P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz MI ĘDZYCHÓD (429) Warszawa, 2005 r. Autorzy: Marek Gałka ** , Krystyna Bujakowska *, Aleksandra Dusza ** , Anna Pasieczna ** , Hanna Tomassi-Morawiec ** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny: Katarzyna Strzemi ńska ** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska ** * Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ** Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2005 Spis tre ści I. Wst ęp - M. Gałka .............................................................................................................. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - M. Gałka ................................................. 4 III. Budowa geologiczna - M. Gałka ...................................................................................... 8 IV. Zło ża kopalin - M. Gałka ................................................................................................ 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - M. Gałka ............................................................... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin - M. Gałka .......................................... 15 VII. Warunki wodne - M. Gałka ............................................................................................ 17 1. Wody powierzchniowe .............................................................................................. 17 2. Wody podziemne ....................................................................................................... 19 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 22 1. Gleby - A. Pasieczna, A. Dusza ................................................................................. 22 2. Osady wodne - I. Bojakowska .................................................................................... 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze - H. Tomassi-Morawiec ............................................ 26 IX. Składowanie odpadów - K. Bujakowska ......................................................................... 29 X. Warunki podło ża budowlanego - M. Gałka .................................................................... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - M. Gałka ..................................................................... 39 XII. Zabytki kultury - M. Gałka ............................................................................................. 44 XIII. Podsumowanie - M. Gałka .............................................................................................. 46 XIV. Literatura......................................................................................................................... 47 I. Wst ęp Arkusz Mi ędzychód Mapy geo środowiskowej Polski (MGP) w skali 1:50 000 został wykonany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” wyda- nej w 2005 roku (Instrukcja ..., 2005). Przy opracowywaniu arkusza wykorzystano Obja śnie- nia do Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Mi ędzychód (Woli ń- ski, 2001). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowania odpa- dów), warunki podło ża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji państwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy sporz ądzaniu tej mapy wykorzystano materiały archiwalne i publikowane z zaso- bów Centralnego Archiwum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego, Wielko- polskiego i Lubuskiego Urz ędu Wojewódzkiego, Instytutu Uprawy Nawo żenia i Gleboznaw- stwa w Puławach, Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska w Poznaniu i Zielonej Górze, urz ędów administracji lokalnej, a tak że dane uzyskane od u żytkowników złó ż. Dane dotycz ące złó ż zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o zło żach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Poło żenie arkusza Mi ędzychód wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne zawarte mi ędzy 15 045 ’ i 16 000 ’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 52º30 ’ i 52º40 ’ szeroko ści geograficz- nej północnej. 