bio je intenzivno naseqen sarmatskim plemenima. pasta. Upadqiva je lepota bogatstva boja i oblika perli Takvo bogatsvo i brojnost arheolo{kog materijala od staklene paste:po obliku su – cevaste, pqosnate, konstatovana je na nalazi{tima {irom Vojvodine (Bavani{te, Banatski Brestovac, Banatska Palanka, Banatski Karlovac, Baranda, Banatsko Aran|elovo, Ba{aid, Bela Crkva, Vatin, Vr{ac, Vlajkovac, Glogow, Deloblato, Dupqaja, Jabuka, Ilanxa, Kova~ica, Kovin, Krstur, Mokrin, Novi Kne`evac, Novo Milo{evo,Omoqica Pavli{, Pan~evo, Rusko Selo, Sakule, Sanad, Star~evo, Stara Palanka, Sefkerin, itd,) Upravo takvo bogatstvo i brojnost otkrivenih nalazi{ta i arheolo{kog materijala, govori o razvi - jenoj sarmatskoj kulturi kako u Vojvodini tako i na podru~ju sredweg Banata. 1 Sne`ana Marinkovi}, Nakit iz zbirke Narodnog muzeja Zrewanin, katalog, Zrewanin, 1993. str. 13 2 S. Bara~ki, Nakit Sarmata u Banatu, katalog, Vr{ac, 1975, str 9 3 D. Bojovi}, Rimske fibule Singidunuma, Beograd 1983, str 21, 24 4 Isto 3 str 54, 82 5 S. Bara~ki, Nalazi Sarmata u ju`nom Banatu, katalog, Vr{ac. 6 Velika Dautova – Ru{evqan, Kulturno blago Vojvodine, Sarmatska kultura, Novi Sad 1980, str.