ISSN 1898-1127 GDAŃSKI ROCZNIK EWANGELICKI vol. XIII Gdańsk 2019 Parafia Ewangelicko-Augsburska w Gdańsku z siedzibą w Sopocie 1 RADA NAUKOWA Heinrich Assel – Uniwersytet w Greifswaldzie, RFN, Piotr Birecki – UMK, Jerzy Domasłowski – UAM, bp Marcin Hintz – ChAT, Jan Iluk – UG, Jarosław Kłaczkow – UMK, Paweł A. Leszczyński – Akademia im. Jakuba z Paradyża, Bogumił B.J. Linde – UG, Janusz Małłek – UMK, Magdalena I. Sacha – UG, Tadeusz Stegner – UG, Józef Szymeczek – Uniwersytet Ostrawski, Czechy REDAKCJA bp Marcin Hintz – redaktor naczelny, Joanna Arszyńska – sekretarz, Marta Borzych, Maria Drapella, Astrid Gotowt, Iwona Hintz, Maria Urbańska-Bożek, Krzysztof Maria Różański Redaktor działu Historia – Tadeusz Stegner Redaktor języka angielskiego – Bolesław Borzycki RECENZENCI STALI ks. dr hab. Grzegorz Szamocki, prof. UG; prof. dr hab. Grzegorz M. Jasiński; prof. dr hab. Hans-Martin Barth; dr hab. Sławomir Kościelak, prof. UG RECENZENCI BIEśĄCEGO NUMERU dr Michał Białkowski, ks. prof. dr hab. Jacek Bramorski, ks. prof. dr hab. Zygfryd Glaeser, dr hab. Maria Gołębiewska, dr hab. Małgorzata Grzywacz, ks. prof. dr hab. Przemysław Kantyka, prof. dr hab. Jarosław Kita, prof. dr hab. Jarosław Kłaczkow, dr hab. Piotr Kopiec, dr hab. Paweł Leszczyński, dr hab. Józef Majewski, prof. dr hab. Janusz Małłek, prof. dr hab. Zbigniew Opacki, dr hab. Anna Paner, ks. dr hab. Sławomir Pawłowski, dr Miłosz Puczydłowski, prof. dr hab. Jarosław Płuciennik, dr hab. Jacek A. Prokopski, dr hab. Ewa Skrodzka, dr hab. Jan Szturc, dr hab. Damian Wąsek WYDAWCA Parafia Ewangelicko-Augsburska, 81-703 Sopot, ul. Kościuszki 51, tel. 58 551 13 35, e-mail: [email protected]; www.gre.luteranie.pl SKŁAD Przemysław Jodłowski PROJEKT OKŁADKI Jerzy Kamrowski RóŜa Lutra: detal z witraŜa kościoła Zbawiciela w Sopocie, fot. Szymon Mielczarek DRUK Ośrodek Wydawniczy AUGUSTANA, 43-300 Bielsko-Biała, Plac ks. M. Lutra 3 Prawa autorskie zgodne z „Creative Commons – Uznanie autorstwa CC BY4.0” Wersją pierwotną czasopisma jest wersja drukowana (wydanie papierowe) Czasopismo „Gdański Rocznik Ewangelicki“ jest indeksowane w bazach: CEEOL ( Central and Eastern European Online Library ), CEJSH ( Central European Journal of Social Sciences and Humanities ), Index Copernicus , ERIH+ ISSN 1898-1127, nakład: 500 egzemplarzy 2 Spis treści BP MARCIN HINTZ , Słowo wprowadzenia .................................................................. 7 HISTORIA ............................................................................................................. 11 PIOTR PALUCHOWSKI , ADAM SZARSZEWSKI , Reformacja w szkole. Program nauczania z 1539 roku autorstwa Andreasa Aurifabera ......................... 11 CHRISTOPH EHRICHT , Etsi Deus non daretur. Hugo Grotius (1583–1645) und der Krieg. Neue Forschungen über den Begründer des modernen Völkerrechts und Wegbereiter der europäischen Aufklärung .................................... 25 WOJCIECH JERZY GÓRCZYK , Gałąź prawosławna i kalwińska Krasińskich herbu Ślepowron z Krasnego ................................................................................... 37 WOJCIECH ZAWADZKI , Kościół ewangelicko-reformowany w Inspektoracie Górnopruskim i Zachodniopruskim (Elbląska Superintendentura Reformowana) w latach 1781–1817 ......................... 57 TADEUSZ STEGNER , Kresy polsko-ewangelickie na konferencji pokojowej w ParyŜu w 1919 r. ............................................................................................... 97 ADRIAN ULJASZ , Adolf Fierla (1908-1967). Poeta, pedagog, emigrant .................. 111 TEOLOGIA ........................................................................................................ 133 PIOTR JASKÓŁA , Oryginalne pojęcia pneumatologiczne w Kościelnej dogmatyce Karla Bartha ................................................................... 133 ZYGFRYD GLAESER , Marcin Luter na nowo odczytywany. Dyskusja w kontekście obchodów 500-lecia Reformacji ........................................ 145 ARTUR ALEKSIEJUK , LEVAN VARSIMAŠVILI , Georgian folk customs and rituals connected with childbirth ...................................................................................... 167 VARIA .................................................................................................................. 181 JÓZEF MAJEWSKI , Musica theologica. Religious Aspects of Die Kunst der Fuge, Musikalisches Opfer, and Goldberg Variations of J. S. Bach .............................. 181 MARCIN HINTZ , BOGUMIŁ B. J. LINDE , Sound of Silence – the Theological and Physical Interpretation of Sound .................................................................... 203 MARIA URBAŃSKA -BOśEK , An Analysis of Selected Upbuilding Discourses in the Works of Søren Kierkegaard in the Context of Evangelical Homiletics ...... 