10 Snin Sezzjoni Zgflaiagfl Ismijiet to' Toroq fi.l-Qrendi kitba ta' Claudette Casha B.Ed. (Hons.) Min jaf kemm-il darba nghaddu mit-toroq taghna F' dawk iz-zminijiet, din il-grotta kienet mimlija bil­ minghajr rna naghtu kas 1-isem li ggib dik it-triq haxix hazin . L-art tal-grotta kienet miksija b'tahlita ta' partikulari. Ohrajn forsi jieqfu u jistaqsu xi jfisser 1- ramel u frak tal-gebel, zkuk tas-sigar, bicciet ta' njam u isem tat-triqjew min kien dak il-persunagg. Fil-Qrendi ghadam ta' 1-annimali. Quddiem il-grotta kien hemm nsibu diversi toroq lijfakkruna fil-grajja tad-dehriet tal­ kanalli kien iservi biex jghaddi 1-iskart ta' 1-imtiehen Madonna ta' Lourdes: Triq Santa Bernardetta, Triq tal-vicinanzi. Soubirous, Triq il-Pirinej u Triq Massabielle. 11-lum il-gurnata, id-dehra ta' din il-grotta nbidlet Ohrajn burna ismijiet ta' persunaggi li ghexu fis­ ghal kollox. Tnaddfet, tbaxxiet bi ftit metri u giet miksija seklu 19 u fis -seklu 20 u li b'xi mod taw sehemhom fil­ bl-irham fejn tpogga artal fin-nofs ghac­ parrocca tal-Qrendijew fil-Kazin tal-Banda "Lourdes". celebrazzjonijiet tal-quddies u cerimonji religjuzi. Fosthom ghandna: Triq Dun Pietru Pawl Xuereb, Triq Tpoggiet ukoll statwa ta' 1-irham abjad fin-nicca fejn Karlu Darmanin, Triq Francesco Buhagiar, Triq Mikiel dehret il-Madonna. Din saret mill-iskultur Fabich de Ciantar, Triq Mons.Guzeppi de Piro, Triq Dr Guze Lyon, skond ix-xewqa li !-Madonna stess stqarret lil Cassar u Triq Mro Nazzareno Mifsud. Bernardette. F'dan 1-artiklu se naghtu harsa lejn dawn 1-ismijiet Ta' kull sena, eluf ta' nies u morda minn madwar b'xi taghrif dwar il-postjew persunagg partikulari. id-dinja kollha jzuru 1-Grotta ta' Massabielle. Minn hawnhekk, Ommna Marija riedet twassal il-messagg Triq Santa Bernardetta u Triq biex mill-gdid tirbah id-dinja ghal fi hdan 1-Iben taghHA Soubirous Gesu. Dawk kollha 1i jsejhu lilhom infushom bha1a devoti tal-Madonna ta' Lourdes iridu jifhmu sew i1- Bernardette kienet tfajla umli. Hi twieldet f'familja messagg tad-dehriet: fqira. Pen), il-Madonna ghazlet lil din it-tfajla semplici biex twassa1 dan il-messagg: "Jien 1-Immakulata "Penitenza! Penitenza! Kuncizzjoni." (Aktar taghrif dwar Bernardette u 1- Penitenza! Tliet darbiet Familja Soubirous jinsab f'artiklu iehor f'pagna ... Ergajt ghedt sabiex il-mahfra, miktub rnill-istess kontributrici). Ahna jkollna mis-smewwiet." Triq Massabielle (miV-Kurunella ta' Dun Pietru Pawl Xuereb) L-isem ta' din it-triq rna jfisser xejn hlief 'blata qadima.' Fil-fatt Massabielle hija blata mahruga 'Ibarra Triq il-Pirinej fil -grotta fejn dehret il-Madonna. Din il-massa ta' blat 11-muntanji tal-Pirinej jiffurmaw fruntiera naturali fiha tliet aperturi lijinfdu rna' xulxin. ll-grotta principali bejn Franza u Spanja. Fit-tramuntana ta1-muntanji, fin­ hi fonda 8 metri, b'fetha ta' 5 metri u gholi ta' 6 metri. naha ta' Franza, wiehed isib art ghammiela fil -waqt lejn in-nofs in-nhar taghhom, fin-naha ta' Spanja, wiehed isib irdurnijiet fondi. 