4 Przez obszar arkusza przebiega granica mi ędzy województwem wielkopolskim i lubu- skim. Wschodnia i centralna cz ęść arkusza nale ży do województwa wielkopolskiego. S ą to tereny powiatu mi ędzychodzkiego, w skład którego wchodz ą miasto i gmina Mi ędzychód oraz gminy: Sieraków i Kwilicz. Zachodnia cz ęść obszaru arkusza, nale żą ca do województwa lubuskiego, obejmuje fragmenty gmin: Skwierzyna, Przytoczna i Pszczew wchodz ące w skład powiatu mi ędzyrzeckiego. Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2001) teren arkusza poło- żony jest w obr ębie prowincji Nizin Środkowopolskich i podprowincji Pojezierza Południo- wobałtyckiego. Jego północna cz ęść z dolin ą Warty wchodzi w skład makroregionu Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej i jej środkowego mezoregionu jakim jest Kotlina Gorzowska. Cz ęść centralna i południowa obszaru arkusza, le żą ca na południe od doliny Warty, stanowi północno-zachodni kraniec mezoregionu Pojezierza Pozna ńskiego, b ędącego cz ęś ci ą makro- regionu Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego (fig. 1). Pradolin ę Toru ńsko-Eberswaldzk ą w obr ębie arkusza stanowi poro śni ęty Puszcz ą No- teck ą obszar erozyjno-akumulacyjny tarasów pradolinnych i tarasu akumulacyjnego. Tereny te zbudowane s ą z piasków rzecznych, osadzonych w czasie fazy pomorskiej zlodowacenia bałtyckiego. Wyodr ębniono tu trzy do ść zrównane poziomy tarasowe urozmaicone licznymi formami działalno ści eolicznej. S ą to kilkumetrowej wysoko ści pokrywy piasków i wydmy, tworz ące podłu żne wały o wysoko ściach wzgl ędnych 15-30 m. Kotlina Gorzowska ograniczona jest biegn ącą ze wschodu na zachód dolin ą Warty, któ- rej taras zalewowy znajduje si ę na wysoko ści do 33,1 m n.p.m. w rejonie wsi Chorz ępowo. Nad nim, na wysoko ści 31,4-36,9 m n.p.m., wznosi si ę taras akumulacyjny powstały w czasie zlodowace ń północnopolskich (Romanek, 2002). Pojezierze Pozna ńskie rozci ąga si ę mi ędzy Kotlin ą Gorzowsk ą na północy, a Obni że- niem Obrza ńskim na południu i zachodzie. Obszar ten ma charakter wysoczyzny rozdzielonej wyra źną kraw ędzi ą na dwie cz ęś ci. Cz ęść północna tej wysoczyzny le ży średnio na wysoko- ści 65-85 m n.p.m., a południowa z licznymi wzgórzami moren czołowych fazy pozna ńskiej, poło żona jest na wysoko ści dochodz ącej do 118,6 m n.p.m. Na przedpolu strefy moren czo- łowych le ży sto żek sandrowy z zachowanym du żym ozem w rejonie Zielomy śla i Gorzycka Nowego. Charakterystycznym elementem rze źby terenu Pojezierza Pozna ńskiego jest obecno ść południkowo zorientowanych, gł ębokich rynien lodowcowych, rozcinaj ących powierzchni ę wysoczyzny na szereg podłu żnych wałów. Rynn ę lodowcow ą wykorzystuje rzeka Kamionka, gdzie wysoko ść skarp w rejonie wsi Kamionna dochodzi do 70 m. 5 Fig. 1. Położenie arkusza Mi ędzychód na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu Prowincja Niziny Środkowopolskie – Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.61 – Równina Gorzowska, Mezoregiony Pradoliny Toru ńsko-Ebrerswaldzkiej: 315.33 – Kotlina Gorzowska, Mezoregiony Pojezierza Lubuskiego: 315.42 – Pojezierze Łagowskie, 315.44 – Bruzda Zb ąszy ńska, Mezoregiony Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego: 315.51 – Pojezierze Pozna ńskie W misach wytopiskowych, w obni żeniach terenu i rynnach subglacjalnych powstały torfowiska oraz liczne jeziora. Obszar arkusza znajduje si ę w strefie klimatu umiarkowanego. Rejon ten zaliczany jest do najcieplejszych w Polsce. Notowane s ą tu najwy ższe maksymalne temperatury w Polsce. Średnia temperatura roczna z wielolecia jest wysoka i wynosi około 8°C. Zima trwa tu około jednego miesi ąca. Średnie roczne sumy opadów w roku wynosz ą około 550 mm, a długo ść okresu wegetacyjnego si ęga 200 dni. Na omawianym obszarze dominuj ą gleby brunatne i piaskowe ró żnych typów. Poza tym wyst ępuj ą: mady, czarne ziemie torfowe i murszowo-torfowe, mułowo-torfowe i glejowe. Gleby brunatne wyst ępuj ą na wysoczyznach w pasie przyjeziornym i wzdłu ż kraw ędzi doliny Warty. Zaliczane s ą do kompleksów pszennych i żytnich klasy II, III i IV. Gleby bielicowe 6 spotyka si ę w lasach iglastych. S ą to gleby V i VI klasy zaliczane do kompleksów żytnich. W dolinie Warty wyst ępuj ą mady, charakteryzuj ące si ę wysok ą produktywno ści ą i zaliczane do kompleksów