222 HENNING THEIßEN , Leiturgia, martyria, diakonia – Stichwörter zur Freiheit der Kirche in der (post-)säkularen Welt ........................................... 240 3 ANNA CAPPELLO , Reason and imagination: Clive Staples Lewis’ paths to christianity .............................................................. 258 PAWEŁ ŁUKASZ NOWAKOWSKI , Drogi i bezdroŜa „Etyki solidarności” w roku „Wolności i Solidarności” ........................................................................ 271 POLEMIKI ......................................................................................................... 285 JANUSZ MAŁŁEK , Natalia Nowakowska, „King Sigismund of Poland and Martin Luther. The Reformation before Confessionalization” ........................................... 285 RECENZJE ........................................................................................................ 295 JAROSŁAW KŁACZKOW , Ksiądz biskup Andrzej Wantuła (1905–1976). Biografia, Toruń 2019 (Grzegorz Jasiński) ......................................................... 295 CEZARY LIPIŃSKI , WOLFGANG BRYLLA (red.), Reformacja protestancka 1517 roku. Spory o dziedzictwo, Zielona Góra 2018 (Aneta M. Sokół) .................. 301 JÓZEF BORZYSZKOWSKI (red.), Reformacja i ewangelicyzm nad Bałtykiem, Gdańsk 2018 (Jerzy Domasłowski) ........................................... 309 MARTA KALUCH -TOBISZ (red.), Ołtarze ambonowe. Interdyscyplinarne prace badawcze, Wrocław 2018 (Jerzy Domasłowski) ............. 313 JOANNA M. ARSZYŃSKA , LILIANA LEWANDOWSKA , ALEKSANDRA MIERZEJEWSKA (red.), Reformacja w Toruniu. Wpływ kultury ewangelickiej na rozwój miasta, Toruń 2017 (Jerzy Domasłowski) .......... 317 WYWIAD - ROZMOWA ................................................................................. 325 MARIA DRAPELLA , „Epoki przechodzą przez ludzi i zawsze jest nadzieja…” – rozmowa z prof. dr. hab. Januszem Małłkiem ..................................................... 325 KALENDARIUM .............................................................................................. 349 IWONA HINTZ , Kronika Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Gdańsku z siedzibą w Sopocie za rok 2019 ....................................................................... 349 4 Contents RT. REV . MARCIN HINTZ , Introduction ..................................................................... 7 HISTORY .............................................................................................................. 11 PIOTR PALUCHOWSKI , ADAM SZARSZEWSKI , Reformation at school. Curriculum from 1539 by Andreas Aurifaber ........................................................ 11 CHRISTOPH EHRICHT , Etsi Deus non daretur. Hugo Grotius (1583-1645) and the War. New Research on the Founder of Modern International Law and Pioneer of the European Enlightenment ............................................................ 25 WOJCIECH J. GÓRCZYK , The Orthdox and Calvinist Branch of the Krasiński Family Bearing the Ślepowron Coat of Arms, Originating in Krasne ....................... 37 WOJCIECH ZAWADZKI , Evangelical Reformed church in the Upper Prussian and West Prussian Inspectorate (The Reformed Superintendent Office of Elbląg) in the years 1781–1817 ......................................................................................... 57 TADEUSZ STEGNER , The Polish-Evangelical Easter Borderlands at the Paris Peace Conference in 1919 .................................................................... 97 ADRIAN ULJASZ , Adolf Fierla (1908-1967) - Poet, Pedagogue, Emigrant ............ 111 THEOLOGY ...................................................................................................... 133 PIOTR JASKÓŁA , Original Pneumatic Concepts in the „Church Dogmatics” by Karl Barth ........................................................... 133 ZYGFRYD GLAESER , Martin Luther – The New Interpretation. Discussion Within The Context of the 500th Anniversary of the Reformation ...... 145 ARTUR ALEKSIEJUK , LEVAN VARSIMAŠVILI , Georgian folk customs and rituals connected with childbirth ...................................................................................... 167 VARIA .................................................................................................................. 181 JÓZEF MAJEWSKI , Musica theologica. Religious Aspects of „Die Kunst der Fuge, Musikalisches Opfer”, and „Goldberg Variations” of J. S. Bach ......................... 181 MARCIN HINTZ , BOGUMIŁ B. J. LINDE , Sound of Silence – the Theological and Physical Interpretation of Sound .................................................................... 203 MARIA URBAŃSKA -BOśEK , An Analysis of Selected Upbuilding Discourses in the Works of Søren Kierkegaard in the