11-muntanji tal-Pirinej joffru diversi attrazzjonijiet turistici bhal nghidu anna ghadd ta' sports sajfin u xitwin It-Belt ta' Lourdes Jejn fl-isfond jidhru l-muntanji ritratt tal-grotta llum tal-Pirinej. Socjeta Muiikali Lourdes - Qrendi 93 10 Snin Sezzjoni Zgflazagfl fost ohrajn. Ix-xitwa f'dawn il-muntanji taftkun kiefra Darmanin kien bin is-sengha u tghallem 1-arti tieghu u galila. minghand missieru stess, Maestro Giuseppe. Hutu hadu Dawn il-muntanji jinsabu biswit ir-rahal ckejken ta' 1-istess sengha u kienu jghinu Iii huhom Carlo f'bosta Lourdes fejn dehret il-Madonna. Il-Ium il-gumata ghadd xoghlijiet. Kiseb il-fama tieghu permezz ta' bosta statwi ta' turisti minn madwar id-dinja kollha jzuru dawn il­ sagri tal-purcissjonijiet li hu hadem ghall-knejjes ta' muntanji biex "jghixu" grajjet Bemardette. Malta u Ghawdex, kifukoll statwi lijzejnu t-trigat f'jiem ta' festi. Triq Dun Pietro Pawl Xuereb Carlo Darmanin kien izzewweg lil Annette Ready. Dun Pietru Pawl Xuereb, imwieled 1-Isla, ha 1- Ftit wara z-zwieg tieghu mar jogghod il-Hamrun. Hu pussess ta' Kappillan fil­ miet il-Hamrun, nhar is-26 ta' Novembru 1909. Pen), parrocca tal-Qrendi fis­ il-fama li kiseb bix-xoghol artistiku tieghu ghadha hajja sena 1869. Dan il­ fostna permezz tal-vara artistika tal-Madonna ta' Kappillan kien devot kbir Lourdes. lejn il-Madonna ta' Lourdes li kienet ghadha Triq Francesco Buhagiar kemm dehret biss ftit tas­ L-Onorevoli Dr Francesco Buhagiar LL.D. huwa t­ snin gabel. tielet President tas-Socjeta Filarmonika "Lourdes." Fl-1878, ghoxrin sena Huwa dam f'din il-kariga wara d-dehriet tal­ mill-1913 sa 1-1922. Madonna ta' Lourdes, il­ Dr Buhagiar twieled u Kappillan Dun Pietru Pawl tghammed il-Qrendi fis­ Xuereb waggaf il­ sena 1877. Il-familja tieghu Fratellanza tal-Madonna ghamlet zmien togghod fi ta' Lourdes. Il-familja Trig il-Kbira. Wara, il­ Xuereb u dan il-kappillan familja Buhagiar marret taw diversi opri kbar lill­ togghod B 'Kara u fiz-zmien Fratellanza. Fosthom tas-Sette Giugno, insibu li insibu statwa artistika tal­ Il-monument ta' l-Ari:ipriet marret togghod il-Belt. Dun Pietru Pawl Xuereb li Madonna ta' Lourdes jinsab midfun fil-knisja tal­ Dr Buhagiar lahag mahduma mill-istatwarju Mosta. avukat. Fil-politika kien Carlo Darmanin, inkwadru ikkontesta 1-ewwel tal-Madonna ta' Lourdes u 1-medalja tar-Rettur tal­ Legislatura fi hdan il-Partit Fratellanza. Insibu wkoll is-salib tal-fidda tal­ Nazzjonalista Panzavekkjan (U.P.M.). Kien bniedem processjoni, lasta tal-fidda ta' 1-ewwel Standard, sett tal-poplu u kien jaf xi jrid il-poplu. Dr Buhagiar sar karti Glorja tal-Fidda, 13-il gandlier u s-Salib ta' 1-Artal Ministru tal-Gustizzja u f'Ottubru 1923 lahag Prim Maggur, sopraporta u purtiera tal-bieb il-kbir. Ministru ta' Malta.Hu baga' jokkupa din il-kariga sa 1- Il-Kappillan Xuereb kien spicca mill-parrocca tal­ 1925, meta rrezenja u warrab mill-hajja politika u sar Qrendi fis-sena 1882 u sar Arcipriet tal-Mosta u Irnhallef. Kunsillier. Huwa miet fit-22 ta' Dicembru 1894. Dr Buhagiar miet fl-1934, fl-eta ta' 57 sena. Triq Karin Darmanin (1825-1909) Triq Mikiel Ciantar Trig ohra li nsibu fir-rahal taghna hija dik ta' Carlo Isem is-Surmast Mikiel Ciantar jibga' jidwi fir-rahal Darmanin, 1-istatwarju li fl-1878 hadem 1-istatwa tal-Qrendi bhala 1-ewwel surmast u fundatur tal-banda artistika tal-Madonna ta' Lourdes. "Lourdes." Damjokkupa din il-kariga mill-1942 sa 1- Carlo Darmanin u Vincenzo Cremona kienu fost 1- 1947. X'sehem ta s-Surmast Ciantar fil-perjodu li dam ahjar statwarji Maltin tas-seklu 19li hadmu bil-materjal Surmast tal-banda gewwa 1-Qrendi? tal-kartapesta. Fil-fatt il-Madonna ta' Lourdes li nsibu Mro Mikiel Ciantar twieled is-Siggiewi fl-1903, iben fil-Qrendi tirrifletti bosta hiliet artistici ta' 1-istatwarju Carmelo Ciantar, muziCista fl-istess rahal. Meta Carlo Darmanin. Post dawn il-hiliet insibu 1-grazzja zzewweg mar jogghod Haz Zebbug. Mikiel Ciantar kbira fil-wicc, fl-espressjoni u fil-poza devota tal-figura zera' z-zerriegha muzikali anke f'uliedu, fejn wiehed tal-Madonna u d-drapp bil-piegi naturali. Ta' minjghid minnhom kien idogg il-baxx u 1-iehor it-tromba. Lil li 1-vara tal-Madonna ta' Lourdes ghandha post dawn kien jehodhom mieghu jdoggu mal-banda importanti fil-gasam tal-wirt artistiku ta' gziritna. "Lourdes." Bena 1-karriera muzikali tieghu mal-banda L-istatwarju Carlo Darmanin twieled 1-Isla fit-30 ta' R.M.A. fejn kien idogg il-klarinett u t-tanbur. Kien Awissu 1825 minn Giuseppe uMaria nee Cumbo. Carlo maghrufhafna ghall-katuba. Fil-fatt ghal hafna snin kien Socjeta Muzikali Lourdes - Qrendi 95 10 Snin Sezzjoni Zgflaiagfl katubier mal-banda King's nobbli. Gbalhekk, bejn 1-1904 u 1-1907, bdew il-kuntatti Own, LaValette u mal-banda diretti mal-poplu fejn naraw Iii de Piro jobrog mid-dar R.M.A. tiegbu tal-Qrendi, jitkellem man-nies, jismaghhom, Mro Ciantar wera jagbtihom xi parir u jitgballem rnill-esperjenzi taghhom. entuzjazmu kbir lejn il-banda In-nies tal-Qrendi babbew lil de Piro gbax gbarfu 1- "Lourdes." Jidher ukoll li qdusija genwina li kellu. Aktar milli bil-kliem hu kien kellu devozzjoni specjali lejn juri qdusitu bl-opri ta' idejh. Hafna bdew ifittxuh gball­ il-Madonna ta' Lourdes, tant qrar fejn kien iqatta' sighat twal kuljum iqarar lin-nies, li lill-bniet tiegbu rninkejja 1-fatt li hu kellu bzonn il-mistrieb. sernrniehom Maria Lourdes u Fil-Qrendi bafna bdew jittamaw li Guzeppi de Piro Bernardette. Kien bniedem li jibqa' qassis ta' din il-parrocca. Gbalhekk basbu biex ta sehem kbir lejn il-banda lilu jdabbluh b' mod dirett fil-bajja tal-parrocca u "Lourdes" fejn kien iqatta' pproponewlu biex joqgbod prokuratur tal-festa tal­ Mro. Mikiel Ciantar ninijiet twal jgballem u Madonna tac-Cintura. De Piro rna kienx jaf jgbid "le" jikkuncerta. Fil-fatt, Mro Ciantar, flimkien mad-Direttur gbalhekk narawh organizzatur ta' festa gewwa 1-Qrendi. tal-Kazin Carmel Aquilina, irnexxielu li 1-orkestra ta' De Piro kellu jitlaq mill-Qrendi fis-sena 1907, fejn dak iz-zrnien ikabbarha f'banda billi gballem gbadd kbir kien intgbazel bbala Direttur ta' 1-Istitut ta' Fra Diegu ta' alljievi godda li f'qasir zmien bargu jdoqqu rna' 1- gewwa 1-Harnrun gball-iltiema bniet. Lill-Qrendin li istess banda. wrewh id-dispjacir tagbhom talli kien se jhallihom Fil-perjodu kemm dam Surmast tal-banda, huwa ta wegibhom hekk: programmi kbar b'ezekuzzjoni perfetta. Ismu jibqa' "Dan hu sinjalli Alia jridni rna' 1-iltiema, minsug fil-qlub u fl-irnbub ta' kull partitarju tal-banda biex issa nagbmel il-gid magbhom." "Lourdes" permezz ta' 1-Innu tal-Banda "Lourdes", li hu kiteb fuq kliem tal-Poeta Nazzjonali Dun Karm Hidrnietu biexjagbmel il-gid qalb in-nies rna naqset Psaila.